जसे भारतातील प्रत्येक राज्य त्यांचे नवीन वर्ष त्यांच्या पारंपारिक दिनदर्शिकेनुसार साजरे करतात, त्याचप्रमाणे महाराष्ट्रातील लोक त्यांचे नवीन वर्ष गुढीपाडवा म्हणून साजरे करतात. गुढी पाडव्याला संवत्सर पाडवा असेही म्हणतात. शिवाय, उत्सवाचे नाव, गुढी, म्हणजे ध्वज आणि पाडवा म्हणजे चंद्राचा पहिला दिवस. गुढीपाडवा हा चैत्र महिन्याच्या पहिल्या दिवशी साजरा केला जातो, जो महाराष्ट्र आणि कोकणी लोकांसाठी नवीन वर्षाची सुरुवात करतो. तसेच हा सण प्रामुख्याने महाराष्ट्र आणि गोव्यात साजरा केला जातो. या लेखाद्वारे आपण गुढीपाडवा सण आणि गुढीपाडव्याचे महत्त्व जाणून घेणार आहोत.
चला जाणून घेऊया गुढीपाडवा का साजरा केला जातो आणि गुढीपाडव्याचा इतिहास काय आहे. गुढीपाडवा हा आनंदाचा आणि समृद्धीचा सण आहे जो नवीन सुरुवातीचे प्रतीक आहे आणि शुभेच्छा आणि समृद्धीचे स्वागत करतो. तसेच नवीन आशा मिळविण्यासाठी आणि संधी शोधण्यासाठी ही सर्वोत्तम वेळ आहे.
काय आहे गुढीपाडव्यामागील कथा?
गुढीपाडव्याचा उत्सव विविध कथांभोवती फिरतो ज्यामुळे हा सण अद्वितीय बनतो. प्राचीन हिंदू पौराणिक कथांमध्ये खूप महत्त्व असलेल्या कथा आहेत. गुढीपाडव्याचा दिवस खास बनवणारी पहिली कथा म्हणजे प्रभू रामाचे पुनरागमन. असे मानले जाते की गुढीपाडव्याच्या दिवशी राम रावणावर विजय मिळवून अयोध्येत परतले. भगवान रामाचा विजय हा दिवस वाईटावर चांगल्याचा विजय म्हणून चिन्हांकित करतो.
याशिवाय प्रभू रामाच्या विजयानंतर छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सर्वप्रथम गुढीपाडव्याचा सण साजरा केला. मग महाराष्ट्रातील तमाम जनतेने हा सण नवीन सुरुवात म्हणून साजरा करायला सुरुवात केली. गुढीपाडव्याच्या उत्सवाभोवती फिरणारी आणखी एक कथा. म्हणजेच ब्रह्मदेवाने विश्वाची निर्मिती केल्यानंतर या दिवशी वेळ, दिवस, आठवडा, महिना आणि वर्ष यांची ओळख करून दिली.
याशिवाय गुढीपाडव्याच्या उत्सवात आणखी एक कथा जोडली जाते, ती म्हणजे राजा शालिवाहनच्या विजयाची. गुढीपाडव्याच्या दिवशी शालिवाहन राजाने शकांवर विजय मिळवला आणि एक नवीन युग निर्माण केले. यामुळे प्रचंड आनंद निर्माण झाला, त्यामुळे उत्सव अधिक रोमांचक झाला. त्यामुळे या दिवशी गुढी नावाचा ध्वज फडकवण्यामागील कारण म्हणजे सौभाग्याचे स्वागत करणे आणि वाईटापासून बचाव करणे असे मानले जाते. तर या काही प्रसिद्ध गुढीपाडव्याचा इतिहास आणि कथा या उत्सवाला अनोखे बनवतात. हा आहे गुढीपाडव्याचा इतिहास की कथा.
गुढीपाडव्याचे महत्त्व काय?
प्राचीन इतिहासातील कथा गुढीपाडव्याला महत्त्व देतात. मात्र याशिवाय गुढीपाडवा साजरा करण्यामागे आणखी काही गुढीपाडव्याचे महत्त्व आहे. सर्वप्रथम गुढीपाडव्याचा सण वसंत ऋतूचे आगमन आणि नवीन सुरुवात तसेच नवीन आशा आणि शुभेच्छा देतो. या दिवशी, गुढी (ध्वज) फडकवणे महत्वाचे आहे कारण असे मानले जाते की ते वाईट दूर करते आणि शांती आणि सौहार्द आणते.
