स्फुट अभंग – संत रामदास

स्फुट अभंग – बाळक्रीडा

नमस्कार माझा हा विघ्ननाशना । शारदा आंननाभाजीं राहो ॥१॥

राहो सर्वकाळ गोविंदाचें नाम । कीर्तन उत्तम यादवाचें ॥२॥

यादवाचे कुळीं गोकुळीं गोविंद । आनंदाचा कंद अवतरला ॥३॥

अवतरला पूर्ण अवतारी अच्युत । आयुधें मंडित चतुर्भुज ॥४॥

चतुर्भुज हरी डोळस सांवळा । वैजयंतीमाळा पीतांबर ॥५॥

पीतांबरधारी प्रकटे मुरारी ।  मथुरेमाझारीं कारागृहीं ॥६॥

कारागृहीं माता पिता वसुदेव । तेथें आले देव सोडवणें ॥७॥

सोडवणें आला वैकुंठींचा राव । येतांचि लाघव थोर केलें ॥८॥

थोर केलें कर्म सर्वां भुलवीलें । स्वयें आच्छादीलें निजरूप ॥९॥

निजरूप देवें सोडुनी कौतुक । जहाला बाळक नंदजीचें ॥१०॥

नंदजीचें बाळ करि पंथ मोकळा । जावया गोकुळा विश्रांतीसी ॥११॥

विश्रांतीसी आलें स्थळ पालटलें । नवल जाणवलें कंसराया ॥१२॥

कंसराया जाय मारूं आपटोनी । मन गडबडोनी उसळली ॥१३॥

उसळली म्हणे कंसा तुझा वैरी । गोकुळा-माझारीं वाढतसे ॥१४॥

वाढतसे तैरी नंदाची कुमारी । बोलोनी अंबरीं गुप्त झाली ॥१५॥

झाली तळमळ ऐकतां कंसासी । लागली मानसीं थोर चिंता ॥१६॥

थोर चिंता करी म्हणे माझा वैरी । वाढतसे मारी कोण आतां ॥१७॥

कोण आतां तरी करावा उपाय । वैरीया अपाय होय जेणें ॥१८॥

होय जेणें मृत्यु तया बाळकासी । तंव आले जोशी म्हाबळभट ॥१९॥

म्हाबळभट आले रायें सन्मानीले । तयाप्रति बोले कांहीं एक ॥२०॥

कांहीं एक भटो मांडिलें संकट । तंव येरें पॅट उकलीला ॥२१॥

उकलीला पट पाहिला मुहूर्त । म्हणे चिंता व्यर्थ कां करिता ॥२२॥

कां करिता चिंता तया बाळकाची । बधूनि शीघ्रचि येतों आताम ॥२३॥

येतों आतां ऐसें बोलेनि वचन । शीघ्रचि गमन आरंभीलें ॥२४॥

आरंभीलें तेणें ब्रह्मांडगभन। पावला भुवन नंदजीचें ॥२५॥

नंदजीचें बाळ आलें मुळावरी । बैसऊनि नारी सांगतसे ॥२६॥

सांगतसे म्हणे हें तुम्हां वाईट । कुळाचा शेवट करूं आलें ॥२७॥

करूं आलें घात सर्वांचें अनहित । वोखटें बहुत दिसतसे ॥२८॥

दिसतसे दुष्ट सांगतों मी स्पष्ट । बुद्धीनें वरिष्ठ आहों आम्ही ॥२९॥

आम्हां तुम्ही माझे कीं हो यजमान । म्हणोनि सांगणें लागे आम्हां ॥३०॥

लागे आम्हां शब्द ऐसें न करावें । सत्वर वधावें लेंकुरासी ॥३१॥

लेंकुरासि क्रोध ऐकूनि वचन । मग पीडेंदान आरंभीलें ॥३२॥

आरंभीलें थोर कठिण द्विजासी।  उठोनि त्वरेसीं पळतसे ॥३३॥

पळतसे पुढें मागें पीडेंदान । पृष्ठीचें कंदन तें होतसे ॥३४॥

होतसे ताडन काष्ठाचें चहुंकडून । कष्टला ब्राह्मण पळतसे ॥३५॥

पळतसे भय भरलें अंतरीं । म्हणे हरी हरी नारायण ॥३६॥

नारायणें मज रक्षीलें जीवेसीं । दावी रायापासीं पृष्ठभाग ॥३७॥

पृष्ठभागीं थोर झालेंसे ताडण । भटो बहु शीण पावलेती ॥३८॥

पावली ती पूतना म्हणे काय झालें । बाळकें मारिलें ब्राह्मणासी ॥३९॥

ब्राह्मणासी जेणें दिल्हें पीडेंदान । तयासी मारीन शीघ्रकाळें ॥४०॥

शीघ्रकाळें विषें भरी पयोर्धर । पावली मंदिर पूतना ते ॥४१॥

पूतना मावशी होय गोविंदासी ॥ म्हणोनी वेगेंसी पाहों आली ॥४२॥

पाहों आली परी कपट अंतरीं । भाव वरीवरी दावीतसे ॥४३॥

दावीतसे भाव शब्दाचें लाघव । जाणीयेली भाव बालकाने ॥४४॥

बाळकासी पुढें घेऊनि चुंबन । देत स्तनपान आदरेंसी ॥४५॥

आदरेंसी हरी स्तनपान करी । पूतना अंतरीं जाजावली ॥४६॥

जाजावली म्हणे पुरे बापा आतां । जाऊं दे अनंता सोड वेगीं ॥४७॥

सोड वेगीं होतें लोटिलें श्रीमुख । निघेना बाळक शोषीतसे ॥४८॥

शोषिली पूतना आकंदे मानसीं । मुकली प्राणासी कृष्णमुखें ॥४९॥

कृष्णमुखें रिठासूर रगडीला । लातीं विदारीला शकटासुर ॥५०॥

शकटासुर लातीं हाणे बाळपणीं । वृक्ष जन्मळोनी सांगतसे ॥५१॥

सांगतां सांगतां देवें गिळियेला । उदरीं दाविला विश्वलोक ॥५२॥

विश्वलोक नांदे जयाचे अंतरीं । गाई राखे हरी गौळियांच्या ॥५३॥

गौळियांच्या गाई राखी तये वेळीं । खेळे चेंडूफळी गोपाळांसीं ॥५४॥

गोपाळांसीं चेंडू खेळतां उडाला । जाउनी बुडाळा डोहामध्यें ॥५५॥

डोहामध्यें कृष्णें टाकियेली उडी । पहाताती थडीं सवंगढे ॥५६॥

सांगताती कृष्ण बुडाला तुमचा । जेथें काळीयाचा डोहो आहे ॥५७॥

डोहो आहे तेथें दाविती गोपाळ । मिळाले सकळ विश्वजन ॥५८॥

विश्वजन सर्व पहाती गोविंदा । आक्रंदे यशोदा दीनरूप ॥५९॥

दीनरूप माता करीते रोदन । संबोखिती जन यशोदेसी ॥६०॥

यशोदेसी ठाव दाविला गोपाळीं । मोडली डाहाळी कळंबाची ॥६१॥

कळंबाची छाया दिसे जळावरी । बुडाला श्रीहरी तये ठाईं ॥६२॥

तयेठाईं माता घालूं पाहे उडी । धरिती देवगडी नगरलोक ॥६३॥

नगरलोक सर्व गोपाळ रुदती । गाई हंबरती कृष्णालागीं ॥६४॥

कृष्णालागीं सर्व जन आक्रंदती । मग संबोखिती येरयेरां ॥६५॥

येरयेरां संबोखूनियां निघाले । कृष्णें काय केलें डोहामाजीं ॥६६॥

डोहामाजीं क्तूर काळिया विखार । परस्परें थोर युद्ध झालें ॥६७॥

युद्ध झालें थोर काळिया नाथिला । गोकुळासी आला कृष्णनाथ ॥६८॥

कृष्णनाथें अघबक विभांडिले । घेनुका मारिलें आपटूनी ॥६९॥

आपटूनी मांडी खेळती गोपाळ । घूमरी कल्लोळ पावयांचे ॥७०॥

पावयांचे नाद वाजती मोहरी । तेणें नगरनारी लुब्ध होती ॥७१॥

लुब्ध होती पक्षी नर वनचर । यमुनेचें नीर तुंबळलें ॥७२॥

तुंबळले गोप लागला वणवा । गिळूनियां अश्र्वा वधीयेले ॥७३॥

वधीयेलें कृष्णें पन्नग आवर्ता । दुष्ट तृणावर्णा मारियेलें ॥७४॥

मारियेला गर्व थोर ब्राह्मणाचा । जाहाला सर्वांचा समुदाय ॥७५॥

समुदाय सर्व गोपाळ स्वजन । बळें गोवर्धन उचलीला ॥७६॥

उचलीला तळीं राखिलें गोकुळ । इंद्राचा सकळ गर्व नेला ॥७७॥

नेलें मथुरेसी अक्तूरें कृष्णासी । मल्ल चाणूरासी वधीयेलें ॥७८॥

वधीयेला कंस घातलें आसन । तेथें उग्रसेन बैसवीला ॥७९॥

वैसवीला उग्रसेन नृपासनीं । चद्यासी त्रासुनी मारियेलें ॥८०॥

मारी शिशुपाळ आणि भौमासुर । वधीला असुर जरासंध ॥८१॥

जरासंध काळयवन मह्कासुर । मारीले असुर थोर थोर ॥८२॥

थोर ख्याती केली अर्जुना रक्षीलें । सर्व साह्य केलें पांडवांचें ॥८३॥

पांडवांचा सखा सर्व साहाकारी । संकटीं कैवारी द्रौपदीचा ॥८४॥

द्रौपदीचा सखा द्वारकेभीतरीं । सोळा सहस्र नारी गोपांगना ॥८५॥

गोपांगना राधा रुक्मिणी सुंदरी । सुखें राज्य करी यादवांसीं ॥८६॥

यादवांसी शाप दिल्हा ऋषीश्वरीं । मांडिली बोहरी तेणें मिसें ॥८७॥

तेणें भिसें सर्व आटले यादव । ते काळीं उद्धव उपदेशिला ॥८८॥

उपदेशिला दास श्रीकृष्णें आपुला । 3अवतार झाला पूर्ण आतां ॥८९॥

स्फुट अभंग- वैराग्यशतक

नमन योगिया स्वामी दत्तात्रया । गाईन ओविया संसारींच्या ॥१॥

संसारींचें दु:ख आठविलें मनीं । मागें नाना योनी भोगियेल्या ॥२॥

भोगयिएल्या परी नाहीं आठवण । दु:ख नें कठीण विसरलों ॥३॥

विसरलों राम चित्ती दृढ काम । तेणें गुणें श्रम थोर झाला ॥४॥

झालो कासावीस थोर गर्भवासीं । नको त्या दु:खासी सांगवेना ॥५॥

सांगेवना शीण अत्यंत कठीण । रामा तुजवीण दु:ख झालें ॥६॥

दु:ख झाले भारी मातेच्या उदरीं । नवमास वरी कोंडीयेलें ॥७॥

कोडीयेलें मज अत्यंत सांकडी । रामा कोण सोडी तुजवीण ॥८॥

तुजवीण मज जाहलें बंधन । जठरीं शयन जननीचे ॥९॥

जननीचें जठर संकोचित थोर । विष्ठा आणि मूत्र नाकीं तोंडी ॥१०॥

नाकीं तोंडीं जंत वांति आणि पित्त । निर्बुजल चित्त वायु नाहीं ॥११॥

वायु नाहीं जेथें वन्हीचा उबारा । तेणें या शरीरा दु:ख होय ॥१२॥

दु:ख होय थोर सर्वांग आहाळे । तेणे गुणें पोळे अस्थिमात्र ॥१३॥

अस्थिमात्र पंजर शिरीं वेटाळिला । नाहीं गुंडाळीला मेदमांसें ॥१४॥

मेदमांस कृमी कुत्सित कातडी । गलती आंतडीं लवथवीत ॥१५॥

ऐसें अमंगळ अत्यंत कुश्चीळ । प्राण हा व्याकूळ होय दु:खें ॥१६॥

दु:खें आला त्रास तेणें कोढे श्वास । कोंडिलें उबेस घेतां नये ॥१७॥

नये नये येताम सर्वथा बाहेरीं । ऐसी दाटी थोरी उकडीलों ॥१८॥

उकडीतां प्राणी करी तळमळ । तवं जन्मकाळ आला पुढें ॥१९॥

आलें पुढें अंत काळीचें संकट । कष्टावरी कष्ट थोर झाले ॥२०॥

थोर झाले नष्ट मातेच्या उदरीं । शीणलों श्रीहरी दास तुझा ॥२१॥

दास्य मी करीन ऐसें होतें ध्यान। जन्मकाळीं प्राण गेला माझा ॥२२॥

गेला माझा प्राण झाले विस्मरण । स्वामीचे चरण विसरलों ॥२३॥

विसरलों सोऽहं मग म्हणे कोऽहं । जन्मकाळीं बहू दु:ख झाल ॥२४॥

दु:खें दुखावलों म्हणे आहा आहा । जन म्हणे टाहा फोडीयेला ॥२५॥

फोडीयेला टाहो पडतां भूमीवरी । दिवसेंदिवस हरी विसरलों ॥२६॥

विसरलों बुद्धि स्वहिताची शुद्धि । अज्ञानाची वृद्धि होत असे ॥२७॥

होत असे वृद्धि दृढ देहबुद्धि । तुज कृपानिधि अंतरलों ॥२८॥

अंतरलों सुख तुज विसंबतां । विषय भोगितां दु:ख झालें ॥२९॥

दु:ख झालें फार ऐसा हा संसार । पुढें षड्‍विकार उद्भवले ॥३०॥

