होळी हा सण आपल्याला आपल्या संस्कृतीशी जोडण्याचे काम करतो, त्यामुळे आपल्यासाठी या दृष्टिकोनातून खूप महत्त्वाचा आहे.
होळीचा इतिहास आणि साजरी करण्याचे कारण
पुराणात सांगितल्यानुसार, विष्णुभक्त प्रल्हाद यांच्यावर रागावून प्रल्हादचे वडील हिरण्यकशिपू यांनी पुत्र प्रल्हादला ब्रह्मदेवाकडून वरदान म्हणून मिळालेली वस्त्रे परिधान करून, बहीण होलिकाच्या मांडीवर बसवून तिला अग्नीत जाळून टाकले. पण परमेश्वराच्या तेजामुळे त्या कपड्याने प्रल्हाद झाकले आणि होलिका जळून राख झाली. या आनंदात दुसऱ्या दिवशीही शहरवासीयांनी होळी साजरी केली. तेव्हापासून होलिका दहन आणि होळी साजरी केली जाऊ लागली.
होळीचे महत्व
होळीच्या सणाशी संबंधित होलिका दहनाच्या दिवशी, कुटुंबातील सर्व सदस्यांना उटणे लावलं जातं. असे मानले जाते की त्या दिवशी मळ काढल्याने व्यक्तीचे सर्व रोग दूर होतात. या दिवशी गावातील किंवा गल्लीतील सर्व घरातील एक एक लाकूड होलिकेत जाळण्यासाठी दिले जाते. आगीत लाकडे जाळण्याबरोबरच लोकांच्या सर्व समस्याही जाळून नष्ट होतात, असे मानले जाते. होळीच्या गोंगाटात शत्रूची गळाभेट करुन मोठ्या मनाने शत्रुत्व विसरून जातात.
भारतातील विविध राज्यांची होळी
ब्रजभूमीची लाठमार होळी
“सब जग होरी किंवा ब्रज होरा” म्हणजे ब्रजची होळी ही संपूर्ण जगातून अद्वितीय आहे. ब्रजच्या बरसाना गावात होळी हे प्रेमाचे प्रतीक मानले जाते. या होळीत नांदगावचे पुरुष आणि बरसाणातील महिला सहभागी होतात कारण श्रीकृष्ण नांदगावचे होते आणि राधा बरसाणाची होती. पुरूषांचे लक्ष स्त्रियांना भरलेल्या पिचकाऱ्याने भिजवण्याकडे असते, तर स्त्रिया स्वतःचा बचाव करतात आणि लाठ्या मारून त्यांच्या रंगांना प्रतिसाद देतात. खरंच हे एक विलक्षण दृश्य आहे.
मथुरा आणि वृंदावनची होळी
मथुरा आणि वृंदावनमध्ये होळीच्या वेगवेगळ्या छटा पाहायला मिळतात. येथे होळीचा सण 16 दिवस चालतो. “फाग खेलन आये नंद किशोर” आणि “उडत गुलाल लाल भये बदरा” सारखी इतर लोकगीते गाऊन लोक या पवित्र उत्सवात तल्लीन होतात.
महाराष्ट्र आणि गुजरातची मटकीफोड होळी
महाराष्ट्र आणि गुजरातमध्ये होळीच्या दिवशी श्रीकृष्णाच्या बाल लीलेचे स्मरण करून होळीचा सण साजरा केला जातो. स्त्रिया लोणीने भरलेले भांडे उंचावर टांगतात, पुरुष ते फोडण्याचा प्रयत्न करतात आणि नाचगाण्यांनी होळी खेळतात.
पंजाबचा "होला मोहल्ला"
पंजाबमध्ये होळीच्या या सणाकडे पुरुषांची शक्ती म्हणून पाहिले जाते. होळीच्या दुसऱ्या दिवसापासून शिखांच्या पवित्र तीर्थस्थान "आनंदपूर साहेब" मध्ये सहा दिवसांची जत्रा भरते. या जत्रेत पुरुष सहभागी होऊन घोडेस्वारी, धनुर्विद्या असे स्टंट करतात.
बंगालची "डोल पौर्णिमा" होळी
बंगाल आणि ओरिसामध्ये होळीला डोल पौर्णिमा म्हणून ओळखले जाते. या दिवशी राधाकृष्णाची मूर्ती बाहुलीत विराजमान करून संपूर्ण गावात यात्रा काढली जाते, भजन कीर्तन करून रंगांची होळी खेळली जाते.
मणिपूरची होळी
मणिपूरमध्ये होळीच्या दिवशी “थबल चैंगबा” नृत्याचे आयोजन केले जाते. येथे हा उत्सव संपूर्ण सहा दिवस नृत्य-गायन आणि विविध प्रकारच्या स्पर्धांनी चालतो.
निष्कर्ष
गुलाल आणि ढोलकांच्या तालावर सुरू होणारी होळी भारताच्या विविध भागात उत्साहात साजरी केली जाते. या सणाच्या आनंदात प्रत्येकजण आपापसातील मतभेद विसरून एकमेकांना मिठी मारतात, गोड-धोड खातात.