रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) मंगळवारी म्हणजेच 1 नोव्हेंबर रोजी डिजिटल चलन (डिजिटल रुपया) लाँच करणार आहे. RBI आता डिजिटल चलनाची पहिली पायलट चाचणी घेईल - डिजिटल रुपया . सध्या ते होलसेल ट्रॅन्जेक्शन साठी आणले आहे. किरकोळ विभागासाठीही सरकार लवकरच डिजिटल रुपे आणणार आहे.
आरबीआयने सोमवारी एका निवेदनात म्हटले आहे की प्रायोगिक चाचणी अंतर्गत, सरकारी सिक्युरिटीज मधील दुय्यम बाजार व्यवहारांचे निराकरण केले जाईल. प्रायोगिक चाचणीत सहभागी होण्यासाठी स्टेट बँक ऑफ इंडिया (एसबीआय), बँक ऑफ बडोदा, युनियन बँक ऑफ इंडिया, एचडीएफसी बँक, आयसीआयसीआय बँक, कोटक महिंद्रा बँक, येस बँक IDFC फर्स्ट बँक आणि HSBC यांची निवड करण्यात आली आहे. RBI ने सांगितले की डिजिटल रुपी ची पहिली पायलट चाचणी विशेष वापरकर्ता गटांमध्ये निवडक ठिकाणी आयोजित केली जाईल. हे ई-व्हाऊचर-आधारित डिजिटल पेमेंट सोल्यूशन e-RUPI असेल. डिजिटल पेमेंट अधिक सुलभ आणि सुरक्षित करणे हा त्याचा मुख्य उद्देश असेल. e-RUPI ची निर्मिती नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडियाने वित्तीय सेवा विभाग, आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय आणि राष्ट्रीय आरोग्य प्राधिकरण यांच्या संयुक्त विद्यमाने केली आहे. डिजिटल चलन म्हणजे RBI चे e-RUPI, ते कसे काम करेल आणि त्याचे फायदे काय आहेत? चला जाणून घेऊ या.
e-RUPI हा रोख आणि संपर्क रहित पेमेंट मोड असेल. हे QR कोड आणि SMS स्ट्रिंगवर आधारित आहे जे ई-व्हाउचर म्हणून काम करते. या सेवेअंतर्गत पेमेंट करण्यासाठी वापरकर्त्याला कार्ड, डिजिटल पेमेंट अॅप किंवा इंटरनेट बँकिंग प्रवेशाची आवश्यकता नाही. यामुळे अधिकाधिक लोक डिजिटल रुपयाचा वापर करू शकतील. हे कागदी चलना सारखेच आहे, ज्याचे सार्वभौम मूल्य आहे. डिजिटल चलनाचेही सध्याच्या चलनासारखेच मूल्य असेल आणि ते तसे स्वीकार्य असेल.
केंद्रीय बँकेच्या ताळेबंदात CBDC उत्तरदायित्व म्हणून दिसेल. RBI ने CBDC-W आणि CBDC-R या दोन श्रेणींमध्ये डिजिटल चलनाची विभागणी केली आहे. CBDC-W हे घाऊक चलन म्हणून वापरले जाऊ शकते, तर CBDC-R किरकोळ चलन म्हणून वापरले जाऊ शकते. सर्व खाजगी, गैर-आर्थिक ग्राहक आणि व्यवसाय ते वापरण्यास सक्षम असतील.
आरबीआयच्या म्हणण्यानुसार,डिजिटल चलन आल्यानंतर लोकांना अनेक फायदे होतील. याचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे लोकांना रोख ठेवण्याची गरज भासणार नाही. डिजीटल चलन सुरू झाल्यामुळे सर्वसामान्य लोकांचे व्यवहार आणि सरकारसोबतचा व्यवसाय यांचा खर्च कमी होणार आहे. RBI च्या मते, CBDC (डिजिटल रुपया) हे पेमेंटचे एक माध्यम असेल, जे सर्व नागरिक, व्यवसाय, सरकार आणि इतरांना कायदेशीर निविदा म्हणून जारी केले जाईल. त्याचे मूल्य सुरक्षित स्टोअरच्या कायदेशीर टेंडर नोट (चालू चलन) च्या बरोबरीचे असेल. वापरकर्ते ते सहजपणे बँक मनी आणि कॅशमध्ये रूपांतरित करू शकतील.
RBI च्या संकल्पना पत्रानुसार, RBI ला देशातील भौतिक रोख व्यवस्थापित करण्याचा मोठा खर्च कमी करायचा आहे. याचा विचार करा कारण RBI ला आता नोटा छापणे, प्रसारित करणे आणि वितरणाचा खर्च कमी करायचा आहे. आरबीआयला पेमेंट सिस्टमची कार्यक्षमता वाढवायची आहे आणि त्यात नावीन्य आणायचे आहे. हे क्रॉस-बॉर्डर पेमेंट स्पेसमध्ये नवीन दृष्टिकोन स्वीकारण्यास अनुमती देईल. डिजिटल चलन हे असे आभासी चलन असेल जे कोणत्याही प्रकारच्या जोखमीपासून मुक्त असेल आणि लोक त्याचा पूर्ण आत्मविश्वासाने वापर करू शकतील. ऑफलाइन वैशिष्ट्यामुळे जिथे वीज आणि मोबाईल नेटवर्क नाही अशा भागातही डिजिटल चलन काम करेल.