उद्भवले तेणें सुख दु:ख कळे । प्राण हा आंदोळे दु:ख होतां ॥३१॥

दु:ख होय देहीं माता नेणे कांहीं । मज वाचा नाहीं काय करूं ॥३२॥

काय करूं दु:खें पोळे अभ्यंतर । मातेसी अंतर जाणवेना ॥३३॥

जाणवेना माझें दु:ख मी अज्ञान । मग मी रोदन करीं देवा ॥३४॥

करी देवा आतां माझी सोडवण । दु:ख हें दारुण भोगवेना ॥३५॥

भागेवेना दु:ख संसारीचें आतां । धांव बा अनंता पाव वेगीं ॥३६॥

पाव वेगीं दास सोडवी आपुले । लोभोचि वाहिले माया जाळीं ॥३७॥

मायाजाळीं झालें दृढ माझें मन । रामा तुझें नाम आठवेना ॥३८॥

आठ-वेना चित्तीं स्वहिताचें ज्ञान । मायबापें लग्र केलें लोभें ॥३९॥

लोभें लग्र केलें मानीली आवडी । पायीं ओविली बेडी बंधनाची ॥४०॥

बंधनाची बेडी प्रबळला काम । मग कैंचा राम आठवेना ॥४१॥

आठवेना राम स्वामी त्रैलोक्याचा । झालों कुटुंबाचा भारवाही ॥४२॥

भारवाही झालों रामा अंतरलों । बंधनीं पडलो काय करू ॥४३॥

काय करूं मज कामाचें सांकडें । संसाराचें कोडें उगवेना ॥४४॥

उगवेना मन आठवे कांचन । सर्वकाळ ध्यान प्रपंचाचें ॥४५॥

प्रपंचाचें ध्यान लागलें मानसीं । चिंता अहर्निशीं दुश्चंचळ ॥४६॥

चंचळ मानस संसारउद्बेगें । क्षणक्षणीं भंगे चित्तवृत्ति ॥४७॥

वृत्ति कांता धन पाहे जनमान । इच्छेनें बंधन दृढावलें ॥४८॥

दृढावलें वोस प्रपंचाच्या माथा । तेणें गुणें व्यथा थोर झाली ॥४९॥

थोर होय व्यथा तारुण्याच्या भरें । कामाचे कावरें आवरेना ॥५०॥

आवरेना क्तोध तेणें होय खेद । वृत्तीचा उच्छेद करूं पाहे ॥५१॥

करूं पाहे घात थोर पुढीलाचा । मार्ग स्वहिताचा अंतरलों ॥५२॥

अंतरलों भक्ति ठाकेना विरक्ति । देवा तुझी प्राप्ति केवीं घडे ॥५३॥

केवीं घडे प्राप्ति मज पतितासी । झाल्या पापराशी सांगूं किती ॥५४॥

सांगूं किती दोष झाले लक्ष कोटी । पुण्य माझे गांठीं आढळेना ॥५५॥

आढळेना पुण्य पापाचे डोंगर । करितां संसार माझें माझें ॥५६॥

माझी माता पिता माझे बंधू जन । कन्या पुत्र धन सर्व माझे ॥५७॥

सर्व माझें ऐसा मानिला भरंवसा । तुज जगदीशा वीसरलों ॥५८॥

वसि-रलों तूज वैभवाकरितां । शेखीं माता पिता राम जालीं ॥५९॥

राम जाली माता देखत देखतां । तरी म्हणे कांता पुत्र माझे ॥६०॥

माझे पुत्र माझे स्वजन सोयरे । दृढ देही भरे अहंभाव ॥६१॥

अहंभावें मनीं दु:ख आच्छादूनी । वर्ततसें जनीं अभिमानें ॥६२॥

अभि मान माथां वाहे कुटुंबाचा । अंतरी सुखाचा लेश नाहीं ॥६३॥

नाहीं नाहीं सुख संसारीं पहातां । पुरे देवा आतां जन्म नको ॥६४॥

नको नको आतां घालूं या संसारीं । पोळलों अतंरीं काय करूं ॥६५॥

काय करूं माझें नेणती स्वहित । आपुलालें हित पहातात ॥६६॥

पहातात सुख वैभवाचीं सखीं । कोणी मज शेखीं कामा नये ॥६७॥

कामा नये कोणी तुजवणि रामा । नेई निजधामा माहीयेरा ॥६८॥

माहेरही माझें अंतरलें दुरी । लोभें दुरा-चारीं गोवीयेलं ॥६९॥

गोवीयेलें मज आपुलीया हिता । माझी कोणी चिंता केली नाहीं ॥७०॥

केली नाहीं चिंता लोभें गुंडाळीलें । पिळूनी घेतलें सर्व माझे ॥७१॥

सर्व माझें गेले झालें नि:कारण । स्वामीचे चरण अंतरलों ॥७२॥

अंतरलों देवा आयुष्य वेचलें । अंतर पडलें काय करूं ॥७३॥

काय करूं आतां शरीरही गेलें । मज वोसंडिलें जीवालागीं ॥७४॥

जीवालागीं मज मोकळीक देवा । काय करूं ठेवा प्रारब्धाचा ॥७५॥

प्रारब्धाचा ठेवा प्रपंचीं रंगला । देहांतीं खंगला वृद्धपणीं ॥७६॥

वृद्धपणीं माझें चळलें शरीर । श्रवण अधिर नेत्र गेले ॥७७॥

नेत्र गेले मज पहातां दिसेना । स्वयें उठवेना पाय गेले ॥७८॥

पाय गेले तेणें दु:ख होय भारी । तेथेंचि बाहेरीं जाववेना ॥७९॥

जाववेना तेणें झालें अमंगळ । अत्यंत कुश्चीळ वातपित्त ॥८०॥द

वात पित्त जन देखोनी पळती । दुर्गंधि गळती नवनाळीं ॥८१

नवनाळीं वाहे दुर्गंधि न साहे । वांति होऊं पाहे देखतांची ॥८२॥

देखतां सकळ सुटले पाझर । मळ मूत्र धीर धरवेना ॥८३॥

धरवेना क्षुधा निद्रा आणि तृषा । परधनीं आशा प्रबळली ॥८४॥

प्रबळली आशा झाली अनावर । चिंता तृष्णातुर सर्वकाळ ॥८५॥

सर्वकाळ चित्तीं थोर लोलंगता । खायासी मागतां नेदी कोणी ॥८६॥

नेदी कोणी कांही क्षीण झालों देहीं । जीवलग तेहीं वोसंडीले ॥८७॥

वोसंडलिं मज वैभव गेलीया । देह खंगलिया दु:ख झालें ॥८८॥

दु:ख झालें थोर क्षुधा आवरेना । अन्नही जिरेना वांति होय ॥८९॥

वांति होय तेणें निर्बुजे वासना । स्वादिष्ट चावेना दांत गेले ॥९०॥

दांत गेले तेणें जिव्हेसी बोबडी । कंठ गडगडी बोलवेना ॥९१॥

बोलवेना अंतकाळींच्या विपत्ति । सर्वही म्हणती मरेना कां ॥९२॥

मरेना कां आतां कासया वांचला । देवा वीसरला नेणोनियां ॥९३॥

नेणोनियां याची मर्यादा खुंटली । सकळां लागली चिंता मनीं ॥९४॥

चिंता मनीं वाटे कृत्याची सकळां । सर्वांसी कंटाळा आला थोर ॥९५॥

आला थोर त्रास जिवलग बोलती । देवा याची माती उचलावी ॥९६॥

उचलावी माती सर्वांचे अंतरीं । सुखाचीं सोयरीं दुरी ठेलीं ॥९७॥

दुरी ठेले सर्व दु:खाचीं चोरटीं । कोणीच संकटीं सोडवीना ॥९८॥

सोडवीना कोणी श्रीरामावांचूनी । संकटीं धांवणी राम करी ॥९९॥

राम करीतसे दासाचा सांभाळ । भक्तांचा स्नेहाळ राम माझा ॥१००॥

स्फुट अभंग – ज्ञानशतक

संतांचे संगतीं काय प्राप्त होतें । तें आम्हाम निरुतें सांगईन ॥१॥

सांगईन परी मानसीं धरावें । मग उद्धरावें या संसारीं ॥२॥

संसारीचें सार जया नाश नाहीं । तेंचि पडे ठाईं संतसंगें ॥३॥

संतसंगें चुके जननीजठर । दुस्तर संसार मायाजाळ ॥४॥

मायाजाळ तुटे तरी देव भेटे ।संतसंगें आटे भवसिंधू ॥५॥

भव भयानक बुडवी सकळां । त्याहूनि वेगळा साधुसंग ॥६॥

साधुसंग साधी असाध्य वस्तूसी । जेथें आहे त्यासी वाट नाहीं ॥७॥

वाट नाहीं जेथें जावया इतरा । अभाविक नरा पापबुद्धी ॥८॥

पापबुद्धि झडे संतांचे संगतीं । नाही अधोगाति गर्भवास ॥९॥

गर्भवास संतसंगें मुक्त होय । वेगीं धरी सोय आलीया रे ॥१०॥

आलीया संसारीं स्वहित विचारी । एके भावें धरीं संतसंग ॥११॥

संतसंग धरीं धन्य तो संसारीं । बोलिलें श्रीहरीं भागवतीं ॥१२॥

भागवत गीता सार निरूपण । त्याचें विवरण संतसंगें ॥१३॥

संतसंगें कळे सर्व शास्रभाग । आणि ज्ञानयोग अप्रयासें ॥१४॥

प्रयासें साधितां कधीं नये हाता । तें लाभे तत्त्वतां साधुसंगें ॥१५॥

साधूचेनी संगें अलभ्याचा लाभ । मुक्ति हे सुलभ होत आहे ॥१६॥

आहे एक देव परी तो वळेना । जयासी मिळेना संतसंग ॥१७॥

संतसंग नाहीं जयालागीं जनीं । जया कां जननी प्रसवली ॥१८॥

प्रसवली माता शीणचि उरला । पुत्र नाहीं झाला हरिभक्त ॥१९॥

हरिभक्त नर वंशाचें मंडण । दोषाचें खंडण करीतसे ॥२०॥

करीतसे भक्ति संताचेसंगतीं । सायुज्यतामुक्ति पावावया ॥२१॥

पावावया मुक्ति हरीचें भजन । श्रवन मनन सर्वकाळ ॥२२॥

सर्वकाळ होय सार्थक श्रवणें । ब्रह्मनिरूपणें संतसंगें ॥२३॥

संतसगें ब्रह्मपद ओळखावें । विवेकें पावावें निरंजन ॥२४॥

निरंजना आतां नाहीं जन वन । अंत्राळीं गमन एकाएकीं ॥२५॥

एकाएकी देव निर्भळ निश्चळ । आतुडे प्रांजळ दुजेवीण ॥२६॥

दुजेवीण देव एकला एकट । उभा घनदाट मागें पुढें ॥२७॥

मागें सर्व देवांचा नायक । सांपडे विवेक झालीयानें ॥२८॥

झालीयानें कृपा संतसज्जनांची । मग विवेकाची वाट फुटे ॥२९॥

वाट अवघड पाहातां दिसेना । जेथें नाहीम मना समागम ॥३०॥

समागमें जातां वाटचि फुटेना । संशय तुटेना बहुविध ॥३१॥

बहुविध पंथ कोणें तो धरावा । दुजेपणीं देवा पावीजेना ॥३२॥

पावीजेना देव संतसंगावीन । मार्ग हा कठीण विवेकचा ॥३३॥

विवेकाचा मार्ग विवेकें चालावा । मनाचा त्यागावा संग सर्व ॥३४॥

सर्व त्याग करी पावसी श्रीहरी । परी एक धरीं संतसंग ॥३५॥

संतसंगावीण त्याग हा घडेना । श्रीहरी पडेना कदा ठायीं ॥३६॥

ठाव सज्जनाचा सज्जन जाणती । तेथें नाहीं गति मीपणाची ॥३७॥

मीपणाची गति संगाचेम लक्षण । ठाउकी ही खूण सज्जनाची ॥३८॥

सज्जनाचें वर्म सज्जनाला तुटे । उतारा कुवाटे मायाजाळ ॥३९॥

मायाजाळ पाहों जातां आढळेना । सर्वथा कळेना न पाहतां ॥४०॥

पाहतां संसार माईक वेव्हार । परी निरंतर लागलासे ॥४१॥

लागला दिसेना परी निरसेना । माईक वासना सत्य झाली ॥४२॥

सत्य झाली असे विवेकें निरसे । निरसोनी वसे जवळींच ॥४३॥

जवळींच आहे अंतरीं चोरटा । आतां कोण्या वाटा धांवसील ॥४४॥

धांवसील परी वासना सरेना । सर्वथा मरेना साधुवीण ॥४५॥

साधुवीण प्राणी पडती आटणीं । तप तीर्थाटणीं नाना कर्मी ॥४६॥

नाना कर्मी देव चुकोनी राहिला । सज्जनीं पाहिला अनुभवें ॥४७॥

अनुभव सर्व देहीं वेगळाले । कोण झाले भले संतजन ॥४८॥

संतजन परी कोण ओळखावे । कैसे ते जाणावे साधूजन ॥४९॥

साधुची वोळखीं साधु वोळखीला । येर भांबावला माया धरी ॥५०॥

माया धरी प्राणी जवळी चूकलें । नाहीं वोळखीले साधुजन ॥५१॥

