आश्रमांची गुरु-शिष्य परंपरा भारतात प्राचीन काळापासून चालत आली आहे, ती आजतागायत सुरू आहे. पहिल्या गुरुपासून ते श्री रामकृष्ण परमहंसांपर्यंत ही परंपरा अव्याहतपणे सुरू आहे. पुराणानुसार शिष्याकडे बघून गुरूची महिमा कळत असे. उदाहरणार्थ, श्रीकृष्णाला पाहून सांदीपनी ऋषींची महिमा कळून येतो. श्री रामकृष्ण परमहंस यांचा महिमा आधुनिक काळात स्वामी विवेकानंदांकडे पाहून कळू शकतो.
1. प्रथम गुरु: भगवान ब्रह्मा आणि शिव हे या जगाचे पहिले गुरु मानले जातात. जेव्हा ब्रह्माजींनी आपल्या मानस पुत्रांना शिकवले तेव्हा शिवाने आपल्या 7 शिष्यांना शिक्षण दिले ज्यांना सप्तऋषी म्हणतात. गुरु आणि शिष्य परंपरेची सुरुवात शिवानेच केली, त्यामुळे आजही तीच परंपरा नाथ, शैव, शाक्त इत्यादी सर्व संतांमध्ये पाळली जात आहे. आदिगुरू शंकराचार्य आणि गुरु गोरखनाथ यांनी ही परंपरा पुढे नेली.
2. दुसरे गुरु दत्तात्रेय: भगवान दत्तात्रेय हे शिवानंतरचे सर्वात मोठे गुरू मानले जातात. दत्तात्रेयाला ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश या तिन्हींकडून दीक्षा आणि शिक्षण मिळाले होते. ऋषी दुर्वासा आणि चंद्र हे दत्तात्रेयांचे भाऊ होते. दत्तात्रेय हा ब्रह्मदेवाचा मुलगा अत्री आणि कर्दम ऋषींची कन्या अनुसूया यांचा मुलगा होता.
3. देवांचे गुरु: देवांचे पहिले गुरु अंगिरा ऋषी होते. त्यानंतर अंगिरांचे पुत्र बृहस्पती हे गुरू झाले. त्यानंतर बृहस्पतींचे पुत्र भारद्वाज गुरु झाले. याशिवाय प्रत्येक देवता हे कोणत्या ना कोणत्या देवतेचे गुरू राहिले आहेत.
4. असुरांचे गुरु: सर्व असुरांच्या गुरूचे नाव शुक्राचार्य आहे. शुक्राचार्यांच्या आधी महर्षि भृगु हे असुरांचे गुरू होते. असे अनेक महान असुर होऊन गेले आहेत जे एक ना एक प्रकारचे गुरु राहिले आहेत.
5. देवांचे गुरु: भगवान परशुरामाचे गुरू स्वतः भगवान शिव आणि भगवान दत्तात्रेय होते. भगवान रामाचे गुरु ऋषी वशिष्ठ आणि विश्वामित्र होते. हनुमानजींचे गुरु सूर्यदेव, नारद आणि मातंग हे ऋषी होते. भगवान श्री कृष्णाचे गुरु: भगवान श्रीकृष्णाचे गुरु गर्गा मुनी, सांदीपनी आणि वेद व्यास ऋषी होते. गुरू विश्वामित्र, अलारा, कलाम, उदका रामापुत्त इत्यादी भगवान बुद्धांचे गुरू होते.
6. महाभारतातील गुरु: महाभारत काळात गुरु द्रोणाचार्य हे एकलव्य, कौरव आणि पांडवांचे गुरु होते. परशुरामजी हे कर्णाचे गुरू होते. त्याचप्रमाणे, काही योद्ध्याला काही ना काही गुरू होते. वेद व्यास, गर्गा मुनी, सांदीपनी, दुर्वासा इ.
7. आचार्य चाणक्यचे गुरु: चाणक्यचे गुरु त्यांचे वडील चाणक होते. आचार्य चाणक्य हे महान सम्राट चंद्रगुप्ताचे गुरु होते. चाणक्याच्या काळात अनेक महान गुरू होऊन गेले.
8. आदिशंकराचार्य आणि लहरी महाशयांचे गुरु: असे म्हटले जाते की महावतार बाबांनी आदिशंकराचार्यांना क्रिया योग शिकवले आणि नंतर त्यांनी संत कबीर यांनाही दीक्षा दिली. यानंतर प्रसिद्ध संत लाहिरी महाशय हे त्यांचे शिष्य असल्याचे सांगितले जाते. याचा उल्लेख लाहिरी महाशयांचे शिष्य स्वामी युत्तेश्वर गिरी यांचे शिष्य परमहंस योगानंद यांनी त्यांच्या 'ऑटोबायोग्राफी ऑफ योगी' (योगी यांचे आत्मचरित्र, 1946) या पुस्तकात केले आहे. आचार्य गोविंदा हे आदि शंकरराज्यांचे गुरु म्हणून ओळखले जात असले तरी ते भागवतपद होते.
9. गुरू गोरखनाथांचे गुरू: नवनाथांचे महान गुरू गोरखनाथ, मत्स्येंद्रनाथ (मच्छंदरनाथ) यांचे गुरू होते, ज्यांना 84 सिद्धांचे गुरू मानले जाते.
10. द्विज गुरु : मनुस्मृतीत असे म्हटले आहे की उपनयन सोहळ्यानंतर विद्यार्थ्याचा दुसरा जन्म होतो. म्हणून त्याला द्विज म्हणतात. गायत्री त्यांची आई आणि आचार्य त्यांचे शिक्षण होईपर्यंत वडील. पूर्ण शिक्षणानंतर तो गुरुपद प्राप्त करतो.