त्यामुळे गुढीपाडव्याच्या सणात प्रत्येक मराठी कुटुंब गुढी उभारतात. शिवाय हा प्रेम आणि एकात्मता सामायिक करण्याचा सण देखील आहे, म्हणून गुढीपाडव्याच्या दिवशी पालक आपल्या नवविवाहित मुलींना स्वादिष्ट जेवणासाठी त्यांच्या घरी आमंत्रित करतात. शिवाय आईवडील आपल्या मुलीला आणि जावयाला आशीर्वाद देतात जेणेकरून त्यांचे वैवाहिक जीवन समृद्ध व्हावे.
या दिवशी लोक देवी सरस्वती आणि ब्रह्मदेवाची पूजा करतात. हा सण एका नवीन सुरुवातीस समर्पित असल्याने, भगवान ब्रह्मदेवाचे आशीर्वाद महत्वाचे आहेत कारण ते भक्तांना त्यांच्या नवीन उपक्रमासाठी आशीर्वाद देतात जेणेकरून ते यशस्वी आणि आनंद आणि सुसंवादाने परिपूर्ण असेल. याशिवाय गुढीपाडव्याचा सणही वास्तुपूजनाचा उत्तम काळ आहे जेणेकरून सर्व दुष्कृत्यांपासून दूर राहावे. या सणामध्ये नवीन कार, घर किंवा सोन्याचा शुभारंभही होतो, असे मानले जाते.
गुढीपाडव्यात कोणते विधी आणि उपाय आहेत?
गुढीपाडव्याच्या उत्सवात समाविष्ट असलेल्या काही पारंपारिक विधी आणि उपाय खाली नमूद केले आहेत. कोणताही उत्सव सुरू करण्यापूर्वी, काही विधी आणि उपाय आहेत जे सण आणि उत्सवाची सुरुवात करतात.
गुढी पाडव्याचा विधी
सर्व महाराष्ट्रीयन घरांच्या प्रवेशद्वारावर रंगीत रांगोळी काढली जाते.
गुढीपाडव्यातील सर्वात महत्वाचा विधी म्हणजे ध्वजारोहण. या दिवशी सर्व महाराष्ट्रीयन कुटुंबात गुढी किंवा झेंडा उभारलेला दिसतो. हा ध्वज एका लांब बांबूला बांधलेल्या सुंदर रंगीत रेशमी कापडाने बनवलेला असतो.
कडुनिंब आणि आंब्याच्या पानांसोबतच रंगीबेरंगी फुलांनी बनवलेल्या काही माळाही ध्वजाच्या वर लावल्या जातात.
त्यानंतर विजय आणि नवीन सुरुवात म्हणून ध्वज तांब्या किंवा चांदीच्या भांड्यांनी सजवला जातो.
गुढीपूजेच्या दिवशी लोक लवकर उठतात, आंघोळ करतात आणि पारंपारिक साडी आणि दागिने घालून पूजा करतात.
देवतांना अर्पण करण्यासाठी पारंपारिक मिठाई तयार केली जाते आणि नंतर प्रसाद म्हणून वाटली जाते. पुरणपोळी आणि श्रीखंड यांसारख्या प्रसिद्ध महाराष्ट्रीय मिठाई परमेश्वराला अर्पण केल्या जातात. याशिवाय आंबे डाळ, सुंठ पाक असे खाद्यपदार्थही तयार करून नातेवाईकांना जेवणासाठी बोलावले जाते.
गुढी पाडवा उपाय
गुढीपाडव्याच्या दिवशी ‘ॐ ब्रह्म देवाय विद्महे, विष्णु पुत्राय धीमहि, तन्नो ब्रह्मा प्रचोदयात्’ असा जप करावा.
गुढीपाडव्याच्या दिवशी लावली गुढी किंवा फडकवलेले ध्वज योग्य दिशेने आणि योग्य वेळी उभारावे.
गुढीपाडव्याच्या दिवशी कोणालाही उधार देऊ नये.
गुढीपाडव्याच्या मुख्य दिवशी घर झाडू नये कारण यामुळे अशुभ आणि नकारात्मकता येते असे मानले जाते.