साधुजन कोण कसें वोळखण । तेंचि निरूपणा सांगितलें ॥५२॥

सांगितलें आहे मागे थोरथोरीं । तेंचि अवधारी आलीया रे ॥५३॥

आलीया रे साधू जाणावा कवणें । तयाचीं लक्षणें असंख्यात ॥५४॥

असंख्यात परी ओळखीकारणें । साधू पूर्णपणें सारिखाची ॥५५॥

सारिखाची दिसे जनाचीयापरी । परी तो अंतरीं वेगळाची ॥५६॥

वेगळाची ज्ञानें पूर्ण समाधानें । स्वस्वरूपीं मनें वस्ति केली ॥५७॥

वरित केली मनें निर्गुणीं सर्वदा । मीपणें आपदा तया नाहीं ॥५८॥

तया नाहीं काम तया नाहीं क्रोध । तया नाहीं खेद स्वार्थबुद्धि ॥५९॥

बुद्धी निश्चयाची स्वरूपीं तयाची । कल्पना ठाईंची निर्विकल्प ॥६०॥

निर्विकल्प मद मत्सर सारीला । आणि संहारीला लोभ दंभ ॥६१॥

दंभ हा लौकिक विवेकें सांडीला । दुरी वोसंडला अहंकार ॥६२॥

अहंकार नाहीं दुराशा अंतरीं । ममता ही दोरी मोकळली ॥६३॥

मोकळली भ्रांति शरीरसंपत्ति । वैभवसंगतीं लोलंगता ॥६४॥

लोलंगता नसे ज्ञानें धालेपणें । ऐसीं हीं लक्षणें सज्जनांचीं ॥६५॥

सज्जनलक्षणें सांगेन पुढतीं । आर्त चित्तवृत्ति लांचावली ॥६६॥

लांचावली वृत्ति सज्जन सांगतां । होय सार्थकता जयांचेनी ॥६७॥

जयांचेनी ज्ञानें तरती अज्ञान । साधुसंगतीनें समाधान ॥६८॥

समाधानें शांति क्षमा आणि दया । रंक आणि रम्या सारिखाची ॥६९॥

सारिखाची शोध तेथें नाहीं भेद । सर्वांसी अभेद सर्व काळ ॥७०॥

सर्व काळ गेला श्रवनें मननें । सक्तिया साधनें हरिभक्ति ॥७१॥

हरिभक्ति करी जन तारावया । स्वधर्मा विलया जाऊं नेदी ॥७२॥

जाऊं नेदी भक्ति जाऊं नेदी ज्ञान । अनुतापीं मन निरंतर ॥७३॥

निरंतर भाव सगुणीं भजन । येणें बहुजन उद्धरती ॥७४॥

उद्धरती जन करितां साधन । क्रियेचें बंधन आचरतां ॥७५॥

आचरतां साधुजना होय बोधू । लागतसे वेधू भक्तिभावें ॥६७॥

भक्तिभावें देवप्रतिष्ठा पूजन । कथा निरूपण महोत्सव ॥७७॥

महोत्सव साधुभक्तीचें लक्षण । करी तीर्थाटण आदरेंसी ॥७८॥

आदरेंसी विधी करणें उपाधी । लोकांतें सद्‍बुद्धि लागावया ॥७९॥

लागावया बुद्धि सत्क्रिया भजन । करितो सज्जन मुक्तिदाता ॥८०॥

मुक्तिदाता साधु तोचि तो जाणावा । जेणें संपादावा लोकाचार ॥८१॥

लोकाचार करी तो जना उद्धरी । ज्ञाता अनाचारी कामा नये ॥८२॥

नये नये निंदूं जनीं जनार्दन । म्हणोनि सज्जन क्रियावंत ॥८३॥

क्रियावंत साधु विरक्त विवेकी । तोचि तो लौकिकीं मान्य आहे ॥८४॥

मान्यता सक्तिया लौकिक सोडिला । तोचि उद्धरिला जनीं नाहीं ॥८५॥

जनीं नाहीं मान्य तो सर्व अमान्य । म्हणोनियां धन्य क्रियावंत ॥८६॥

क्तियावंत तेणें लौकिक सोडावें । आणि वसवावें ब्रह्मारण्य ॥८७॥

ब्रह्मारण्य सेवी साधु तो एकला । जना नाहीं आला उपेगासी ॥८८॥

उपेगासी येणें जना पूर्णपणें । तयाचीं लक्षणें निरूपीलीं ॥८९॥

निरूपीलीं येणें लक्षणें जाणावा । साधू वोळखावा मुमुक्षू नें ॥९०॥

मुमुक्षूनें गुरू क्तियाभ्रष्ट केला । तरी अंतरला दोहीं पक्षी ॥९१॥

दोहीं पक्षीं शुद्ध तया ज्ञानबोध ।  येर तें अबद्ध अनाचार ॥९२॥

अनाचार करिसा कोण आहे जनीं । परी निरूपणीं बोलिजेतें ॥९३॥

बोलीजे साचार सत्य निरूपणीं । घडे ते करणी सुखें करूं ॥९४॥

करूं नये कदा मिथ्या निरूपण । करितां दूषण लागों पाहे ॥९५॥

पाहें पाहें बापा साधी ते सोधुनी । ठाकेना म्हणोनी निंदूं नको ॥९६॥

निंदूं नको शस्र निंदूं नको वेद । तरीच स्वानंद पावसील ॥९७॥

पावसील राम जीवाचा विश्राम । अहंतेचा श्रम सांडितांचि ॥९८॥

सांडितां विवेक मिथ्या अभिमान । तरी समाधान पावसील ॥९९॥

पावसील गति शुद्ध निरूपणें । रामदास म्हणे क्षमा करी ॥१००॥

स्फुट अभंग – सगुणनिर्गुणसंवादशतक

करीं चाप बाण माहेश्वरीं ठाण । रूप हें सगुण राघवाचें ॥१॥

राघवाचें रूप निर्गुण जाणावें । सगुण स्वभावे नाशवंत ॥२॥

नाशवंत देव कदा म्हणों नये । निर्गुणासि काये पहाशील ॥३॥

पाहतां निर्गुण देवासी दुर्लभ । त्याचा होय लाभ पूर्वपुण्यें ॥४॥

पूर्वपुण्यें लाभ ब्रह्मादिकां झाला । कैवारी जोडला रामचंद्र ॥५॥

रामचंद्र नाम रूप हें माईक । बोलिला विवेक वेदशास्त्रीम ॥६॥

वेदशास्रीं भक्ति राघवाची सार । तेणें पैलपार पाविजेतो ॥७॥

पाविजेतो पार आत्मनिवेदनें । भक्तीचीं लक्षणें नवविध ॥८॥

नवविध भक्ति करितां तरले । जीव उद्धरले नेणों किती ॥९॥

नेणोनियां देव माईक भजतां । मुक्ति सायुज्य ता अंतरली ॥१०॥

अंतरली मुक्ति भक्ति मागें धांवे । राघवाचीं नांवें निरंतर ॥११॥

निरंतर देव अंतरों न द्यावा । विवेक पहावा सज्जनाचा ॥१२॥

सज्जनासंगतीं चुके अधोगति । राम सीतापति ज्याचें नाम ॥१३॥

नाम ज्याचें ध्यावें त्यास ओळखावें । देवासी धुंडावें आदरेंसी ॥१४॥

आदरेंसी जपे रामनाम वाणी । स्वयें शूळपाणी महादेव ॥१५॥

महादेवें गुरुगीता निरूपिली । तेथें मन घाली आलीयारे ॥१६॥

आलीया संसारीं रामनाम तरी । दुजें पृथ्वीवरी आढळेना ॥१७॥

आढळेना परी संतसंग धरीं । तेणें तूं अंतरीं निवसील ॥१८॥

निवालें अंतर रामासी भजतां । दुजें कांहीं आतां आवडेना ॥१९॥

आवडेना जया संतांचीं संगति । तया अधोगति गर्भवास ॥२०॥

गर्भवास माझे राम चुकवील । मज सोडवील अनाथासी ॥२१॥

अनाथाचा नाथ पतितपावन । तया संतजन दाखविली ॥२२॥

दाखविती संत वाटे निजधामीं । माझें मन रामीं विश्वासलें ॥२३॥

विश्वासलें परी रामासी नेणवे । तो राम जाणवे संतसंगें ॥२४॥

संतसंग करी निसंग होइजे । मग तो जाणिजे राम केवीं ॥२५॥

रामासी मिळतां संतांचे मिळणीं । मग दुजेपणीं उरी नाहीं ॥२६॥

उरी त्या रामाची रान्मोजन्मीं असे । मन हें विश्वासे रामा पायीं ॥२७॥

रामापायीं मन होतसे उन्मन । तेथें भिन्नाभिन्न ऐक्यरूप ॥२८॥

ऐक्यरूप ज्ञान तें मज नावडे । गाईन पवाडे राघवाचे ॥२९॥

राघवासी गुण नाहीं तो निर्गुण । ठाईं पडे खूण संतसंगें ॥३०॥

संतसंगतीचा निर्गुण पवाड । मज वाटे गोड रामकथा ॥३१॥

कथा निरूपण श्रवण मनन । होय समाधान संतसंगें ॥३२॥

संतसंगें बोध होय निर्गुणाचा । मोडे सगुणाचा भक्तिभाव ॥३३॥

भक्तिभाव करीं निर्गुण पावावें । मग काय व्हावें सांग बापा ॥३४॥

बाप माय राम विश्वाचा आधार ॥ भक्ता निरंतर सांभाळी तो ॥३५॥

सांभाळीतो काय प्रारब्धावेगळें । होणार न टळे ब्रह्यादिकां ॥३६॥

ब्रह्मादिकां मान्य तो नव्हे सामान्य । असावें अनन्य सगुणाची ॥३७॥

सगुणासी ठाव उदेना कल्पांतीं । म्हणोनि सांगती संतजन ॥३८॥

संतजन ज्ञानी पूर्ण समाधानी । तेही जपध्यानीं सर्वकाळ ॥३९॥

सर्वकाळ ध्यान करीती सज्जन । परी तें निर्गुण ध्यान त्यांचें ॥४०॥

ध्यानीं आकळेना मनासी कळेना । तयासी कल्पना केवीं धरी ॥४१॥

धरीला विश्वास साधूचे वचनीं । अवस्था जन्मनी तेणें गुणें ॥४२॥

गुणेंचि निर्गुळ कळे सर्व खूण । म्हणोनी सगूण देव धरीं ॥४३॥

धरावा सगुण निर्गुणाकारणें । तयाविण येणें चाड नाहीं ॥४४॥

चाड नाहीं ऐसें कासया म्हणावें । सगुणें पावावें निर्गुणासी ॥४५॥

निर्गुणासी पावे निर्गुणाकरितां । सगुण पाहतां तेथें नाहीं ॥४६॥

नाहीं कां म्हणसी सद्रुरु सगुण । आणि निरूपण बहुविध ॥४७॥

बहुविध रूप नव्हे सद्रुरूचें । निर्गुण बा याचें जाण बाप्पा ॥४८॥

जाण आतां बापा तूं तरी सगुण । झालासी शरण सद्नुरूसी ॥४९॥

सद्नुरूसी गेला जो कोणी शरण । सयासी सगुण कोण म्हणे ॥५०॥

म्हणशील काय सगुणावांचोनी । सर्वही करणी सगुणाची ॥५१॥

सगुणाची नव्हे निर्गुणा़ची सत्ता । निर्गुण करितां सर्व झालें ॥५२॥

सर्व झालें जेव्हाम निर्गुणाकरितां । तेव्हां सगुणता निर्गुणाची ॥५३॥

निर्गुणाची लीला वांझेची कुमारी । बोलतां अंतरीं मानीजेना ॥५४॥

मानीजेना तरी सृष्टीस रचीलें । सर्व कोणें केलें तयावीणें ॥५५॥

तयावीनें दुजें काय सत्य आहे । अनुभवें पाहें आपुलीया ॥५६॥

आपुला विचार निर्गुणीं सर्वदा । निर्गुणासी कदा विसंबेना ॥५७॥

विसंबेना घडे सत्संग नसतां । संग विचारितां सगुण की ॥५८॥

सगुणांचा संग ज्ञानीयासी नाहीं । ज्ञानीया विदेही पुरातन ॥५९॥

पुरातन देही तरीच विदेही । देहावीण नाहीं विदेहता ॥६०॥

विदेहता बोले स्वभावें लागली । निर्गुणाची खोली कोण जाणे ॥६१॥

जाणे सुख दु:ख जाणे गुणागुण । तयासी निर्गुण बोलवेना ॥६२॥

बोलवेना परी निर्गुण कळावें । विवेकें मिळावें निर्गुणासी ॥६३॥

निर्गुणी सगुणीं मिळतां संकट । व्यर्थ खटपट कां करिसी ॥६४॥

कां करिसी भक्ति सगुणदेवाची । तुज निर्गुणाची शुद्धि नाहीं ॥६५॥

शुद्धि नाहीं झाली जया आनंदाची । तयां विवादाची उरी नाहीं ॥६६॥

उरी नाहीं कदा निर्गुणीं भजतां । निर्गुण तत्त्वतां सार आहे ॥६७॥

सार तें साकार भक्तीचा निर्धार । भक्ति पूर्वापार सगुणाची ॥६८॥

सगुणाची भक्ति धरावी । सज्ञानें करावी निर्गुणाची ॥६९॥

निर्गुणाची भक्ति या नांव अभक्ति । अव्यक्तासी व्यक्ति लावूं नये ॥७०॥

