तुकाराम गाथा - अभंग संग्रह ४००१ ते ४५८३

४१०१

आपुली बुटबुट घ्यावी । माझी परताप द्यावी ॥१॥

आपुला मंत्र नव्हे बरा । माझा बईल चुकला मोरा ॥२॥

तुका म्हणे ऐशा नरा । परिस न झोंबे खापरा ॥३॥

४१०२

भावभक्तीवादें करावें कीर्तन । आशाबधी मन करूं नये ॥१॥

अन्न पाणी धन द्रव्य नारायण । विठ्ठला वांचून बोलूं नये ॥ध्रु.॥

सप्रेम करावें देवाचें कीर्तन । भय द्या सोडून शरीराचें ॥२॥

तरी मग जोडे विठ्ठलनिधान । केलिया कीर्तन सिद्धि पावे ॥३॥

देव जोडिलिया तया काय उणें । तुका म्हणे मन धीट करा ॥४॥

४१०३

चोरासी चांदणें वेश्येसी सेजार । परिसेंसी खापर काय होय ॥१॥

दुधाचे आधणीं वैरिले पाषाण । कदा काळीं जाण पाकनव्हे ॥२॥

तुका म्हणे जरि पूर्वपुण्यें सिद्धि । तरि च राहे बुद्धि संतसंगीं ॥३॥

४१०४

रोगिया मिष्टान्न मर्कटा चंदन । कागासी लेपन कर्पूराचें ॥१॥

निर्नासिका जैसा नावडे आरिसा । मूर्खालागीं तैसा शास्त्रबोध ॥ध्रु.॥

दास तुका म्हणे विठ्ठलउदारें । अज्ञानअंधारें दूरी केलें ॥२॥

४१०५

मथनासाटीं धर्माधर्म । त्याचें वर्म नवनीत ॥१॥

तें चि तें घाटूं नये । आलें जाय नासूनि ॥ध्रु.॥

सांभाळावें वरावर । वर्म दूर न वजावें ॥२॥

तुका म्हणे घालें पोट । मग बोटचांचणी ॥३॥

४१०६

माझा घात पात अथवा हित फार । अवघा विचार तुझ्या हातीं ॥१॥

ठेवुनि जीव भाव तुझ्या ठायीं चित्त । राहिलों निवांत पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

चित्ताचा चाळक बुद्धीचा जनिता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥

तुका म्हणे काय करिसी तें पाहीन । ठेविसी राहीन सुखें तेथें ॥३॥

४१०७

संतपाउलें साजिरीं । गंगा आली आम्हांवरी ॥१॥

जेथें पडे रजधुळी । तेथें करावी अंघोळी ॥ध्रु.॥

स्वेतबंद वाराणसी । अवघीं तीथॉ तयापासीं ॥२॥

तुका म्हणे धन्य जालों । संतसागरीं मिळालों ॥३॥

४१०८

न घडे मायबापें बाळकाचा घात । आपणादेखत होऊं नेदी ॥१॥

कां मी मनीं चिंता वाहूं भय धाक । काय नव्हे एक करितां तुज ॥ध्रु.॥

वर्म जाणे त्याच्या हिताचे उपाय । तान भूक वाहे कडिये खांदीं ॥२॥

तुका म्हणे तूं गा कृपावंत भारी । ऐसें मज हरी कळों आलें ॥३॥

४१०९

करावें कीर्तन । मुखीं गावे हरिचे गुण ॥१॥

मग कांहीं नव्हे बाधा । काम दुर्जनाच्या क्रोधा ॥ध्रु.॥

शांतिखड्ग हातीं । काळासी ते नागविती ॥२॥

तुका म्हणे दाता सखा । ऐसा अनंतासारिखा ॥३॥

४११०

तुझी कीर्ती सांगों तुजपुढें जरी । ब्रम्हांडीं ही हरी माईना ते ॥१॥

मेरूची लेखणी सागराची शाई । कागद हा मही न पुरे चि ॥ध्रु.॥

अनंत अपार आपंगिले भक्त । माझें चि संचित ओडवेना ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हां बोल नाहीं देवा । पामरें म्यां सेवा केली नाहीं ॥३॥

४१११

काय साधनाच्या कोटी । केल्या आटी होती त्या ॥१॥

देव कृपा करी जरी । होय उजरी स्वरूपीं ॥ध्रु.॥

केले होते चिंता श्रम । उपरम न होतां ॥२॥

तुका म्हणे कळों आलें । सर्व जालें आपरूप ॥३॥

४११२

तुज काय करूं मज एक सार । अमृतसागर नाम तुझें ॥१॥

काय येणें उणें आम्हां तयापोटीं । गोवितां हे कंठीं कामधेनु ॥ध्रु.॥

नोळखे तानुलें माय ऐसी कोण । वोरसे देखून शोक त्याचा ॥२॥

जो नाहीं देखिला याचक नयनीं । तो पावे घेउनि लज्जा दान ॥३॥

नामासाटीं प्राण सांडियेला रणीं । शूर ते भांडणीं न फिरती ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही गातां गीतीं भला । भेटूनी विठ्ठला काय चाड ॥५॥

४११३

कृपेचे सागर हे साधुजन । तिंहीं कृपादान केलें मज ॥१॥

बोबडे वाणीचा केला अंगीकार । तेणें माझा स्थिर केला जीव ॥ध्रु.॥

तेणें सुखें मन स्थिर जालें ठायीं । संतीं दिला पायीं ठाव मज ॥२॥

नाभी नाभी ऐसें बोलिलों वचन । तें माझें कल्याण सर्वस्व ही ॥३॥

तुका म्हणे जालों आनंदनिर्भर । नाम निरंतर घोष करूं ॥४॥

४११४

भक्तीचें वर्म जयाचिये हातीं । तया घरी शांति दया ॥१॥

अष्टमासिद्धि वोळगती द्वारीं । न वजती दुरी दवडितां॥ध्रु.॥

तेथें दुष्ट गुण न मिळे निशेष । चैतन्याचा वास जयामाजी ॥२॥

संतुष्ट चित्त सदा सर्वकाळ । तुटली हळहळ त्रिगुणाची ॥३॥

तुका म्हणे येथें काय तो संदेह । आमचें गौरव आम्ही करूं ॥४॥

४११५

साच हा विठ्ठल साच हें करणें । संत जें वचनें बोलियेले ॥१॥

साच तें स्वहित साच ते प्रचित । साच वेद नीत सांगतील ॥२॥

तुका म्हणे घेती साच साच भावें । लटिकें वर्म ठावें नाहीं त्यांसी ॥३॥

४११६

संगें वाढे सीण न घडे भजन । त्रिविध हें जन बहु देवा ॥१॥

याचि दुःखें या जनाचा कांटाळा । दिसताती डोळां नानाछंद ॥ध्रु.॥

एकविध भाव राहावया ठाव । नेदी हा संदेह राहों चित्तीं ॥२॥

शब्दज्ञानी हित नेणती आपुलें । आणीक देखिलें नावडे त्या ॥३॥

तुका म्हणे आतां एकलें चि भलें । बैसोनि उगलें राहावें तें ॥४॥

४११७

तुझें वर्म आम्हां कळों आलें सुखें । संतांचिया मुखें पांडुरंगा ॥१॥

अवघा चि नट वाउगा पसारा । चेईला तूं खरा तूं चि एक ॥ध्रु.॥

म्हणउनि देहबुद्धि नासिवंता । नातळे या चित्ता नेदावया ॥२॥

सोय हे लागली पुढिलांची वाट । पावले जे नीट तुजपाशीं ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं कोणासवें काज । बोलायाचें मज अंतरींचें ॥४॥