लावूं नये भाव सगुण देवासी । व्यर्थ पाषा-णासी काय काज ॥७१॥

काय कारण हा विवेकें पाहिजे । भावार्थे लाहीजे सर्व कांहीं ॥७२॥

सर्व कांहीं नाहीं जैसें मृगजळ । वायां खळबळ कां करिसी ॥७३॥

कां करिसी सर्व देहाचा संबंध । जरी झाला बोध निर्गुणाचा ॥७४॥

निर्गुणाचा बोध संसार निरसी । तेथें अज्ञा-नासी रीघ नाहीं ॥७५॥

रीघ नाहीं जया भावार्थ भजनीं । तया हदयधूनीं शून्याकार ॥७६॥

शून्याकार होय विवेकवासना । मग समाधाना काय उणें ॥७७॥

उणें झालें दुणें निर्गुणाच्या गुणें । अभाविकां कोणें उद्धरावें ॥७८॥

उद्धरावें एका सज्जनसंगतीं । ऐसें वेदश्रति बोल-ताती ॥७९॥

बोलताती परी नाहीं आठवण । म्हणोन सगुण आवडेना ॥८०॥

आवडेना मिथ्या मायिक भजन । असत्यासी मन विश्वासेना ॥८१॥

विश्वासेना मन सगुणासी जरी । तयासी कैवारी देव कैंचा ॥८२॥

कैंचा देवभक्त कल्पना आपुली । ते सर्व नाथिली ज्ञानी-यांसी ॥८३॥

ज्ञानीयांसी देव दुरी अंतरला । संदेहीं पडला अंतकाळीं ॥८४॥

अंतकाळ कैंचा अनंत ठाईंचा । संदेह देहाचा मिथ्याभूत ॥८५॥

मिथ्याभूत शब्दज्ञानें माया जाणा । अभक्त तरेना मायापूरीं ॥८६॥

मायामोहपूर दुस्तर संसार । अद्वैत विचार जंव नाहीं ॥८७॥

जंव नाहीं भावें श्रीहरी अर्चिला । तंव नव्हे भला ज्ञानगर्वीं ॥८८॥

ज्ञानगर्वी नव्हे ज्ञान त्या दुर्लभ । जयाचेनी लाभ स्वरूपाचा ॥८९॥

स्वरूप रामाचें मनीं आठवावें । नाम उच्चारावें रात्रंदिवस ॥९०॥

दिवस ना रजनी मनीं ना जन्मनीं । ज्ञाता जनीं वनीं सारि-खाचि ॥९१॥

सारिखाचि भाव तया भेटे देव । येर सर्व वाव शब्दज्ञान ॥९२॥

ज्ञाना-वीण सर्व व्यर्थचि जाणावें ।  जंव नाही ठावें आत्मज्ञान ॥९३॥

ज्ञाता दाता हरी मनीं दृढ धरी ॥ तोचि यमपुरी चुकवील ॥९४॥

चुकवील ज्ञान सर्वही अज्ञान । पाविजे विज्ञान संतसंगें ॥९५॥

संतसंगें जरी सगुणीं भजन । स्वधर्मसाधन क्रिया कर्म ॥९६॥

क्तिया कर्म कैंचें ज्ञानियाचे अंगीं । मुक्त ज्ञानी जनीं विचरती ॥९७॥

विचरी जे देही तो कीजे सर्वही । क्रिया कर्म कांहीं सोडूं नये ॥९८॥

सोडूं नये भक्ति स्वधर्मविरक्ति । ब्रह्मज्ञानप्राप्ति रामदासीं ॥९९॥

रामदास म्हणे रामउपासकां । भक्ति सोडूं नका राघवाची ॥१००॥

स्फुट अभंग – १

त्याचे पाय हो नमावे । त्याचें कीर्तन हो ऐकवें ॥१॥

दुजियासी सांगे कथा । आपण वर्ते त्याचि पथा ॥२॥

कीर्तनाचें न करी मोल । जैसे अमृताचे बोल ॥३॥

सन्मानितां नाहीं सुख । अपमानितां नाहीं दुःख ॥४॥

किंचित दिलें दातयानें । तेंहि घेत आनंदानें ॥५॥

ऐसा आहे हरिदास । लटकें न वदे रामदास ॥६॥

स्फुट अभंग – २

वाणी शुद्ध करीं नामीं । चित्त शुद्ध होय प्रेमीं ॥१॥

नित्य शुद्ध होय नामीं । वसतांहि कामींधामीं ॥२॥

कर्ण शुद्ध करी कीर्तनीं । प्राण शुद्ध करी सुमनीं ॥३॥

त्वचा शुद्ध करी रज । मस्तक नमितां पदांबुज ॥४॥

करशुद्धी राम पूजितां । पादशुद्धी देउळीं जातां ॥५॥

नेमें लिंग करी शुद्ध । अंतर निर्मळ करी गुद ॥६॥

रामपायी राहतां बुद्धी । रामदासा सकळ शुद्धी ॥७॥

स्फुट अभंग – ३

माझें सर्व जावें देवानें राहावें । देवासी पाहावें भक्तपणें ॥१॥

भक्तपनें मज देवचि जोडला । अभ्यास मोडला सर्व कांहीं ॥२॥

सर्व कांहीं जावो एक देव राहो । माझा आर्तभावो ऐसा आहे ॥३॥

जो हेत अंतरीं देव तैसा झाला । हा दिन पाहिला कोणी एक ॥४॥

कोणी एक पुण्य जें होतें संचलें । दास म्हणे झालें समाधान ॥५॥

स्फुट अभंग – ४

दीनाचा दयाळु कीर्ति ऐकियेली । म्हणूनि पाहिली वाट तुझी ॥१॥

अनाथाचा नाथ होशील कैवारी । म्हणोनियां हरी बोभाईलें ॥२॥

तुजविण कोण जाणे हें अंतर । कोणासी जोजार घालूं माजा ॥३॥

दास म्हने आम्ही दीनाहुनी दीन । करावें पालन दुर्बळाचें ॥४॥

स्फुट अभंग – ५

आम्हां पतितांची सांड की जरी । आमुचा कैवारी कोण आहे ॥१॥

आम्ही भरवंसा कोणाचा धरावा । सांगावें केशवा दयानिधे ॥२॥

तुजविण आम्हीं नाहीं त्रिभुवनीं । धांवें चक्रपाणी दीनबंधो ॥३॥

पतितपावन ब्रीद हें बांधिलें । तारावें वहिलें दासालागीं ॥४॥

स्फुट अभंग – ६

पळशी तूं तरी नाम कोठें नेशी । आम्हीं अहर्निशीं नाम घोकूं ॥१॥

आम्हांपासोनियां जातां न ये तुज । तें हें वर्म बीज नाम जपूं ॥२॥

देवा आम्हां तुझें नाम हो पाहिजे । मग भेटी सहजें देणें लागे ॥३॥

भोळे भक्त आम्ही चुकलोंचि कर्म । सांपडलें वर्म रामदासा ॥४॥

स्फुट अभंग – ७

गजेंद्र सावज पडला पानवडी । रामें तेथें उडी टाकियेली ॥१॥

प्रल्हाद गांजितां कोण सहाकारी । स्वयेंचि मुरारी प्रकटला ॥२॥

क्षत्रियें ब्राह्मणें गांजिलीं बापुडीं । रामें तेथें उडी घातियेली ॥३॥

तेहतीस कोटि देव पडिले बांदोडीं । रामें तेथें उडी टाकियेली ॥४॥

दासापायीं पडली देहबुद्धीबेडी । रामें तेथें उडी टाकियेली ॥५॥

रामदास म्हणे नका करूं शीण । रामें भक्त कोण उपेक्षिले ॥६॥

स्फुट अभंग – ८

तुजविण देव मज कोणी नाहीं । मझी चिंता कांहीं असों द्यावी ॥१॥

वैराग्यें कनिष्ठ अभावें वरिष्ठ माझे मनीं नष्ट संदेहता ॥२॥

विवेकें सांडिलें ज्ञानें वोसंडिलें । चित्त हें लागलें तुझे पायीं ॥३॥

तुझे नाम वाचे उच्चारीत असें । अंतरीं विश्वास धरियेला ॥४॥

रामदास म्हणे मी तुझें अज्ञान । माझें समाधान करीं देवा ॥५॥

स्फुट अभंग – ९

श्वानचिया पुत्रें कल्होळ मांडिला । कलहो लागला एकसरा ॥१॥

भुंकिता गुरगरी वासितोचि तोंड । वरती थोबाड करूनियां ॥२॥

एक ते भुंकती एक ते रडती । दास म्हणे गती निंदकांची ॥३॥

स्फुट अभंग – १०

मेरूचिया माथां ठेवुनीयां पाव । जात असे राव कैलासींचा ॥१॥

कैलासींचा राव एक देव क्षोभला । देशधडी केला लंकानाथ ॥२॥

लंकेच्या चोहटीं मांडियेला खेळ । अग्नीचा कल्होळ घरोघरीं ॥३॥

जाळियेलीं घरें सुंदर मंदिरें । पावला कैवारें जानकीच्या ॥४॥

जानकीचा शोक दुरी दुरविला । यशवंत झाला रामदास ॥५॥

स्फुट अभंग – ११

जाणावा तो नर देवचि साचार । वाचे निरंतर राम नाम ॥१॥

सगुणीं सद्भाव नाहीं ज्ञानगर्व । तयालागीं सर्व सारखेचि ॥२॥

निंदकांवंदकां सगट सांभाळीं । मन सर्वकाळीं पालटेना ॥३॥

पालटेना मन परस्त्रीकांचनीं । निववी वचनीं पुढिल्यांसी ॥४॥

पुढिल्यांसि तोचि सुख देत आहे । उपकारीं देव लावीतसे ॥५॥

लावीतसे देह राजभजनास । रामीरामदास हरिभक्त ॥६॥

स्फुट अभंग -१२

भक्तपनें रामानाचा अव्हेर । करी तो गव्हार मुक्त नव्हे ॥१॥

मुक्त नव्हे काय स्वयें शूलपाणी । रामनाम वाणी उच्चारितो ॥२॥

राम म्हणे शिव तेथें किती देव । बापुडें मानव देहधारी ॥३॥

नर देहधारी धन्य ते संसारीं । वाचे निरंतरीं रामनाम ॥४॥

रामनाम वाचे स्वरूप अभ्यंतरीं । धन्य तो संसारीं दास म्हणे ॥५॥

स्फुट अभंग – १३

मी खरा पतित तूं खरा पावन । आतां अनमान करूं नको ॥१॥

आतां कांहीं मज चिंता तीहि नसे । तुझें नाक कैसें वाचे येई ॥२॥

समर्थें घेतला नामासाठीं भार । मज उपकार कासयाचा ॥३॥

रामदास म्हणे तुझें तुज उणें । सोयरीं पिशुनें हांसतील ॥४॥

स्फुट अभंग – १४

पतितपावना जानकीजीवना । वेगीं माझ्या मना पालटावें ॥१॥

मिथ्या शब्दज्ञानें तुज अंतरलों । संदेहीं पडलों मीपणाच्या ॥२॥

सदा खळबळ निर्गुणाची घडे । सगुण नातुडे ज्ञानगवें ॥३॥

रामदास म्हणे ऐसा मी पतित । मीपणे अनंत आतुडेना ॥४॥

स्फुट अभंग – १५

टाळ धरूं कथा करूं । रामालागीं हाका मारूं ॥१॥

ये रे रामा ये रे रामा । तुझी आवडी लागो आम्हां ॥२॥

तुजविण गाईल कोण । ऊठ सांडिलें मीतूंपण ॥३॥

रामदास पाहे वास । भेटी द्यावी सावकाश ॥४॥

स्फुट अभंग – १६

रामभक्तीविण आन नाहीं सार । साराचें हें सार राम एक ॥१॥

कल्पनाविस्तारू होतसे सत्वरू । आम्हां कल्पतरू चाड नाहीं ॥२॥

कामनेलागोन विटलेंसे मन । तेथें चाड कोण कामधेनू ॥३॥

चिंता नाहीं मनीं राम गातां गुणीं । तेथें चिंतामणी कोण पुसे ॥४॥

कदा नाहीं नाश स्वरूप सुंदर । तेथें आम्हां हिरे चाड नाहीं ॥५॥

रामदास म्हणे रामभक्तीविने । जाणावें तें उणें सर्व कांहीं ॥६॥

स्फुट अभंग – १७

सीतापति राम पतितपावन । गाती भक्तजन आवडीनें ॥१॥

राघवाच्या गुणा न दिसे तुळणा । कैलासींचा राणा लांचावला ॥२॥

देवाचें मंडण भक्तांचें भूषण । धर्मसंरक्षण राम एक ॥३॥

रामदास म्हणे धन्य त्याचें जिणें । कथानिरूपणें जन्म गेला ॥४॥

स्फुट अभंग – १८

आम्हीं देखिला विठोबा । आनंदें विटेवरी उभा ॥१॥

तेथें दृश्याची जे दाटी । तेचि रूक्मिणी गोमटी ॥२॥

रामीरामदास म्हणे । जो ओळखे तोचि धन्य ॥३॥

स्फुट अभंग – १९

लांचावोनी भक्तिलोभा । असे वाळवंटी उभा ॥१॥

पदकीं इंद्रनीलशोभा । प्रभे उजळती शोभा ॥२॥

भक्त पुंडलिकें गोंविला । जाऊं नेदी भांबाविला ॥३॥

भाग्य पुंडलिकाचें । उभें दैवत त्रिलोकींचें ॥४॥

कीजें तारूं भवसागरीं । विनटलें भीमातीरीं ॥५॥

पुंडलिकें करूनी जोडी । आम्हां दिधली कल्पकोडी ॥६॥

तुटली संसारसांकडीं । रामदास म्हणतसे ॥७॥

स्फुट अभंग – २०

जीवन्मुक्त प्राणी होउनीयां गेले । तेणें पतें चाले तोचि धन्य ॥१॥

जाणावा तो ज्ञानी पूर्णसमाधानी । निःसंदे मनीं सर्वकाळ ॥२॥

मिथ्यादेहभान प्रारब्धाआधीन । राखे समाधान पूर्णपणें ॥३॥

आवडीनें करी कर्म उपासना । सर्वकाळ ध्यानारूढ मन ॥४॥

पदार्थाची हाणीं हाता न ये कोणी । जयाची करणी बोला ऐसी ॥५॥

धन्य धन्य ते पैंदास संसारीं उदास । तयां रामदास नमस्कारी ॥६॥

स्फुट अभंग – २१

संसार देखिला तरी पाहे सार । वाया येरझार पाडूं नको ॥१॥

पाडूं नको दुःखसागरीं आपणा । म्हणे नारायणा वोळखावें ॥२॥

वोळखावें वेगीं आपआपणासी । संसारीं सुटसी दास म्हणे ॥३॥

स्फुट अभंग – २२

विचारें संसार होतो देशधडी । सोनियची धडी जात आहे ॥१॥

डावा तास गेला मोक्षपंथा जातां । विवेक तत्वता याचि नांव ॥२॥

सदा श्रीरामाचे भजन करितां । दास म्हणे चिंता दूर होय ॥३॥

स्फुट अभंग – २३

राम माझा स्वामी राव अयोध्येचा । त्रिदश देवांचा कैवारी ॥१॥

कैवारी थोर सामर्थें आगळा । तारिलें चांडाळ वाल्मीकासी ॥२॥

वाल्मीकासी फळ जाहालें नामाचें । चरित्र रामाचें शतकोटी ॥३॥

शतकोटी रामचरित्र बोलिला । अवतार जाला नाहीं तोंचि ॥४॥

नाहीं तोंचि रामचरित्र बोलिला । श्रावण वधिला दशरथें ॥५॥

दशरथ राजा तया पुत्र नाहीं । पुत्रशोक पाहीं शाप त्यासी ॥६॥

श्रापाचा आनंद थोर तया जाला । तेणें पोटा आला रामचंद्र ॥७॥

रामचंद्रें वनीं ताटीका वधीली । सर्व सुखी केलीं ऋषिकुळें ॥८॥

ऋषी संतोषले कर्य सिद्धी जालें । तंव पत्र आलें जनकाचें ॥९॥

जनकाचे घरीं मांडलें सैंवर । तेथें ऋषीश्वर पाचारिले ॥१०॥

पाचारिले तेथें मार्गीं अवलीळा । रामें चंडशीळा उद्धरीली ॥११॥

उद्धरीली रामें गौतमाची वधू । पुढे कृपासिंधु स्वयेंवर ॥१२॥

स्वयंवर पण त्र्यबक कठक्षर । राम सुलक्षण सकुमार ॥१३॥

सकुमार बाळा जनकनंदिनी । राम चिंतीं मनीं अहर्निशी ॥१४॥

अहर्निशी पाहेराम जगजेठी । राजे लक्ष कोटी सांडूनीयां ॥१५॥

सांडूनी विक्रम सर्वहि निवांत । धनुष्य अद्भुत देखीयेलें ॥१६॥

देखीयेलें कोण्ही कोण्हासी न बोले । तंव राव बोले धिक्कारूनी ॥१७॥

धिक्कारूनी बोले जनक सर्वांसी । म्हणे ‘ पृथ्वीयेसी वीर नाहीं ’ ॥१८॥

वीर नाही ऐसें विदेही बोलीला । ऐकोनी उठिला लक्षुमण ॥१९॥

लक्षुमण उभा सर्वांगे वीरश्री । तंव ऋषेश्वरीं वारीयेलें ॥२०॥

वारीयेलें मग दैत्य क्रूरबुद्धी । क्रोधें गर्वनिधी उकावला ॥२१॥

उकावला थोर गर्वें लंकापती । भ्रष्टला हांसती सर्व राजे ॥२२॥

राजे राजेश्वर पाहाती समस्त । रावणा देहांत काळ आला ॥२३॥

काळ आला थोर धनुष्य वाहातां । मग कृपावंता उठविलें ॥२४॥

उठविती ऋषी ते काळीं रामासी । देईं रावणासी जीवदान ॥२५॥

दान देईं ऐसे ऋषी बोलीयेलें । मग उचलीलें वामांगुष्ठीं ॥२६॥

वासांगुष्ठें धनुष्य काढुनी टाकीलें । मग चढउनी वाईयेले ॥२७॥

वाईयेलें बळें वोढितां कडाडी । पर्वत घडाडी मेरूशृंग ॥२८॥

मेरूशृंगीं थोर कडक विझाला । सैंवरीं जिंकीला पण रामें ॥२९॥

रामें भग्न केलें धनुष्य कठोर । सर्व ऋषीश्वर संतोषले ॥३०॥

संतोषला राव मांडिला उत्साव । सर्व समुदाय आनंदला ॥३१॥

आनंदले सर्व वाद्य येकवेळां । माळ घाली बाळा जनकाची ॥३२॥

जनकाची बाळा सैंवर सोहळा । शीघ्र रघुकुळा मूळ गेलें ॥३३॥

मूळ गेलें शीघ्र पाचारूं विवाहा । लगबग राया जनकासी ॥३४॥

जनकासी थोर आनंद जाहाला । जावई जोडला रामराणा ॥३५॥

रामराणा शोभे सर्वांगें सुंदर । वामे सकुमार भूमीबाळा ॥३६॥

भूमीबाळा राम शोभे सिंहासनीं । विप्र वेदध्वनी गर्जताती ॥३७॥

गर्जताती भाट ब्रीदें वाखणीती । बासींगी फांकतीं रत्नकीळा ॥३८॥

रत्नकीळा बहू भूषणें सुंदरें । दिव्य मकराकारें तळपताती ॥३९॥

तळपताती माळा पदकीं रत्नकीळा । कासे सोनेसळा कासीयेला ॥४०॥

कासीयेली कोस कींकीणी वाजटा । वरी क्षुद्र घटा झणत्कार ॥४१॥

झणत्कार वांकी मुर्डीव नेंपुरें । गर्जती गजरें आंदु पाई ॥४२॥

पांई चंडशीळा जाली दिव्य नारी । जानकी न करी दंडवत ॥४३॥

दंडवंती होती बहुसाल बाळा । म्हणोनी भांगटीळा काढीयेला ॥४४॥

काढीयेला मग केला नमस्कार । लावण्य वोहर रम्य शोभा ॥४५॥

रम्य शोभा आली मंडपीं वोहरें । चारी मनाहरें शोभताती ॥४६॥

शोभती मंडपीं मुक्ताफळ घोष । माळा बहुवस कुसुमाच्या ॥४७॥

कुसुमाचो हार शोभती अपार । परिमळ धुसर पुष्ययाती ॥४८॥

पुष्पयाती दिव्य पंचक मालती । जाई जुई सेवंती पारीजात ॥४९॥

पारिजात गभ केतकी कोंवळें । मोगरे नव्हाळे बकुळ पुष्पें ॥५०॥

पुष्पें सुवर्णाचीं करवीर कमळांची । परिमळ द्रव्यांची दिव्य गंधें ॥५१॥

दिव्य गंधें माळा सर्वांस सोहळा । सुरंग आगळा तुषाराचा ॥५२॥

दिव्यानें भोजनें तृप्त सर्वां जना । सर्वांसी पूजन उपचार ॥५३॥

उपचार जाले अंबरीं पूजीले । रायें नीरवीले दुहितेसी ॥५४॥

सर्व एकसरें निघाले गजरें । अंबरें धूसरें पूर्ण झाले ॥५५॥

पूर्ण चंद्राकारें त्राहाटीलीं छत्रें । थरकती अपारें मेघड्म्ब्रें ॥५६॥

मेघडंब्रें माही निशाणें थरकती । रोमांच फरकती देखतांची ॥५७॥

देखतांची मार्गें जातां गजभार । निशाणीं अंबर आछ्यादीलें ॥५८॥

आछ्यादिलें मार्गें जातां भूमंडळ । रथवरूदळभार चाले ॥५९॥

भार चाले पुढें दिव्य सुखासनें । शिबिका आंदणें चौर डोल ॥६०॥

चौर डाल जाती मालती कुंजरें । हिंसती गजरें तुरंगम ॥६१॥

तुरंग उसाळें जाती अंतराळें । उफाळती बळे दोंचि पांई ॥६२॥

दोनी दळें मार्गें जातांई थोकलीं । तेथें आज्ञा जाली विदेहासी ॥६३॥

रायें लोटांगण घालुनी समस्तां । म्हणे माझी सीता तुम्हापासीं ॥६४॥

ऐसें बोलोनीयां उद्वेगला चित्तीं । वियोगें गळती अश्रुपात ॥६५॥

स्फुट अभंग – २४

काया माया छ्याया हे कांहिं तगेना । वैभव जगेना जन्मवरी ॥१॥

जन्मवरी लोक देखत आहेती । किती येक जाती सांडुनीयां ॥२॥

सांडुनीयां जाती कन्या पुत्र धन । सर्व साभिमान लोकिकांचा ॥३॥

लोकिकांचा भाव लोकिकीं राहिला । प्राणीमात्र गेला येकलाची ॥४॥

येकलाची येता येकलाची जातो । मध्येंची भुलतो मायाजाळें ॥५॥

मायजाळ माया हें कांहीं सुटेना । नाचतीं वासना अनावर ॥६॥

अनावर मन कदा आवरेना । धरितां धरेना अनुमानें ॥७॥

अनुमानें कांहिं नव्हे समाधान । जंव आत्मज्ञान पाविजेना ॥८॥

पाविजेना मोक्षा तुटेना बंधन । श्रवण मनन जेथें नाहिं ॥९॥

जेथें नाहिं सारासार विचारणा । या जन्म मरणा ठाव तेथें ॥१०॥

तेथें ठाव जाला देहे संदेहासी । होती पापराशी अनुमानें ॥११॥

अनुमानें पाप अनुमानें पुण्य । अनुमाने धन्य होईजेना ॥१२॥

होईजेना धन्य विचारणेवीण । लोकिकाचा शीण वेर्थ जातो ॥१३॥

वेर्थ जातो शीण देखता देखतां । लोकिक तत्त्वता राखवेना ॥१४॥

राखवेना परी राखीला पाहिजे । मनामधें कीजे विचारणा ॥१५॥

वीचारणा कीजे या देवांभक्तांची । कर्ता कोण तोची वोळखावा ॥१६॥

वोळखावा कर्ता सर्वत्र सृष्टीचा । मी तो कोण कैचा धुंडाळावें ॥१७॥

धुंडाळावें महावाक्यपंचीकरण । तत्वांचें विवरण यथासांग ॥१८॥

यथासांग व्यंग पडोंची नेंदावें । अत्यंतची व्हावें सावधान ॥१९॥

सावधानपणें देवासी पाहाणें । नासीवंत जाणें सांडूनीयां ॥२०॥

सांडुनीया सव अष्टधा प्रकृती । विवेकाची गती वोळखावी ॥२१॥

वोळखावी मुख्य सज्जनाची कृपा । तेणें पुण्यपापा नातळावें ॥२२॥

नातळावें कदा दृश्य पदार्थासी । असोनी देहासी लिंपों नये ॥२३॥

लिंपों नये जैसें पद्मिणीचें पत्र । देहे डिंबमात्र चालतसे ॥२४॥

चालतसे सर्व तत्वांचें गांठोडें । तेतें काय वेडें गुंडाळतें ॥२५॥

गुंडाळतें वेडे देहसंबंधासी । भ्रमें विवेकासी सांडुनीयां ॥२६॥

सांडुनीयां सार घेईल असार । ऐसा अनावर भ्रम आहे ॥२७॥

भ्रम आहे जय अंतरीं माजला । तोचि तो गांजला संवसारीं ॥२८॥

संवसारी येक सुटोनीयां गेले । येक ते बांधलें संकल्पानें ॥२९॥

संकल्पानें सुटे ऐसा कोण आहे । ईश्वरासी पाहे शोधुनीया ॥३०॥

शोधुनीयां पाहे तोची देव लाहे । येर तो न राहे देवापासीं ॥३१॥

देवापासीं राहे बहुतां सुकृतें । लोकिकांसेसे भूतें झडपीती ॥३२॥

झडपीती भूतें सत्यची मानीतां । देव पाहों जातां भूतें मिथ्या ॥३३॥

भूतें मिथ्या ऐसें हृदई बिंबलें । तेव्हांची जाहलें समाधान ॥३४॥

समाधान आहे मायातीत होतां । नाथिली अहंता घेऊं नये ॥३५॥

घेऊं नये पक्ष कदा असत्याचा । वेगीं या सत्याचा पंथ धरा ॥३६॥

पंथ धरा जेणें परत्र पाविजें । देवासीं लाविजे संनिधान ॥३७॥

संनिधानेमात्रें तरे बहुजन । पावनें पावन होईजेतें ॥३८॥

होईजे पावन तेंची तें स्वहीत । सोडीतां पतीत होईजेतें ॥३९॥

होईजेतें कष्टी तेंचि कां धरावें । वेगीं उद्धारावें आपणासी ॥४०॥

आपणासीं वैर कदा धरूं नये । अंतीं सर्व जाये निघोनीयां ॥४१॥