४११८

पुण्यपापा ठाव नाहीं सुखदुःखा । हानिलाभशंका नासलिया ॥१॥

जिंता मरण आलें आप पर गेलें । मूळ छेदियेलें संसाराचें ॥ध्रु.॥

अधिकार जाती वर्णधर्मयाती । ठाव नाहीं सत्यअसत्याशी ॥२॥

जन वन भिन्न आचेत चळण । नाहीं दुजेपण ठाव यासी ॥३॥

तुका म्हणें देह वाईलें विठ्ठलीं । तेव्हां च घडली सर्व पूजा ॥४॥

४११९

संकोचतो जीव महत्वाच्या भारें । दासत्व चि बरें बहु वाटे ॥१॥

कळावी जी माझी आवडी हे संतां । देणें तरि आतां हें चि द्यावें ॥ध्रु.॥

तुमचे चरण पावविलों सेवा । म्हणउनि हेवा हा चि करीं ॥२॥

विनउनी तुका वंदितो चरण । लेखा रजरेण चरणींचें ॥३॥

४१२०

देव कैंचा तया दुरी । भाका बरी करुणा ॥१॥

आळवित्या न लगे धर । माय जाणे रे भातुकें ॥ध्रु.॥

नावे तरी ज्याचा भार । पैल पार जवळी त्या ॥२॥

आतां परदेशी तुका । जाला लोकांवेगळा ॥३॥

४१२१

भक्ती ज्याची थोडी । पूर्ण विषयांची गोडी ॥१॥

तो नर चि नव्हे पाहीं । खर जाणावा तो देहीं ॥ध्रु.॥

भजन पूजन ही नेणे । काय स्वरूपासी जाणे ॥२॥

तुका म्हणे त्याला । भोवंडून बाहेर घाला ॥३॥

४१२२

समुद्र हा पिता बंधु हा चंद्रमा । भगिनी ते रमा शंखाची या ॥१॥

मेहुणा जयाचा द्वारकेचा हरि । शंख दारोदारीं भीक मागे ॥२॥

दुष्ट हें जाणावें आपुलें स्वहित । तुका म्हणे मात ऐसी आहे ॥३॥

४१२३

भवाचिया संगें बहु च नाडिले । कळिकाळें पाडिले तोंडघसीं ॥१॥

तया भवसंगें गुंतलासी वांयां । धन पुत्र जाया भुलों नको ॥ध्रु.॥

जेजे घडी जाय तेते काळ खाय । प्राण्या तरणोपाय काय केला ॥२॥

तुका म्हणे करीं सर्व ही तूं त्याग । अर्पी हें सर्वांग जगदीशीं ॥३॥

४१२४

रुचे सकळा मिष्टान्न । रोग्या विखाच्या समान ॥१॥

तरि कां तया एकासाटीं । काम अवघें करणें खोटीं ॥ध्रु.॥

दर्पण नावडे एका । ठाव नाहीं ज्याच्या नाका ॥२॥

तुका म्हणे खळा । उपदेशाचा कांटाळा ॥३॥

४१२५

जागा घरटी फिरे तस्कराची दिवसाराती । नीदसुरें नाडिलीं असो मागों किती ॥१॥

हाट करी सकळ जन । वस्तु करा रे जतन ॥ध्रु.॥

हुशार ठायीं । निजनिजेलिया पाहीं ॥२॥

सावचित्त असे खरा । लाभ घेउन जाये घरा ॥३॥

तराळ राळ बोंबें उतराई । राखा आपुलिया भाई ॥४॥

हरिच्या नामीं घालूं जागा । तुका म्हणे हुशार गा ॥५॥

४१२६

संतांनीं सरता केलों तैसेपरी । चंदनीं ते बोरी व्यापियेली ॥१॥

गुण दोष याती न विचारितां कांहीं । ठाव दिला पायीं आपुलिया ॥२॥

तुका म्हणे आलें समर्थाच्या मना । तरि होय राणा रंक त्याचा ॥३॥

४१२७

चित्तीं तुझे पाय डोळां रूपाचें ध्यान । अखंड मुखीं नाम वर्णावे गुण ॥१॥

हें चि एक तुम्हां देवा मागणें दातारा । उचित तें करा माझा भाव जाणूनि ॥ध्रु.॥

खुंटली जाणींव माझें बोलणें आतां । करूं यावी तैसी करावी बाळकाची चिंता ॥२॥

तुका म्हणे आतां नको देऊं अंतर । न कळे पुढें काय बोलों विचार ॥३॥

४१२८

संतांच्या पादुका घेईन मोचे खांदीं । हातीं टाळ दिंडी नाचेन पुढें ॥१॥

भजनविधी नेणें साधन उपाय । सकळ सिद्धी पाय हरिदासांचे ॥ध्रु.॥

ध्यानगति मति आसन समाधि । हरिनाम गोविंदीं प्रेमसुख ॥२॥

नेणता निर्लज्ज नेणें नादभेद । सुखें हा गोविंद गाऊं गीतीं ॥३॥

सर्व जोडी मज गोत आणि वित्त । तुका म्हणे संतमहंतपाय ॥४॥

४१२९

हरिजनीं प्राण विकली हे काया । अंकिला मी तया घरीं जालों ॥१॥

म्हणियें सत्वर करीन सांगतां । घेईन मी देतां शेष त्यांचें ॥ध्रु.॥

आस करूनियां राहेन अंगणीं । उश्चिष्टाची धणी घ्यावयासी ॥२॥

चालतां ते मार्गा चरणीचे रज । उडती सहज घेइन आतां ॥३॥

दुरि त्यांपासूनि न वजें दवडितां । तुका म्हणे लाता घेइन अंगीं ॥४॥

४१३०

पुण्य फळलें बहुतां दिवसां । भाग्यउदयाचा ठसा । जाला सन्मुख तो कैसा । संतचरण पावलों ॥१॥

आजि फिटलें माझें कोडें । भवदुःखाचें सांकडें । कोंदाटलें पुढें । ब्रम्ह सावळें ॥ध्रु.॥

आलिंगणें संतांचिया । दिव्य जाली माझी काया । मस्तक पाया । वरी त्यांच्या ठेवितां ॥२॥

तुका म्हणे धन्य झालों । सुखें संतांचिया धालों । लोटांगणीं आलों । पुढें भार देखोनी ॥३॥

४१३१

ठाव देऊनिया राखें पायापासीं । मी तों आहें रासी पातकाची ॥१॥

पातकाची रासी म्हणतां लागे वेळ । ऐके तो कृपाळ नारायण ॥ध्रु.॥

नारायणनामें अवघें सांग जालें । असंग चि केलें एकमय ॥२॥

एकमय जालें विठोबाच्या नामें । भेदाभेद कर्म आणिक कांहीं ॥३॥

तुका म्हणे चित्तीं चिंतिलें जें होतें । तें होय आपैतें नामें याच्या ॥४॥

४१३२

आतां आम्हां भय नाहीं बा कोणाचें । बळ विठोबाचें जालें असे ॥१॥

धीर दिला आम्हां येणें पांडुरंगें । न पांगों या पांगें संसाराच्या ॥२॥

तुका म्हणे माझा कैवारी हा देव । नाहीं भय भेव त्याच्या संगें ॥३॥

४१३३

भक्ती आम्ही केली सांडुनी उद्वेग । पावलों हें सांग सुख याचें ॥१॥

सुख आम्हां जालें धरितां यांचा संग । पळाले उद्वेग सांडूनिया ॥२॥

तुका म्हणे सुख बहु जालें जिवा । घडली या सेवा विठोबाची ॥३॥

४१३४

शास्त्रज्ञ हो ज्ञाते असती बहुत । परि नाहीं चित्त हाता आलें ॥१॥

क्षणा एका साटीं न धरवे धीर । तेणें हा रघुवीर अंतरतो ॥ध्रु.॥

तोळाभर सोनें रतिभार राई । मेळविल्या पाहीं नास होतो ॥२॥

हरीचे अंकित असती विरळागत । तयांसी अच्युत कृपा करी ॥३॥

तुका म्हणे काय धुडवण्या गोष्टी । जंव नाहीं गांठी चित्त आलें ॥४॥

४१३५

इंद्रियांसी नेम नाहीं । मुखीं राम म्हणोनि काई ॥१॥

जेविं मासीसंगें अन्न । सुख नेदी तें भोजन ॥ध्रु.॥

कीर्तन करावें । तैसें करूनी दावावें ॥२॥

हें तों अंगीं नाहीं चिन्हें । गाइलें वेश्येच्या ढव्यानें ॥३॥

तुका म्हणे नका रागा । संत शिवूं नेदिती अंगा ॥४॥

४१३६

न लगे देवा तुझें आम्हांसी वैकुंठ । सायुज्याचा पट न लगे मज ॥१॥

देई तुझें नाम मज सर्वकाळीं । मागेन वनमाळीहें चि तुज ॥ध्रु.॥

नारद तुंबर उद्धव प्रल्हाद । बळी रुक्मांगद नाम ध्याती ॥२॥

सद्धि मुनिगण गंधर्व किन्नर । करिताती गजर रामनामें ॥३॥

तुका म्हणे हरी देई तुझें नाम । अखंडित प्रेम हें चि द्यावें ॥४॥

४१३७

पावलों प्रसाद इच्छा केली तैसी । जालें या चित्तासी समाधान ॥१॥

मायबाप माझा उभा कृपादानी । विटे सम जोडूनि पादांबुजें ॥ध्रु.॥

सांभाळासी येऊं नेदी च उणीव । अधिकारगौरव राखे तैसें ॥२॥

तुका म्हणे सर्व अंतर्बाहए आहे । जया तैसा राहे कवळूनी ॥३॥

४२३८

होतें तैसें पायीं केलें निवेदन । अंतरलों दिन बहुत होतों ॥१॥

संबोखुनी केलें समाधान चित्त । वोगरुणि भात प्रेमरस ॥ध्रु.॥

नामरत्नमणी करूनी भूषण । अळंकारमंडण माळा दिली ॥२॥

तुका म्हणे सुखें जालों निरामय । नामीं नामसोय निमग्नता ॥३॥

४१३९

स्थिरावली वृित्त पांगुळला प्राण । अंतरींची खुण पावूनियां ॥१॥

पुंजाळले नेत्र जाले अर्धोन्मीळित । कंठ सद्गदित रोमांच आले ॥ध्रु.॥

चित्त चाकाटलें स्वरूपा माझारी । न निघे बाहेरी सुखावलों ॥२॥

सुनीळ प्रकाश उदैजला दिन । अमृताचें पान जीवनकळा ॥३॥

शशिसूर्या जाली जीवें ओंवाळणी । आनंदा दाटली आनंदाची ॥४॥

तुका म्हणे सुखें प्रेमासी डुलत । वीरालों निश्चिंत निश्चिंतीनें ॥५॥

४१४०

बोध्यअवतार माझिया अदृष्टा । मौन्य मुखें निष्ठा धरियेली ॥१॥

लोकांचियेसाटीं शाम चतुर्भुज । संतांसवें गुज बोलतसां ॥ध्रु.॥

आलें कलियुग माझिया संचिता । डोळां हाकलितां न पडेसी ॥२॥

म्यां च तुझें काय केलें नारायणा । कां नये करुणा तुका म्हणे ॥३॥

४१४१

मुखीं विठ्ठलाचें नाम । मग कैचा भवभ्रम ॥१॥

चालतां बोलतां खातां । जेवितां निद्रा करितां ॥ध्रु.॥

सुखें असों संसारीं । मग जवळी च हरि ॥२॥

मुक्तिवरील भक्ती जाण । अखंड मुखीं नारायण ॥३॥

मग देवभक्त जाला । तुका तुकीं उतरला ॥४॥

४१४२

प्रेम जडलें तुझे पायीं । आणीक न सुचे मजला कांहीं ॥१॥

रात्रीदिवस तुझें ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥

नामापरतें नेणें दुजें । ऐसें कळलें मजला निज ॥२॥

तुका म्हणे अंतकाळीं । आम्हां सोडवीं तात्काळीं ॥३॥

४१४३

तुझे पाय माझी काशी । कोण जाय माझें काशी॥१॥

तुझें रूप तें चि ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥

तुझे चरण ते चि गया । जालें गयावर्जन देहा ॥२॥

तुका म्हणे सकळ तीथॉ । तुझें पायीं वसती येथें ॥३॥

४१४४

क्षुधा तृषा कांहीं सर्वथा नावडे । पहावया धांवें कोल्हांटासी ॥१॥

कथेसी साक्षेपें पाचारिला जरी । म्हणे माझ्या घरीं कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥

बलत्कारीं जरी आणिला कथेसी । निद्रा घे लोडेंसी टेंकूनियां ॥२॥

तुका म्हणे थुंका त्याच्या तोंडावरी । जातो यमपुरी भोगावया ॥३॥

४१४५

श्रीराम सखा ऐसा धरीं भाव । मीपणाचा ठाव पुसीं मना ॥१॥

शरण निरंतर म्हण तूं गोविंदा । वाचे लावीं धंदा नारायण ॥ध्रु.॥

यापरि सोपान नाहीं रे साधन । वाहातसें आण तुझी मना ॥२॥

नको कांहीं करूं अळस अंतरीं । जपें निरंतर रघुपती ॥३॥

तुका म्हणे मोठा लाभ नरदेहीं । देहीं च विदेही होती नामें ॥४॥

४१४६

सर्वापरी तुझे गुण गाऊं उत्तम । तुझेठायीं प्रेम राहो माझें ॥१॥

माउलीपरिस आहेसी उदार । तरि कां निष्ठ‍ मन केलें ॥ध्रु.॥

गजेंद्राकारणें केलें त्वां धांवणें । तरि कां निर्वाण पाहातोसी ॥२॥

प्रल्हादास कष्टीं रिक्षलें तों देवा । तरि कां केशवा सांडी केली ॥३॥

अन्यायी अजामेळ तो जाला पावन । ऐसें हें पुराण हाका मारी ॥४॥

तुका म्हणे माझे थोर अपराध । नाम करी छेद क्षणमात्रें ॥५॥

४१४७

आतां वांटों नेदीं आपुलें हें मन । न सोडीं चरण विठोबाचे ॥१॥

दुजियाचा संग लागों नेदीं वारा । आपुल्या शरीरावरूनियां ॥ध्रु.॥

यावें जावें आम्हीं देवा च सांगातें । मागूनी करीत हें चि आलों ॥२॥

काय वांयां गेलों तो करूं उद्वेग । उभा पांडुरंग मागें पुढें ॥३॥

तुका म्हणे प्रेम मागतों आगळें । येथें भोगूं फळें वैकुंठींचीं ॥४॥

४१४८

आतां आम्हां हें चि काम । वाचे स्मरूं रामराम ॥१॥

ऐसी मोलाची हे घडी । धरूं पायांची आवडी ॥ध्रु.॥

अमृताची खाणी । तये ठायीं वेचूं वाणी ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । माझ्या जीवींच्या जिवलगा ॥३॥

४१४९

आतां जावें पंढरीसी । दंडवत विठोबासी ॥१॥

जेथें चंद्रभागातिरीं । आम्ही नाचों पंढरपुरीं ॥ध्रु.॥

जेथें संतांची दाटणी । त्याचें घेऊं पायवणी ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही बळी । जीव दिधला पायां तळीं ॥३॥

४१५०

आम्ही नरका जातां काय येइल तुझ्या हाता । ऐसा तूं अनंता विचारीं पां ॥१॥

तुज शरण आलियाचें काय हें चि फळ । विचारा दयाळ कृपानिधी ॥ध्रु.॥

तुझें पावनपण न चले आम्हांसीं । ऐसें हृषीकेशी कळों आलें ॥२॥

आम्ही दुःख पावों जन्ममरण वेथा । काय तुझ्या हाता येत असे ॥३॥

तुका म्हणे तुम्ही खादली हो रडी । आम्ही धरली सेंडी नाम तुझें ॥४॥

४१५१

पांडुरंगे पाहा खादलीसे रडी । परिणाम सेंडी धरिली आम्ही ॥१॥

आतां संतांनीं करावी पंचाईत । कोण हा फजितखोर येथें ॥ध्रु.॥

कोणाचा अन्याय येथें आहे स्वामी । गर्जतसों आम्ही पातकी ही ॥२॥

याचें पावनपण सोडवा चि तुम्ही । पतितपावन आम्ही आहों खरें ॥३॥

आम्ही तंव आहों अन्यायी सर्वथा । याची पावन कथा कैसी आहे ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही मेलों तरी जाणा । परि तुमच्या चरणा न सोडावें ॥५॥

४१५२

घालूनियां मध्यावर्ती । दाटुनि उपदेश देती ॥१॥

ऐसे पोटभरे संत । तयां कैंचा भगवंत ॥ध्रु.॥

रांडापोरांतें गोविती । वर्षासन ते लाविती ॥२॥

जसे बोलती निरोपणीं । तैसी न करिती करणी ॥३॥

तुका म्हणे तया । तमोगुणियाची क्रिया ॥४॥

४१५३

वैभव राज्य संपत्ती टाकावी । उदरार्थ मागावी माधोकरी ॥१॥

आपुलें तें आधीं करावें स्वहित । ऐसी आहे नीत स्वधर्माची ॥ध्रु.॥

वर्ण कुळ जाति याचा अभिमान । तजावा सन्मान लौकिकाचा ॥२॥

तुका म्हणे राहे एकाकी निःशंक । देउनियां हाक कंठीं काळ ॥३॥

४१५४

हातपाय मिळोनि मेळा । चला म्हणती पाहों डोळां ॥१॥

देखणी नव्हे देखती कैसे । सकळांचा देखणा डोळा चि असे ॥२॥

डोऑयाचा डोळा पाहों गेला । तुका म्हणे तो पाहों ठेला ॥३॥

४१५५

मुखें संति इंद्रियें जती । आणिक नेणे भाव भक्ती॥१॥

देवा हे चि दोन्ही पदें । येर गाइलीं विनोदें ॥२॥

चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्त्तन ॥३॥

४१५६

धांवोनियां आलों पहावया मुख । गेलें माझें दुःख जन्मांतरिंचें ॥१॥

ऐकिलें ही होतें तैसें चि पाहिलें । मन स्थिरावलें तुझ्या पायीं ॥२॥

तुका म्हणे माझी इच्छा पूर्ण जाली । कांहीं न राहिली वासना हे ॥३॥

४१५७

गावलोकिकाहीं लावियेलें पिसें । काय सांगों ऐसें तुजपासीं ॥१॥

तोंड काळें केलें फिरविलें मज । नाहीं धरिली लाज पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

काय तुजपासीं सांगों हें गार्‍हाणें । मग काय जिणें तुझें माझें ॥२॥

कोणासाटीं आतां करावा संसार । केली वारावार आपणें चि ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही मोडिला घरचार । धरियेला धीर तुझ्या पायीं ॥४॥