निघोनियां जाये त्याचें घेसी काये । वेगीं धरीं सोये शाश्वताची ॥४२॥

शाश्वताची सोये सांडुनी करंटा । वेर्थ बारा वाटा धांवतसे ॥४३॥

धांवतसे चहूंकडे अनुमानें । तया समाधानें मोकलीलें ॥४४॥

मोकलीलें मन ऐसें हीं कळेना । मातला वळेना मनासंगें ॥४५॥

मनासंगें कदा निःसंगता नये । अपाये उपाये मानीतसे ॥४६॥

मानीतसे मनें जें जें वोळखीलें । स्वरूप राहिलें मनातीत ॥४७॥

मनातीत होतां होये सार्थकता । मनासवें जातां अधोगती ॥४८॥

अधोगती चुके तें कांहि करावें । मनासवें व्हावें कासावीस ॥४९॥

कासावीस पंचभौतिकीं राहातां । भूतांसी पाहतां भूतलोक ॥५०॥

भूतलोक वेगीं सांडुनीयां जावें । विचारें पाहावें परब्रह्म ॥५१॥

परब्रह्म तेंचि आपणची आहे । दास म्हणे पाहें अनुभवें ॥५२॥

स्फुट अभंग – २५

अज्ञानजनांचे देव नानापरी । त्यांची संख्या करी कोण आतां ॥१॥

कोण आतां देव पावेल तयासी । जन्ममरणासी चुकवीता ॥२॥

चुकविला देव पाहतां दिसेना । निश्चयो असेना येके ठाई ॥३॥

येके ठाईं भाव येके ठांई देव । चुकला उपाव सार्थकाचा ॥४॥

सार्थकाचा देव तरीच सांपडे । जरी कांहिं घडे संतसेवा ॥५॥

संतसेवा भाव करितां तरले । जन उद्धरलें नेणों किती ॥६॥

जन साधूचे संगती । आपुले प्रचीती मुक्त जाले ॥७॥

मुक्त जालें ज्ञानें विचारें पाहाता । स्वरूपीं राहतां निरंतर ॥८॥

निरंतर देव फुटेना तुटेना । चळेना ढळेना कदा काळीं ॥९॥

कदा काळीं देव रचेना खचेना । येईना जाईना निरंजन ॥१०॥

निरंजन देव पाहातां दिसेना । परी तो नासेना कल्पकोटी ॥११॥

कल्पकोडी गेले देवासी नेणतां । यातना भोगितां जन्मोजन्मीं ॥१२॥

जन्मोंजन्मीं देव जवळी चुकला । प्राणी भांबावला मायाजाळीं ॥१३॥

मायाजाळें कांहिं उमजत नाहीं । देव ठांई कल्पनेचे ॥१४॥

कल्पनचे देव कल्पांतीं नासती । ऐसें वेदश्रुती बोलतसे ॥१५॥

बोलतसे श्रुती दृश्य नासिवंत । जाणिजे शाश्वत परब्रह्म ॥१६॥

परब्रह्म आहे सर्वत्र व्यापक । तेंचि पाहें येक गुरूमुखें ॥१७॥

गुरूमुखें ब्रह्मविचार पाहावा । निश्चयो राहावा निर्गुणाचा ॥१८॥

निर्गुणाचा ध्यास निर्गुण करील । मग उद्धरील आपणासी ॥१९॥

आपणासी पाहे जो कोण्ही शोधूनी । तो जन्मापासुनी मुक्त जाला ॥२०॥

मुक्त जाला देहेसमंध सोडीतां । निर्गुण धुंडीतां निर्गुणची ॥२१॥

निर्गुणची स्वयें जो कोण्ही जाहला । तोचि येक भला समाधानी ॥२२॥

समाधनी साधु जोडतां संकट । मिथ्या खटपट जेथें तेथें ॥२३॥

जेथें नाहिं माया जो मायेवेगळा । ऐसा तो विरळा संतजन ॥२४॥

संतजन तोचि जो स्वयें देवची । तेथें ये मायेची वार्ता नाहीं ॥२५॥

वार्ता नाहिं ऐसें सज्ञान जाणती । अज्ञान नेणती कांहिं केल्यां ॥२६॥

कांहिं केल्यां पापरी पुण्य आचरेना । संसार सरेना दुःखमूळ ॥२७॥

दुःखमूळ जन्म ज्ञानें निरसावा । विवेकें पाहावा सारासार ॥२८॥

सार निराकार असार आकार । निकारें पार पाविजेतो ॥२९॥

पाविजेतो परी अर्थीं विवरावें । विवेकें विरावें स्वस्वरूपीं ॥३०॥

स्वस्वरूपीं ज्ञाते जे कोण्ही विरले । स्वरूपची जाले आत्मबोधें ॥३१॥

आत्मबोधस्थिति बाणलीसे जया । मज तया माया आतळेना ॥३२॥

आतळेना मायाममता अंतरीं । नित्य निरंतरीं निरंतर ॥३३॥

निरंतर असे परी तो न दिसे । गुप्त जाला भासे भासमात्र ॥३४॥

भासमात्र देहे तया ज्ञानियांचा । अंतरीं सुखाचा सुखमूर्ती ॥३५॥

सुखमूर्ती सुखदुःखाविरहित । बोलियेलों हेत कळावया ॥३६॥

कळावया हेतु शब्द निःशब्दाची । लक्षें अलक्षाची सोय लाये ॥३७॥

सोय लागे तेथें लक्ष ना अलक्ष । देहें पूर्वपक्ष बोलियेला ॥३८॥

बोलियेलों शब्द अनिर्वाच्या वाचे । जाणती मुक्तीचे वांटेकरी ॥३९॥

वांटेकरी जाले अवस्थेवेगळे । श्रुतीसी ना कळे पार ज्यांचा ॥४०॥

पार ज्याचा नाहीं अपार विदेही । देहातीत पाहीं समाधान ॥४१॥

समाधान राहे निःसंग राहतां । संग पाहों जातां कासावीस ॥४२॥

कासावीस जाले संगाचेनी गुणे । निःसंगची होणें सर्वकाळ ॥४३॥

सर्वकाळ संग सोडावा आपुला । मीपणाच्या बोला लागों नये ॥४४॥

लागों नये कदा मनामागेंमागें । कल्पनेंच्या त्यागें समाधान ॥४५॥

समाधान राहे संतांचे संगती । वस्तुची प्रचीती वस्तुरूप ॥४६॥

वस्तुरूप जाला जो कोण्ही साधक । धन्य तोचि येक लोकांमध्यें ॥४७॥

लोकांमधें परलोकचि साधावा । भगवंत शोधावा नानापरी ॥४८॥

नानापरी सांगें रामीरामदास । भाविकें विश्वास सोडूं नये ॥४९॥

स्फुट अभंग – २६

संसार करितां होय सायुज्यता । ऐसें कांहीं आतां सांगा स्वामी ॥१॥

सांगा स्वामी कोण स्थिती जनकाची । राज्य करितांची मुक्त कैसा ॥२॥

मुक्त कैसा होता देहींच विदेही । कैसा लिप्त नाहीं करूनीयां ॥३॥

करूनीयां सर्व आपण वेगळा । सांगा तेचि कळा आम्हांलागी ॥४॥

आम्हांलागी सांगा त्याचें समाधान । रामदास खूण पुसतसे ॥५॥

पुसतसे आतां पाहिजे बोलिलें । कैसें राज्य केलें विदेहानें ॥६॥

विदेहानें सत्य स्वामीचें वचन । थेथें विश्वासोन वर्ततसे ॥७॥

वर्ततसे जनीं अहंता सांडुनी । आदीकारणी प्रकृती हें ॥८॥

प्रकृतीचा प्रांत आद्य मद्य अंत । तेंचि तें निवांत रूप तुझें ॥९॥

रूप तुझे सदा सर्वदा संचले । वेदाचेनि बोलें महावाक्य ॥१०॥

महावाक्य तें तू स्वरूप आहेसी । जाण निश्चयेंसीं आपणासे ॥११॥

आपणा पाहातां जाली तन्मयता । सोहं हें तत्वता मनीं धरीं ॥१२॥

मनीं धरीं साहं आत्मा हें वचन । तेणें समाधान पावसील ॥१३॥

पावसील निज स्वरूप आपुलें । जरी विश्वासलें मन तेथें ॥१४॥

मन तेथें जाये वचनासरिसें । तवं मनीं नसे मनपण ॥१५॥

मनपण गेलें स्वरूप पाहातां । तैसेंची राहातां समाधान ॥१६॥

समाधान बाणे त्यगितां संगासी । जनकें शुकासी सांगितलें ॥१७॥

सांगितलें ‘ संगंत्यक्त्वा सुखी भव ’ । मग अनुभव शुक पाहे ॥१८॥

शुक पाहे संग काय म्यां धरीला । विवरों लागला स्वस्वरूपीं ॥१९॥

स्वस्वरूपीं शुक नामरूप नाहीं । जनक विदेही आडळेना ॥२०॥

आडळेना तुटी तेथें कैची भेटी । आठवण पोटीं स्वरूपाची ॥२१॥

स्वरूपीं आठविं आपुला विसरू । शुग योगेश्वरू संगातीत ॥२२॥

संगातीत जाला निःसंगा पाहतां । येणें रीती आतां समाधान ॥२३॥

समाधान बाणे सज्जनसंगती । तिन्हीहि प्रचीती ऐक्यरूप ॥२४॥

ऐक्यरूप वेद स्वामीचें वचन । आपुलेंहि मन सत्य मानी ॥२५॥

सत्य मानी ब्रह्म येर सर्व भ्रम । अहंतेची सीम वोलाडिली ॥२६॥

वोलांडिली सीमा देहेसमंधाची । जालें असतांचि स्वप्न जैसें ॥२७॥

स्वप्न जैसें मनीं जागृती आत्ते । परी ते जाणावें मिथ्याभूत ॥२८॥

मिथ्याभूत माया सद्गुरूवचनें । देह प्रारब्धानें वर्ततसे ॥२९॥

वर्ततसे परी देह तूं नव्हेसी । विश्वास मानसीं दृढ धरीं ॥३०॥

दृढ धरीं अहं ब्रह्म ऐसी खुण । देहाचें करण प्रकृतीचें ॥३१॥

प्रकृतीचें रूप नव्हे तूं स्वरूप । पुण्य आणि पाप देहसंगें ॥३२॥

देहसंग बापा निःसंगासी कैचा । वृतीनिवृत्तीचा शून्याकार ॥३३॥

शून्याकार देहो काईसा संदेहो । वृतीशून्य पाहो संतजन ॥३४॥

संतजन तेणें सुखें सुखावले । तेंचि हें बोलीलें वोवीमीसें ॥३५॥

वोवीमीसें गुप्त पंथ हा सांपडे । गुज ठाईं पडे योगियांचें ॥३६॥

योगियांचें गुज योगीच जाणती । जेथें नेति नेति वेद बोले ॥३७॥

वेद बोलियेला त्रिविध वचन । कर्म उपासना आणि ज्ञान ॥३८॥

ज्ञानाचा निश्चयो बोलीला वेदांतीं । आणि शास्त्रमतीं बहुसाल ॥३९॥

बहुसाल शास्त्रें पाहातां सरेना । आयुष्य पुरेना जन्मवरी ॥४०॥

जन्मवरी वाया संदेहीं पडावें । केधबांघडावें समाधान ॥४१॥

समाधान घडे साधूचे संगती । गीताभगवतीं हेंची आहे ॥४२॥

हेंचि आहे सार जाणावें साचार । करावा विचार शाश्वताचा ॥४३॥

शाश्वताचा भाव सर्व ठाईं पडे । जरी भावें घडे संतसंग ॥४४॥

संतसंगें देव पाविजे तत्वता । शास्त्रें धांडोळितां आडळेना ॥४५॥

आडळेना जनीं दिसेना लोचनीं । तें या साधुचेनी पाविजेतें ॥४६॥

पाविजेतें निज स्वरूप आपुलें । मन भांबावलें जये ठाईं ॥४७॥

जये ठाईं तुटे सर्वहि आशंका । तेंचि लाभे येका गुरूमुखें ॥४८॥

गुरूमुखें सत्य मानावें अंतरीं । वेगीं सोय धरीं आलया रे ॥४९॥

आलया रे संग साधूचा धरावा । संसार तरावा साधुसंगें ॥५०॥

साधुसंगें ज्ञान रामदासीं जालें । शरीर लागलें भक्तीमार्गें ॥५१॥

स्फुट अभंग – २७

गणेश नमावा आणि सरस्वती । मारूती गभस्ती चंद्रमौळी ॥१॥

विष्णु खंडेराव भगवती । भैरव । पांडुरंगीं भाव शामराज ॥२॥

हरिदिनीं निर्‍हार पापाचा संव्हार । व्रतें सोमवार थोर आहे ॥३॥

गोमुख गोकर्ण गोमय गोमुत्र । गोशृंग पवित्र तर्पणासी ॥४॥

तुळसी काळोत्री बेल गंगावती । रूद्राक्ष विभूती पापनाशी ॥५॥

विष्णु द्वारावती तुळसीच्या माळा । पाहिजे गोपाळा दहिंभात ॥६॥

आषाढी कार्तिकीं आंवळीचीं बनें । घालावीं भोजनें ब्राह्मणांसीं ॥७॥