४१५८

जीवें जीव नेणे पापी सारिका चि । नळी दुजयाची कापूं बैसे ॥१॥

आत्मा नारायण सर्वां घटीं आहे । पशुमध्यें काय कळों नये ॥ध्रु.॥

देखत हा जीव हुंबरे वरडत । निष्ठ‍ाचे हात वाहाती कैसे ॥२॥

तुका म्हणे तया चांडाळासी नर्क । भोगिती अनेक महादुःखें ॥३॥

४१५९

मनीं भाव असे कांहीं । तेथें देव येती पाहीं ॥१॥

पाहा जनाई सुंदरी । तेथें देव पाणी भरी ॥ध्रु.॥

शुद्ध पाहोनियां भाव । त्याचे हृदयीं वसे देव ॥२॥

तुका म्हणे विठोबासी । ठाव देई चरणापासीं ॥३॥

४१६०

भागल्याचें तारूं शिणल्याची साउली । भुकेलिया घाली प्रेमपान्हा ॥१॥

ऐसी हे कृपाळू अनाथांची वेशी । सुखाची च राशी पांडुरंग ॥ध्रु.॥

सकळां सन्मुख कृपेचिया दृष्टी । पाहे बहु भेटी उतावीळां ॥२॥

तुका म्हणे येथें आतां उरला कैंचा । अनंता जन्मींचा शीण भाग ॥३॥

४१६१

काय न्यून आहे सांगा । पांडुरंगा तुम्हांपें ॥१॥

आमुची तों न पुरे इच्छा । पिता ऐसा मस्तकीं ॥ध्रु.॥

कैसी तुम्हां होय सांडी । करुणा तोंडीं उच्चारें ॥२॥

आश्चर्य चि करी तुका । हे नायका वैकुंठिंचिया ॥३॥

४१६२

चित्त गुंतलें प्रपंचें । जालें वेडें ममतेचें ॥१॥

आतां सोडवीं पांडुरंगा । आलें निवारीं तें आंगा ॥ध्रु.॥

गुंतली चावटी । नामीं रूपीं जाली तुटी ॥२॥

तुका म्हणे चाली । पुढें वाट खोळंबली ॥३॥

४१६३

किती एका दिसीं । बुद्धि जाली होती ऐसी ॥१॥

कांहीं करावें स्वहित । तों हें न घडे उचित ॥ध्रु.॥

अवलंबुनी भीक । लाज सांडिली लौकिक ॥२॥

तुका म्हणे दीन । जालों मनुष्यपणा हीन ॥३॥

४१६४

आतां बरें जालें । सकाळीं च कळों आलें ॥१॥

मज न ठेवीं इहलोकीं । आलों तेव्हां जाली चुकी ॥ध्रु.॥

युगमहिमा ठावा । नव्हता ऐसा पुढें देवा ॥२॥

तुका म्हणे ठेवीं । भोगासाटीं निरयगांवीं ॥३॥

४१६५

परि आतां माझी परिसावी विनंती । रखुमाईच्या पती पांडुरंगा ॥१॥

चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥

तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥

४१६६

पापाचिया मुळें । जालें सत्याचें वाटोळें ॥१॥

दोष जाले बळिवंत । नाहीं ऐसी जाली नीत ॥ध्रु.॥

मेघ पडों भीती । पिकें सांडियेली क्षिती ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । वेदा वीर्य शक्ति नाहीं ॥३॥

४१६७

ऐसा दुस्तर भवसागर । नेणों कैसा उतरूं पार ॥१॥

कामक्रोधादि सावजें थोर । दिसताती भयंकर ॥ध्रु.॥

मायाममतेचे भोवरे । घेती भयानक फेरे ॥२॥

वासनेच्या लहरा येती । उद्योगहेलकावे बसती ॥३॥

तरावया एक युक्ति असे । तुका नामनावेमधीं बैसे ॥४॥

४१६८

देव जडला जाइना अंगा । यासी काय करूं सांगा ॥१॥

वरकड देव येती जाती । हा देव जन्माचा सांगाती ॥ध्रु.॥

अंगीं भरलें देवाचें वारें । देव जग चि दिसे सारें ॥२॥

भूत न बोले निरुतें । कांहीं केल्या न सुटे तें ॥३॥

जीव खादला दैवतें । माझा आणि पंचभूतें ॥४॥

तुका म्हणे वाडें कोडें । उभें पुंडलिकापुढें ॥५॥

४१६९

हरिदासाचिये घरीं । मज उपजवा जन्मांतरीं ॥१॥

म्हणसी कांहीं मागा । हें चि देगा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

संतां लोटांगणीं । जातां लाजों नको मनीं ॥२॥

तुका म्हणे अंगीं । शक्ती देई नाचें रंगीं ॥३॥

४१७०

लटिक्याचें आंवतणें जेविलिया साच । काय त्या विश्वास तो चि खरा ॥१॥

कोल्हांटिणी लागे आकाशीं खेळत । ते काय पावत अमरपद ॥ध्रु.॥

जळमंडपयाचे घोडे राउत नाचती । ते काय तडवती युद्धालागीं ॥२॥

तुका म्हणे तैसें मतवादीयांचें जिणें । दिसे लाजिरवाणें बोलतां चि ॥३॥

४१७१

काय आम्हीं केलें ऐसें । नुद्धरीजेसें सांगावें ॥१॥

हरण कोल्हें वैकुंठवासी । कोण त्यासी अधिकार ॥ध्रु.॥

गजा नाड्या सरोवरीं । नाहीं हरी विचारिलें ॥२॥

तुका म्हणे गणिका नष्ट । माझे कष्ट त्याहूनि ॥३॥

४१७२

भाग्यासाटीं गुरु केला । नाहीं आम्हांसी फळला ॥१॥

याचा मंत्र पडतां कानीं । आमच्या पेवांत गेलें पाणी ॥ध्रु.॥

गुरु केला घरवासी । आमच्या चुकल्या गाईम्हसी ॥२॥

स्वामी आपुली बुटबुट घ्यावी । आमुची प्रताप टाकुन द्यावी ॥३॥

तुका म्हणे ऐसे नष्ट । त्यांसी दुणे होती कष्ट ॥४॥

४१७३

गुणा आला ईटेवरी । पीतांबरधारी सुंदर जो ॥१॥

डोळे कान त्याच्या ठायीं । मन पायीं राहो हें ॥ध्रु.॥

निवारोनी जाय माया । ऐसी छाया जयासी ॥२॥

तुका म्हणे समध्यान । हे चरण सकुमार ॥३॥

४१७४

रंगीं रंगें नारायण । उभा करितों कीर्त्तन ॥१॥

हातीं घेउनियां वीणा । कंठीं राहें नारायणा ॥ध्रु.॥

देखिलीसे मूर्ती । माझ्या हृदयाची विश्रांति ॥२॥

तुका म्हणे देवा । देई कीर्तनाचा हेवा ॥३॥

४१७५

तुझा भरवसा आम्हां । फार होता पुरुषोत्तमा ॥१॥

भवसागरसंकटीं । तारिशील जगजेठी ॥ध्रु.॥

नाम आदित्याचें झाड । त्याचा न पडे उजेड ॥२॥

सिलंगणीचें सोनें । त्यासीं गाहाण ठेवी कोण ॥३॥

तुका म्हणे देवा । ब्रिद सोडूनियां ठेवा ॥४॥

४१७६

जालों आतां दास । माझी पुरवीं हे आस ॥१॥

पंढरीचा वारकरी । वारी चुकों नेदीं हरी ॥ध्रु.॥

संतसमागम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥२॥

चंद्रभागे स्नान । तुका म्हणे हें चि दान ॥३॥

४१७७

यासाटीं करितों निष्ठ‍ भाषण । आहेसी तूं जाण सर्वदाता ॥१॥

ऐसें दुःख कोण आहे निवारिता । तें मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ध्रु.॥

बैसलासे केणें करुनि एक घरीं । नाहीं येथें उरी दुसर्‍याची ॥२॥

तुका म्हणे आलें अवघें पायांपें । आतां मायबापें नुपेक्षावें ॥३॥

४१७८

पोरा लागलीसे चट । धरी वाट देवळाची ॥१॥

सांगितलें नेघे कानीं । दुजें मनी विठ्ठल ॥ध्रु.॥

काम घरीं न करी धंदा । येथें सदा दुश्चित्त ॥२॥

आमुचे कुळीं नव्हतें ऐसें । हें चि पिसें निवडलें ॥३॥

लौकिकाची नाहीं लाज । माझें मज पारिखें ॥४॥

तुका म्हणे नरका जाणें । त्या वचनें दुष्टाचीं ॥५॥

४१७९

देवा बोलें आतां बोला । त्वां कां धरिला अबोला॥१॥

भेऊं नको देई भेटी । तूं कां पडिलासी संकटीं ॥ध्रु.॥

तुझ्या जीवींचें मी जाणें । म्हणसी मुक्ती आम्हां देणें ॥२॥

तुका म्हणे न लगे कांहीं । चित्त राहो तुझे पायीं ॥३॥

४१८०

यमधर्म आणिक ब्रम्हादिक देव । त्यांचा पूर्ण भाव तुझे पायीं ॥१॥

करिती स्मरण पार्वतीशंकर । तेथें मी किंकर कोणीकडे ॥ध्रु.॥

सहजरमुखेंसी घोष फणिवराचा । मज किंकराचा पाड काय ॥२॥

चंद्र सूर्य आणि सर्व तारांगणें । करिती भ्रमण प्रदक्षिणा ॥३॥

तुका म्हणे त्यांसी स्वरूप कळेना । तेथें मज दीना कोण पुसे ॥४॥

४१८१

विठोबाचे पायीं जीव म्यां ठेविला । भक्तीभावें केला देव ॠणी ॥१॥

देव माझा ॠणी आहे सहाकारी । परसपरवारि भवभय ॥ध्रु.॥

भवभयडोहीं बुडों नेदी पाहीं । धरूनियां बाही तारी मज ॥२॥

तारियेले दास पडिल्या संकटीं । विष केलें पोटीं अमृतमय ॥३॥

अमृतातें सेवीतसे नामरसा । तोडियेला फांसा बंधनाचा ॥४॥

बंधनाचा फांसा आम्हीं कांहीं नेणों । पाय तुझे जाणों पद्मनाभा ॥५॥

पद्मनाभा नाभिकमळीं ब्रम्हादिक । त्रैलोक्यनायक म्हणविसी ॥६॥

म्हणविसी देवा दासाचा अंकित । मनाचा संकेत पाहोनियां ॥७॥

पाहोनियां दृढ निश्चय तयाचा । तो चि दास साचा जवळीक ॥८॥

जवळीक जाली ब्रम्हीं सुखावले । मार्ग दाखविले मूढा जना ॥९॥

मूढा जनामाजी दास तुझा मूढ । कास तुझी दृढ धरियेली ॥१०॥

धरियेले तुझे पाय रे विठ्ठला । तुका सुखी जाला तुझ्या नामें ॥११॥

४१८२

बहु क्लेशी जालों या हो नरदेहीं । कृपादृष्टी पाहीं पांडुरंगा ॥१॥

पांडुरंगा सर्वदेवांचिया देवा । घ्यावी माझी सेवा दिनानाथा ॥ध्रु.॥

दिनानाथ ब्रिद त्रिभुवनीं तुझें । मायबापा ओझें उतरावें ॥२॥

उतरीं सत्वर पैलथडी नेई । पूर्णसुख देई पायांपाशीं ॥३॥

पायांपाशीं मज ठेवीं निरंतर । आशा तुझी फार दिवस केली ॥४॥

केली आस तुझी वाट मी पाहातों । निशिदिनीं ध्यातों नाम तुझें ॥५॥

नाम तुझें गोड स्वभक्ता आवडे । भक्तांलागीं कडे खांदा घेसी ॥६॥

घेसी खांद्यावरी खेळविसी लोभें । पाउल शोभे विटेवरि ॥७॥

विटेवरि उभा देखिलासी डोळां । मनाचा सोहळा पुरविसी ॥८॥

पुरवीं सत्वर त्रैलोक्यस्वामिया । मिठी घाली पायां तुका भावें ॥९॥

४१८३

एक वेळे तरी जाईन माहेरा । बहुजन्म फेरा जाल्यावरी ॥१॥

चित्ता हे बैसली अविट आवडी । पालट ती घडी नेघे एकी ॥ध्रु.॥

करावें ते करी कारणशरीर । अंतरीं त्या धीर जीवनाचा ॥२॥

तुका म्हणे तरि होइल विलंब । परि माझा लाभ खरा जाला ॥३॥

४१८४

सांग त्वां कोणासी तारिलें । संतांवेगळें उद्धरिलें ॥१॥

संत शब्द उपदेशी । मग तूं हो म्हणशी ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं तुझा उपकार । करूं संतांचा उच्चार ॥३॥