ब्राह्मणांच्या तीर्थें पापक्षय होतो । जन उद्धरतो विप्रवाक्यें ॥८॥

लिंगाची लाखोली लिंगा अभिषेक । येणेंही विवेक पाविजेतो ॥९॥

अश्वत्थाची पूजा आणि प्रदक्षणा । ध्यावा क्षणक्षणा नारायण ॥१०॥

शालीग्रामीं पुण्य बहुतची जोडे । नर्मदे रोकडे हनुमंत ॥११॥

बाण चक्रांकित सोमसूर्यकांत । तांदळे दुरित नाशिताती ॥१२॥

अन्न ब्रह्म आहे विचारूनि पाहे । शरीर हें राहे तयाचेनी ॥१३॥

आपोनारायण सकळांचें जीवन । कारण पर्जन्य पाहिजे तो ॥१४॥

चंदनाचीं काष्टें आणी बेलकाष्टें । थोर दंड काष्टें पळसांची ॥१५॥

मृगाचें कातडें डुकराचे केश । कमळाक्ष भद्राक्ष पुण्यमाळा ॥१६॥

भूमंडळीं तीर्थे तें किती सांगावीं । सर्वहि फिरावीं कोण्ही येकें ॥१७॥

आघाडा दुरूवा कोमळा अपूर्वा । तेणेंचि पूजावा लंबोदर ॥१८॥

रूई मांदादाचीं फुलें कन्हेराचीं । आणि जास्विनची आरंगुंद ॥१९॥

भूमंडळावरी थोर शिलोदकें । नासती पातकें ततक्षणीं ॥२०॥

कांउंजी भींउजी पाठोरेपीठोरे । हतीगा पुजा रे येक भावें ॥२१॥

डाउते आनंत थोर शाकाव्रत । द्विदळे नेमस्त सेऊं नये ॥२२॥

भोजनाचे वेळे येकवाढी करा । आणी मौन्य धरा स्वपाकी हो ॥२३॥

स्नानसंध्या प्रदक्षिणा नमस्कार । श्राद्ध पक्ष थोर सांडूं नये ॥२४॥

ब्राह्मणांसी वैश्वदेवे उपासना । करावें तर्पण आदरेंसी ॥२५॥

करावीं आलोढ्यें वेद आणी शास्त्रें । मंत्र स्तुतिस्तोत्रें नानापरी ॥२६॥

तपें पुरश्चण ध्यानस्त बैसावें । सांग संपादावें देवार्चनें ॥२७॥

धरणीं पारणी नित्य उपोषणें । तेणें होती क्षीण महा दोष ॥२८॥

काव्यें अभ्यासावीं पुराणें सांगावीं । कवित्वें करावीं सावकास ॥२९॥

फाल्गुनमाहात्में तेंहि संपादावीं । देवकें पुजावीं वीलगटें ॥३०॥

मांगिणी जोगिणी राहाण गोंधळ । डांकाचे कुल्लाळ जेऊं घालावे ॥३१॥

बुलगावा मुंज्या नरसीयां झोटिंग । पूजा कीजे सांग देवतांची ॥३२॥

देवतें तें भूतें सिद्धशिवकाळा । पुजावा आगळा पंचाक्षरी ॥३३॥

नाना तीर्थें व्रतें सांग संपादवीं । अघोरें करावीं नाना कर्में ॥३४॥

बगाडें कुलुपें राडी आणि बेडी । कामना रोकडी पुरतसे ॥३५॥

गळहिं टोंचावें निंबही नेसावे । खोडेही घालावें हातीं पांई ॥३६॥

गुगुळ जाळावे पोतही खेळावे । जोगी ते पुजावे भैरवांचें ॥३७॥

दया दानधर्म करावा स्वधर्म । चुकवावें वर्म संसाराचें ॥३८॥

संसाराचें वर्म तोडितां तुटेना । मार्गची फुटेना विवेकाचा ॥३९॥

विवेकाचा मार्ग संतसंगें कळे । उदंड निवळे विवेकानें ॥४०॥

भ्रष्ट शाक्त मुक्त अविवेकी नसाव । केवळ दंडावा अनाचारू ॥४१॥

अनाचारें ज्ञान कदा निवळेना । इहलोक कळेना परलोक ॥४२॥

परलोक माया सांडूनी पाहावा । अष्टदेचा गोव घालूं नये ॥४३॥

घालूं नये वाद वाउगा वेवाद । तेणों गुणें खेद होत आहे ॥४४॥

होत आहे पुढे जयास कल्पांत । सर्वनाशिवंत सांडा मागें ॥४५॥

सांडा मागें बंड पाषांड थोतांड । चिंतावा अखंड गुणातीत ॥४६॥

गुणातीत देव त्रिगुणापरता । तेथें तूं सरता होई बापा ॥४७॥

बापमाये सखे कोण्ही कामा नये । धुंडाळावी सोये मूळाकडे ॥४८॥

मुळाकडे फळ फळाकडे मूळ । मूळचि निर्मूळ भक्तियोगें ॥४९॥

बापमाये सखे कोण्ही कामा नये । धुंडाळावी सोये लाहिजे दास म्हणे ॥५०॥

स्फुट अभंग – २८

पहिले प्रथम मुळीं परब्रह्म । व्यापक सूक्ष्म जेथें तेथें ॥१॥

जेथें तेथें वस्तु आहे निराकार । शुद्ध व्योमाकार प्रगटित ॥२॥

प्रगटित आहे दिसेना ना नासे । विचारें विलसे ज्ञानियांसी ॥३॥

ज्ञानियांसी मान न कळे निरंजन । आणी जन वन सारिखेंचीं ॥४॥

सारिखेंची आहे देवा वोळखतां । जेथें तेथें जातां देव भासे ॥५॥

देव भासे मनीं नित्य निरंतर । बाह्याभ्ययांतर व्यापूनीयां ॥६॥

व्यापूनीयां आहे सर्वाचें अंतरीं । अनुभवें हरी वोळखावा ॥७॥

वोळखावा परी वोळखतां नये । म्हणानी उपाये साधुसंग ॥८॥

साधुसंग धरी श्रवण विवरी । सारासार करी विचारणा ॥९॥

विचारणा करी देवाब्राह्मणांची । आणी सगुणाची उपासना ॥१०॥

उपासना कर्म हें आधीं पाळावें । मग सांभाळावें ब्रह्मज्ञान ॥११॥

ब्रह्मज्ञान नसे ते जन आंधळे । सन्मार्गीं पांगुळे क्रियाभ्रष्ट ॥१२॥

क्रियाभ्रष्ट कर्म उपासनेवीण । नेणतां निर्गुण सर्व मिथ्या ॥१३॥

मिथ्या जंव ब्रह्मज्ञान नाहीं । क्रिया कर्म कांहीं सोडवीना ॥१४॥

सोडवीना कर्म या कर्मापासूनी । भगवंतांवांचुनी तारांबळी ॥१५॥

तारांबळी जाली देवासी नेणतां । कर्मीं गुंडाळतां देव कैचा ॥१६॥

देव कैचा भेटे कर्म उफराटें । संशयोची वाटे सर्वकाळ ॥१७॥

सर्व काळ गेला संशईं पडतां । नित्य चोखाळितां कळेवर ॥१८॥

कळेवर काये नित्य धूत गेला । लावितो कोणाला उपकार ॥१९॥

उपकार कैचा सेवक देहाचा । आणि कुटुंबाचा भारवाही ॥२०॥

भारवाही जाला देवासी चुकला । लोकिकची केला जन्मवरी ॥२१॥

जन्मवरी केलें अंतीं व्यर्थ गेलें । कासावीस जालें वांयांवीण ॥२२॥

वायांवीण काळ गेला कीं निर्फळ । कर्म हें सबळ सुटेना कीं ॥२३॥

सुटेना कीं कर्म कोण सोडविता । सांडुनी अनंता कर्म केलें ॥२४॥

कर्म केलें देह चालतां निर्मळ । खंगतां वोंगळ देह जालें ॥२५॥

देह जाला क्षीण सदा हागवण । मृत्तिकेचा सीण कोण करी ॥२६॥

कोण करी तेव्हां कर्मांचे पालण । जाली भणभण शरीराची ॥२७॥

शरीराची जाली जेव्हां भणभण । तेव्हां नारायण भजों पाहे ॥२८॥

भजों पाहे तेव्हां नारायण कैचा । गेला अभाग्याचा सर्व काळ ॥२९॥

सर्व काळ गेला देवा न भजतां । देहे चोखाळीतां चोखाळेना ॥३०॥

चोखाळेना देहे वाढवी संदेहे । अंतकाळीं पाहे दैन्यवाणा ॥३१॥

दैन्यवाणा देह देवा न भजतां । लेटतुला आतां कोण सोडी ॥३२॥

कोण सोडी देव धुंडिल्यावांचुनी । म्हणोनी भजनीं सावधान ॥३३॥

सावधानपणें देवासी शोधावें । तेणेंची साधावें परलोक ॥३४॥

परलोक साधे संतांचे संगती । चुके अधोगती गर्भवास ॥३५॥

गर्भवास चुके ज्ञान अभ्यासितां । वस्तुसी पाहतां वस्तुरूप ॥३६॥

वस्तुरूप होणें विवेकाच्या गुणें । नित्यनिरूपणें सारासार ॥३७॥

सारासारें घडे असाराचा त्याग । योगिये निःसंग सहजची ॥३८॥

सहजचि कर्मापासुनी सुटला । बोध निवटला परब्रह्मीं ॥३९॥

परब्रह्मीं हेतु लागतां अहेतु । दहीं देहातीतु रामदास ॥४०॥

स्फुट अभंग – २९

देव निराकार त्या नाहीं आकार । आकारा संव्हार होत आहे ॥१॥

होत आहे जें जें तें सर्व जाणार । जाणार होणार सर्व माया ॥२॥

सर्व माया दिसे हें पंचभौतिक । आत्मा आहे येक निरंजन ॥३॥

निरंजनीं जन वन कांहिं नसे । दृश्यभास भासे कल्पनेसी ॥४॥

कल्पनसी भासे तें सर्व कल्पितां । कल्पनेरहित परब्रह्म ॥५॥

परब्रह्म नाहीं ऐसा ठाव कैंचा । धन्य तो दैवाचा आत्मज्ञानी ॥६॥

आत्मज्ञानी नर पाहे सारासार । पुढें तदाकार होत आहे ॥७॥

होत असेजन्म सार्थक तयाचा । जेथे सज्जनाचा अनुग्रहो ॥८॥

अनुग्रह घडे बहुतां सुकृतें । साक्षात्कार जेथें रोकडाची ॥९॥

रोकडाची मोक्ष साधूचे संगती । चुके अधोगती आत्मज्ञानें ॥१०॥

आत्मज्ञानें होतें आत्मनिवेदन । भक्तीचें लक्षण नवविधा ॥११॥

नवविधा भक्ति श्रवणीं करावी । धारणा दरावी श्रवणाची ॥१२॥

श्रवणाची स्थिती ब्रह्मनिरूपण । श्रवण मनन निजध्यास ॥१३॥

निजध्यास जनीं वस्तूचा धरावा । विचार करावा आपुलाची ॥१४॥

आपुलाची ठाव ज्ञानें होतो वाव । जाणीजे उपाव श्रवणाचा ॥१५॥

श्रवणाचा भाव जाणते जाणती । तिन्हीहि प्रचीती ऐक्यरूप ॥१६॥

ऐक्यरूप देवी भक्त नामांकित । अनन्या अनंत जैसा तैसा ॥१७॥

तैसा आहे लाभ श्रवणभक्तीचा । जेथें विभक्तीचा ठाव नाहीं ॥१८॥

ठाव नाहीं ऐसें श्रवणें जाणावें । कीर्तण करावें हेंचि आतां ॥१९॥

हेंचि हें कीर्तन नित्य निरंतर । ग्रंथाचें अंतर विवरावें ॥२०॥

विवरावें जेणे तोचि जो जाहाला । रंक तो पावला राज्यपद ॥२१॥

पदीं पद प्राप्त जालेम संतसंगें । सद्य अंतरंगें समाधान ॥२२॥

समाधान जालेम श्रवणकीर्तनें । रामाच्या स्मरणें चित्तशुद्धी ॥२३॥

चित्तशुद्धी जाली तेणें तें धरावें । सेवन करावें सद्गुरूचें ॥२४॥

सद्गुरू करावा तें पादसेवन । सद्गुरूनें ज्ञान होत आहे ॥२५॥

होत आहे ज्ञान सद्गुरू करितां । होये सार्थकता गुरूचेनी ॥२६॥

सद्गुरू करावा तें पादसेवन । सद्गुरूनें तें निवडे प्रत्ययेंसीं ॥२७॥

प्रत्ययेंसीं बोले तेंचि ते बोलणें । अचर्न करणें गुरूदेवा ॥२८॥

गुरूदेवालागी करीं नमस्कार । साहावा विचार भक्ति ऐसी ॥२९॥

सर्व दास्य कीजे ते भक्ति सातवी । सख्य ते आठवी भक्ति जाण ॥३०॥

नौमीचें लक्षण आत्मनिवेदन । सर्वदा अभिन्न परब्रह्मीं ॥३१॥

परब्रह्म स्वयें आपणची होणें । ऐसीं हें लक्षणें सार्थकाचीं ॥३२॥

सार्थक भजन आत्मनिवेदन । विवेकें अभिन्न देव भक्त ॥३३॥

देव भक्त कैसे हें आधीं पाहावें । स्थितीनें राहावें सर्व काळ ॥३४॥

सर्व काळ वस्तु आहे जैसी तैसी । देह प्रारब्धासी समर्पिला ॥३५॥