४१८५

उमा रमा एके सरी । वाराणसी ते पंढरी ॥१॥

दोघे सारिखे सारिखे । विश्वनाथ विठ्ठल सखे ॥ध्रु.॥

तेथें असे भागीरथी । येथें जाणा भीमरथी ॥२॥

वाराणशी त्रिशुलावरी । सुदर्शनावरि पंढरी ॥३॥

मनकणिऩका मनोहर । चंद्रभागा सरोवर ॥४॥

वाराणशी भैरवकाळ । पुंडलीक क्षेत्रपाळ ॥५॥

धुंडिराज दंडपाणी । उभा गरुड कर जोडुनी ॥६॥

गया ते चि गोपाळपुर । प्रयाग निरानरसिंपुर ॥७॥

तेथें असती गयावळ । येथें गाई आणि गोपाळ ॥८॥

शमीपत्रपिंड देती । येथें काला निजसुखप्राप्ति ॥९॥

संतसज्जनीं केला काला । तुका प्रसाद लाधला ॥१०॥

४१८६

फटएाचे बडबडे चवी ना संवाद । आपुला चि वाद आपणासी ॥१॥

कोणें या शब्दाचे मरावें घाणी । अंतरें शाहाणी राहिजे हो ॥ध्रु.॥

गाढवाचा भुंक आइकतां कानीं । काय कोडवाणी ऐसियेचें ॥२॥

तुका म्हणे ज्यासी करावें वचन । त्याचे येती गुण अंगास ते ॥३॥

४१८७

दिवसा व्यापारचावटी । रात्री कुटुंबचिंता मोटी ॥१॥

काय करूं या मनासी । नाठवे हृषीकेशी ॥ध्रु.॥

वेश्येपाशीं रात्रीं जागे । हरिकीर्त्तनीं निद्रा लागे ॥२॥

तुका म्हणे काय जालासी । वृथा संसारा आलासी ॥३॥

४१८८

अहो कृपावंता । हाई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥

जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥

वदवी हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझें अंतर वसवा ॥३॥

४१८९

निंदक तो परउपकारी । काय वणूप त्याची थोरी । जे रजकाहुनि भले परि । सर्व गुणें आगळा ॥१॥

नेघे मोल धुतो फुका । पाप वरच्यावरि देखा । करी साधका । शुद्ध सरते तिहीं लोकीं ॥ध्रु.॥

मुखसंवदणी सांगते । अवघें सांटविलें तेथें । जिव्हा साबण निरुतें । दोष काढी जन्माचे ॥२॥

तया ठाव यमपुरीं । वास करणें अघोरीं । त्यासी दंडण करी । तुका म्हणे न्हाणी ते ॥३॥

४१९०

प्रपंचाची पीडा सोसिती अघोरी । जया क्षणभरी नाम नये ॥१॥

नाम नाठविती आत्मया रामाचें । धिग जिणें त्याचें भवा मूळ ॥ध्रु.॥

मूळ ते पापाचें आचरण तयाचें । नाहीं राघवाचें स्मरण त्या ॥२॥

स्मरण भजन नावडे जयासी । आंदणीया दासी यमदूतां ॥३॥

चिंतन रामाचें न करी तो दोषी । एकांत तयासीं बोलों नये ॥४॥

नये त्याचा संग धरूं म्हणे तुका । धरितां पातका वांटेकरी ॥५॥

४१९१

अथॉविण पाठांतर कासया करावें । व्यर्थ चि मरावें घोकूनियां ॥१॥

घोकूनियां काय वेगीं अर्थ पाहे । अर्थरूप राहे होऊनियां ॥२॥

तुका म्हणे ज्याला अथाअ आहे भेटी । नाहीं तरी गोष्टी बोलों नका ॥३॥

४१९२

बसतां चोरापाशीं तैसी होय बुद्धि । देखतां चि चिंधी मन धांवे ॥१॥

व्यभिचार्‍यापासीं बैसतां क्षणभरी । देखतां चि नारी मन धांवे ॥ध्रु.॥

प्रपंचाचा छंद टाकूनियां गोवा । धरावें केशवा हृदयांत ॥२॥

सांडुनियां देई संसाराची बेडी । कीर्तनाची गोडी धरावी गा ॥३॥

तुका म्हणे तुला सांगतों मी एक । रुक्मिणीनायक मुखीं गावा ॥४॥

४१९३

मस्तकीं सहावें ठांकियासी जाण । तेव्हां देवपण भोगावें गा ॥१॥

आपुलिये स्तुती निंदा अथवा मान । टाकावा थुंकोन पैलीकडे ॥ध्रु.॥

सद्ग‍ुसेवन तें चि अमृतपान । करुनी प्राशन बैसावें गा ॥२॥

आपुल्या मस्तकीं पडोत डोंगर । सुखाचें माहेर टाकुं नये ॥३॥

तुका म्हणे आतां सांगूं तुला किती । जिण्याची फजीती करूं नये ॥४॥

४१९४

स्वामिसेवा गोड । माते बाळकाचें कोड ॥१॥

जेंजें मागावें भातुकें । तेंतें पुरवी कौतुकें ॥ध्रु.॥

खेळविलें कोडें । हरुषें बोले कीं बोबडें ॥२॥

तुका म्हणे लाड । तेथें पुरे माझें कोड ॥३॥

४१९५

तुझें नाम पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥१॥

दाहां नये विसां नये । पंनासां साटां नये ॥ध्रु.॥

शां नये सहस्रा नये । लक्षकोडीलागीं नये ॥२॥

तुका म्हणे पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥३॥

४१९६

संतांपायीं विन्मुख जाला । तो जरि संगति मागों आला ॥१॥

तरि त्याहुनि दुरी जावें । सुखें एकांतीं बैसावें ॥ध्रु.॥

आत्मचर्चा नाहीं जेथें । अगी लावुनि द्यावी तेथें ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । चित्ता समाधान कांहीं ॥३॥