समर्पिला त्यासी होणार होईल । जाणार जाईल पंचभूत ॥३६॥

पंचभूत माया माईक दिसते । होते आणि जाते स्वप्नाकार ॥३७॥

स्वप्नाकार माया आपण वेगळा । असोनि निराळा सर्वांमध्यें ॥३८॥

सर्वांमध्ये आहे त्यासी सर्व पाहे । आहे तैसा आहे सदोदित ॥३९॥

सदोदित वस्तु तेचि ते आपण । रामदास खूण सांगतसे ॥४०॥

स्फुट अभंग – ३०

सप्रचीत वली मिथ्या कोण करी । धन्य तो विवरी विवेकानें ॥१॥

विवेकाचे जन भेटतां संकट । ज्याची खटपट सुखरूप ॥२॥

सुखरूप संत सत्य साभिमानी । तयासीच मानी येरां नाहीं ॥३॥

येरां नाहीं गती सत्यावांचूनीयां । असत्याचा पायां कोण पडे ॥४॥

कोण पडे आतां संदेहाचें डोहीं । कोणावीण नाहीं चाड आम्हां ॥५॥

आम्हां नाहीं चाड ते कोणीं येकाची । दृढ राघवाची कास धरूं ॥६॥

कास धरूं जेणें पावनची केलें । तेथें माझें जालें समाधान ॥७॥

समाधान जालें प्रत्ययासी आलें । धन्य तें पाउलें राघवाचीं ॥८॥

राघवाचीं पदें मानसीं धरीन । विश्व उद्धरीन हेळामात्रें ॥९॥

हेळामात्रें मुक्त करीन या जना । तरीच पावना राघवाचा ॥१०॥

राघवाचा दास मी जालों पावन । पतीत तो कोण उरों शके ॥११॥

उरों शके ऐसें कल्पांतीं घडेना । जो कोण्ही पुसेना त्यासी उणें ॥१२॥

उणें न सगतां माझ्या सूर्यवंशा । कोण्हाची दुराशा नाहीं आम्हां ॥१३॥

आम्हीं नाहीं उणें राघवाच्या गुणें । ब्रीदची राखणें पावनाचें ॥१४॥

पावनाचें ब्रीद आम्हां प्राप्त जालें । प्रचीतीस आलें कितीयेकां ॥१५॥

कितीयेक जन ज्ञानें उद्धरीले । कृतकृत्य जाले तत्काळची ॥१६॥

तत्काळची मोक्ष हें ब्रीद रामाचें । होत आहे साचें येणें काळें ॥१७॥

येणें काळें मोक्ष जरी मी देईना । दास म्हणवीना राघवाचा ॥१८॥

राघवाचा वर पावलों सत्वर । जनाचा उद्धार करावया ॥१९॥

कराया समर्थ राम सूर्यवंसी । मज कासयासी रागेजता ॥२०॥

रागेजतां राग येईल समर्थां । हे तों कांहिं सत्ता माझी नव्हे ॥२१॥

माझी सर्व चिंता जानकीजीवना । आतां मी लेखीना ब्रह्मादिकां ॥२२॥

ब्रह्मादिक माये जानकीपासूनी । तयासी व्यापूनी राम आहे ॥२३॥

राम आहे जनीं राम आहे वनीं । राम निरंजनीं सारिखाची ॥२४॥

सारिखाचि राम सृष्टी पाहों जातां । तोची पाहा आतां निरंतर ॥२५॥

निरंतर राम कांहो अंतरीतां । सोडूनीयां जाता येकेकडे ॥२६॥

येकीकडे जातां तेथेंहि तो राम । सांडुनीयां भ्रम बरें पाहा ॥२७॥

बरें पाहा तुम्ही आतांची पावाल । पावनची व्हाल रामरूप ॥२८॥

राम रूपें सर्व रूपें निवारलीं । आसतची जालीं नाही ऐसी ॥२९॥

नाहीं ऐसीं रूपें भित्ती चित्रकार । तैसा हा आकार स्वप्न जैसें ॥३०॥

स्वप्नीचा आकार कल्पनेसी भासे । रामरूप असे निर्विकल्प ॥३१॥

निर्विकल्प राम कल्पितां होईजे । मिळोनी जाईजे रामरूपीं ॥३२॥

रामरूपीं सर्व समाधान जालें । पावनचीं केलें पावनानें ॥३३॥

पावन हा राम जो कोण्ही पावेल । रामची होईल निजध्यासें ॥३४॥

निजध्यास नीज वस्तूचा धरावा । श्रवणें करावा साक्षात्कार ॥३५॥

साक्षात्कार होतां सत्य निर्गुणाचा । मग या गुणाचा पांग नाहीं ॥३६॥

पांग नाहीं ऐसें नेमस्त जाणीजे । शीघ्रची सुटीजे संवसारीं ॥३७॥

संवसारीं सुटिजे संसार करितां । सर्वही भागीतां भोगातीत ॥३८॥

भोगातीत जैसा श्रीकृष्ण दुर्वास । आत्मज्ञानी तैसा सर्वकाळ ॥३९॥

सर्वकाळ देहीं असतां विदेही । रामदासीं नाहीं जन्ममृत्यु ॥४०॥

स्फुट अभंग – ३१

सर्वांगें सुंदरू कासे पीतांबरू । विद्येचा सागरू वंदियेला ॥१॥

वंदियेली मनीं सरस्वती माता । सद्गुरू समर्था दंडवत ॥२॥

दंडवत माझें संतसज्जनांसी । भाविक जनांसी आळिंगन ॥३॥

आलिंगन माझे निवालें सर्वांग । भाविकाम्चा संग देईं देवा ॥४॥

देई देवा तुझें नाम अहर्निशी । आठवे मानसीं रूप तुझें ॥५॥

तुझाची आधार मन अनाथासी । झणी अव्हेरीसी मायबापा ॥६॥

मायबाप बंधु स्वजन सांगाती । तूंची आदि अंतीं माहियेर ॥७॥

माहियेर माझें पुण्यपरायेण । योगीयांचा मंडण स्वामी माझा ॥८॥

स्वामी माझा राम अंतरला दुरी । अवस्था अंतरीं वाटतसे ॥९॥

वाटतसे खंती सर्वकाळ चिंतीं । केव्हां कृपामूर्ति भेटईल ॥१०॥

भेटईल केव्हां राम माझी माता । जीव हा दुश्चीता सर्वकाळ ॥११॥

सर्वकाळ माझे मनीं आठवण । युगांसम क्षण जात आहे ॥१२॥

जात आहे वय वेचोनीयां माझें । रूप रामा तुझें दिसेना कीं ॥१३॥

दिसेना कीं रूप सांवळें सुंदर । कासे पीतांबर कासियेला ॥१४॥

कासियेली आंगीं चंदनाची उटी । मुक्तमाळा कंठीं डोल देती ॥१५॥

डोल देती माळा पदकीं रत्नकीळा । मृग नाभीं टीळा रेखियेला ॥१६॥

रेखीयेलें भाळीं सुगंध परीमळ । लोधले अळिकुळ झुंकारती ॥१७॥

झुंकारती वास घेती अवकाश । राम राजाधीश शोभतसे ॥१८॥

शोभतसे माथां मुगट रतनकीळ । कीरीटी तेजाळ रम्य शोभा ॥१९॥

रम्य नीमासुर श्रीमुख साजिरें । दिव्य मकराकारें तळपताती ॥२०॥

तळपती कुंडलें बाहीं बाहुंवटे । दोर्दंड गोमटे चाप बाण ॥२१॥

चाप बाण करीं नवरत्नें भूषण । आणी वीरकंकण कीर्तिमुखें ॥२२॥

मुख मुरडुनी सिंह जाती वनीं । जघन देखोनी संकोचले ॥२३॥

संकोचले दैत्य पुतळे तोडरीं । गर्जती गजरीं अंदू वांकीं ॥२४॥

आंदु वांकीं पाईं शोभे वीरासन । माझे मनीं ध्यान आठवलें ॥२५॥

आठवलें रामचंद्रध्यान चित्तीं । सन्मुख मारूती उभा असे ॥२६॥

उभा असे सर्व बंधु समुदाव । त्रिकुटीचा राव बिभीषण ॥२७॥

बिभीषण आणी किष्किंधेचा राव । सर्व समुदाव वानरांचा ॥२८॥

वानरांसहीत राम अयोध्येसी । आनंद जनांसी थोर जाला ॥२९॥

जाला यशवंत राम सूर्यवंसी । रामी रामदासीं भेटी जाली ॥३०॥

स्फुट अभंग – ३२

काय सांगो मी या मारूतीचें बाळ । गिळिलें मंडळ मार्तंडाचें ॥१॥

मार्तंड गिळिला येणें बाळपणीं । देवादिकां रणीं पिटियेलें ॥२॥

पिटीले राक्षस विंध्वंसिलें बन । लंकेचे दहन क्षणमात्रें ॥३॥

क्षणमात्रें आला जानकी शोधुनी । सिंधु वोलांडुनी अवळीला ॥४॥

अवलीळा जेणे द्रोणाद्री आणीला । राक्ष वधिला काळनेमी ॥५॥

काळनेमी आणी मारिली विवसी । उद्धार तयेसी दिवदान ॥६॥

जीवदान दिल्हें तया लक्षुमणा । आणी कपीगणा सकळीकां ॥७॥

सकळीकां कपीकुळांचें मंडण । वांचविले प्राण बहुतांचे ॥८॥

बहुतां मधुनी तया राघवासी । नेलें पाताळासी निशाचरीं ॥९॥

निशाचरीं रम पाताळासी नेला । मागे धाविन्नला हनुमत ॥१०॥

हनुमंते उडी घातली संकटीं । सोडिलें सेवटी स्वामीयांसी ॥११॥

स्वामीयासी सोडी धन्य तो सेवक । अलोलीक मारूतीची ॥१२॥

मारूतीनें तये जानकीकारणें । नगरची नेणें उचलूनि ॥१३॥

उचलूनी माथां तये जानकीसी । वाटे कुंभकासीं वधावया ॥१४॥

वधूनिया कुंभकर्णाचा नंदनु । पुन्हा बिभीषणू राज्यीं बैसे ॥१५॥

बैसला मारूती तये सिंधुतीरीं । हुंडारीलें दुरी गुरूडासी ॥१६॥

गरूडाची हांव सर्वही यादव । फेडियेला गर्व येकसरा ॥१७॥

येकसरा नामें रूपें पालटीला । मग रक्षियेला कृष्णनाथ ॥१८॥

कृष्णनाथ रूपें जाहला ब्राह्मण । वांचविले प्राण अर्जुनाचे ॥१९॥

अर्जुनाचें सैन्य रोमावळीअंत । महानदीप्रांत उतरिलें ॥२०॥

उतरीलें येणें आर्जुनादिकांतें । गेलें दुंदुभीतें वधावया ॥२१॥

वधावया गेले तेणे हुंडारीलें । सागरीं राखिले मरूतीनें ॥२२॥

मारूतीचें बळ वर्णितां सबळ । वाचा हे विबळ होत आहे ॥२३॥

होत आहे साना होत आहे थोर । कोण जाणे पार स्वरूपाचा ॥२४॥

रूप वज्रदेही पुछ्य वज्र ते हिं । रामदासीं नाहीं जन्म मृत्यु ॥२५॥

स्फुट अभंग – ३३

नमस्कार आतां देवा गणनाथा । चरणकमळीं माथा ठेउनीयां ॥१॥

शारदा सुंदरी ते ब्रह्मकुमरी । राजहंसावरी शोभतसे ॥२॥

उभ्या महेश्वर शंभूचें शिखर । येती निरंतर विश्वजन ॥३॥

विश्वासी आधार सुर्यनारायण । तया पंचप्राण ओवाळीन ॥४॥

स्तंभ फोडुनीयां आला गडगडीत । भक्तांसी रक्षीत नरहरी ॥५॥

नाना पूजा नाना नैवेद्य विळास । नांदे त्रिमलेश वेंकटेश ॥६॥

कटावरी कर उभा निरंतर । भक्तांसी आधार पांडुरंग ॥७॥

तुळजापुरीं माझें कुळीचें दैवत । तुळजा विख्यात भूमंडळीं ॥८॥

काशीपुरीमध्यें विश्वनाथ राजा । अंतकाळीं वोजा रक्षितसे ॥९॥

न करी अव्हेरू कृपेचा सागरू । जानकीचा वरू रामराजा ॥१०॥

द्वारकेचा कृष्ण पांडवांचा सखा । बंधु पाठीराखा द्रौपदीचा ॥११॥

उधळलें भंडार पाली पेंबरीस । नित्य मल्हारीस । हळदी लागे ॥१२॥

साटी पत्रशाखा होय शाखांबरी । ते बनशंकरी भक्तमाता ॥१३॥

आउदीये माई मातापुरी गेली । चंडिका देखिली सप्तशृंगीं ॥१४॥

रासीनीरासाई आंबा जोगेश्वरी । नांदे कोल्हापुरीं महालक्ष्मी ॥१५॥

स्वामीयाचे यात्रे विश्वजन जाती । सप्त जन्म होती भाग्यवंत ॥१६॥

पंचवटीकेसी रामसीतापती । देव हा मारूती जेथें तेथें ॥१७॥

कावेरीचें तीरीं नांदे रंगनाथ । वोड्य़ा जगन्नाथ पूर्वभागीं ॥१८॥

उडुपेचा कृष्ण बद्रीनारायण । भगवंत आपण बारसीचा ॥१९॥

वैकुंठीचा विष्णू कैलासी शंकर । मुख्य निराकार परब्रह्म ॥२०॥