४१९७

हिरा ठेवितां काळें गाहाण । मोल न तुटे दुकाळीं जाण ॥१॥

तैसे संतजन पाहीं । विनटले श्रीहरिपायीं ॥२॥

तुका म्हणे तैसे भक्त । तयांसी जन हें निंदित ॥३॥

४१९८

परिसें गे सुनेबाई । नको वेचूं दूध दहीं ॥१॥

आवा चालिली पंढरपुरा । वेसीपासुनि आली घरा ॥ध्रु.॥

ऐकें गोष्टी सादर बाळे । करीं जतन फुटकें पाळें ॥२॥

माझे हातींचा कलवडू । मजवाचुंनि नको फोडूं ॥३॥

वळवटिक्षरीचें लिंपन । नको फोडूं मजवांचून ॥४॥

उखळ मुसळ जातें । माझें मन गुंतलें तेथें ॥५॥

भिक्षुक आल्या घरा । सांग गेली पंढरपुरा ॥६॥

भक्षीं मपित आहारु । नको फारसी वरो सारूं ॥७॥

सून म्हणे बहुत निकें । तुम्ही यात्रेसि जावें सुखें ॥८॥

सासूबाई स्वहित जोडा । सर्व मागील आशा सोडा ॥९॥

सुनमुखीचें वचन कानीं । ऐकोनि सासू विवंची मनीं ॥१०॥

सवतीचे चाळे खोटे । म्यां जावेंसें इला वाटे ॥११॥

अतां कासया यात्रे जाऊं । काय जाउनि तेथें पाहूं॥ १२॥

मुलें लेंकरें घर दार । माझें येथें चि पंढरपूर ॥१३॥

तुका म्हणे ऐसें जन । गोवियेलें मायेंकरून ॥१४॥

४१९९

एक ते गाढव मनुष्याचे वेष । हालविती पुस पुढें दाढी ॥१॥

निंदा हें भोजन जेवण तयांसी । जोडी घरीं रासी पातकांच्या ॥२॥

तुका म्हणे सुखें बैसोनियां खाती । कुंभपाकीं होती नर्कवासी ॥३॥

४२००

मागत्याची टाळाटाळी । झिंझ्या वोढूनि कपाळीं ॥१॥

ऐसा तंव मोळा । तुमचा नसेल गोपाळा ॥ध्रु.॥

नसेल ना नवें । ऐसें धरियेलें देवें ॥२॥

तुका म्हणे जाला । उशीर नाहीं तो विठ्ठला ॥३॥

४१०१

आपुली बुटबुट घ्यावी । माझी परताप द्यावी ॥१॥

आपुला मंत्र नव्हे बरा । माझा बईल चुकला मोरा ॥२॥

तुका म्हणे ऐशा नरा । परिस न झोंबे खापरा ॥३॥

४१०२

भावभक्तीवादें करावें कीर्तन । आशाबधी मन करूं नये ॥१॥

अन्न पाणी धन द्रव्य नारायण । विठ्ठला वांचून बोलूं नये ॥ध्रु.॥

सप्रेम करावें देवाचें कीर्तन । भय द्या सोडून शरीराचें ॥२॥

तरी मग जोडे विठ्ठलनिधान । केलिया कीर्तन सिद्धि पावे ॥३॥

देव जोडिलिया तया काय उणें । तुका म्हणे मन धीट करा ॥४॥

४१०३

चोरासी चांदणें वेश्येसी सेजार । परिसेंसी खापर काय होय ॥१॥

दुधाचे आधणीं वैरिले पाषाण । कदा काळीं जाण पाकनव्हे ॥२॥

तुका म्हणे जरि पूर्वपुण्यें सिद्धि । तरि च राहे बुद्धि संतसंगीं ॥३॥

४१०४

रोगिया मिष्टान्न मर्कटा चंदन । कागासी लेपन कर्पूराचें ॥१॥

निर्नासिका जैसा नावडे आरिसा । मूर्खालागीं तैसा शास्त्रबोध ॥ध्रु.॥

दास तुका म्हणे विठ्ठलउदारें । अज्ञानअंधारें दूरी केलें ॥२॥

४१०५

मथनासाटीं धर्माधर्म । त्याचें वर्म नवनीत ॥१॥

तें चि तें घाटूं नये । आलें जाय नासूनि ॥ध्रु.॥

सांभाळावें वरावर । वर्म दूर न वजावें ॥२॥

तुका म्हणे घालें पोट । मग बोटचांचणी ॥३॥

४१०६

माझा घात पात अथवा हित फार । अवघा विचार तुझ्या हातीं ॥१॥

ठेवुनि जीव भाव तुझ्या ठायीं चित्त । राहिलों निवांत पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

चित्ताचा चाळक बुद्धीचा जनिता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥

तुका म्हणे काय करिसी तें पाहीन । ठेविसी राहीन सुखें तेथें ॥३॥

४१०७

संतपाउलें साजिरीं । गंगा आली आम्हांवरी ॥१॥

जेथें पडे रजधुळी । तेथें करावी अंघोळी ॥ध्रु.॥

स्वेतबंद वाराणसी । अवघीं तीथॉ तयापासीं ॥२॥

तुका म्हणे धन्य जालों । संतसागरीं मिळालों ॥३॥

४१०८

न घडे मायबापें बाळकाचा घात । आपणादेखत होऊं नेदी ॥१॥

कां मी मनीं चिंता वाहूं भय धाक । काय नव्हे एक करितां तुज ॥ध्रु.॥

वर्म जाणे त्याच्या हिताचे उपाय । तान भूक वाहे कडिये खांदीं ॥२॥

तुका म्हणे तूं गा कृपावंत भारी । ऐसें मज हरी कळों आलें ॥३॥

४१०९

करावें कीर्तन । मुखीं गावे हरिचे गुण ॥१॥

मग कांहीं नव्हे बाधा । काम दुर्जनाच्या क्रोधा ॥ध्रु.॥

शांतिखड्ग हातीं । काळासी ते नागविती ॥२॥

तुका म्हणे दाता सखा । ऐसा अनंतासारिखा ॥३॥

४११०

तुझी कीर्ती सांगों तुजपुढें जरी । ब्रम्हांडीं ही हरी माईना ते ॥१॥

मेरूची लेखणी सागराची शाई । कागद हा मही न पुरे चि ॥ध्रु.॥

अनंत अपार आपंगिले भक्त । माझें चि संचित ओडवेना ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हां बोल नाहीं देवा । पामरें म्यां सेवा केली नाहीं ॥३॥

४१११

काय साधनाच्या कोटी । केल्या आटी होती त्या ॥१॥

देव कृपा करी जरी । होय उजरी स्वरूपीं ॥ध्रु.॥

केले होते चिंता श्रम । उपरम न होतां ॥२॥

तुका म्हणे कळों आलें । सर्व जालें आपरूप ॥३॥

४११२

तुज काय करूं मज एक सार । अमृतसागर नाम तुझें ॥१॥

काय येणें उणें आम्हां तयापोटीं । गोवितां हे कंठीं कामधेनु ॥ध्रु.॥

नोळखे तानुलें माय ऐसी कोण । वोरसे देखून शोक त्याचा ॥२॥

जो नाहीं देखिला याचक नयनीं । तो पावे घेउनि लज्जा दान ॥३॥

नामासाटीं प्राण सांडियेला रणीं । शूर ते भांडणीं न फिरती ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही गातां गीतीं भला । भेटूनी विठ्ठला काय चाड ॥५॥

४११३

कृपेचे सागर हे साधुजन । तिंहीं कृपादान केलें मज ॥१॥

बोबडे वाणीचा केला अंगीकार । तेणें माझा स्थिर केला जीव ॥ध्रु.॥

तेणें सुखें मन स्थिर जालें ठायीं । संतीं दिला पायीं ठाव मज ॥२॥

नाभी नाभी ऐसें बोलिलों वचन । तें माझें कल्याण सर्वस्व ही ॥३॥

तुका म्हणे जालों आनंदनिर्भर । नाम निरंतर घोष करूं ॥४॥

४११४

भक्तीचें वर्म जयाचिये हातीं । तया घरी शांति दया ॥१॥

अष्टमासिद्धि वोळगती द्वारीं । न वजती दुरी दवडितां॥ध्रु.॥

तेथें दुष्ट गुण न मिळे निशेष । चैतन्याचा वास जयामाजी ॥२॥

संतुष्ट चित्त सदा सर्वकाळ । तुटली हळहळ त्रिगुणाची ॥३॥

तुका म्हणे येथें काय तो संदेह । आमचें गौरव आम्ही करूं ॥४॥

४११५

साच हा विठ्ठल साच हें करणें । संत जें वचनें बोलियेले ॥१॥

साच तें स्वहित साच ते प्रचित । साच वेद नीत सांगतील ॥२॥

तुका म्हणे घेती साच साच भावें । लटिकें वर्म ठावें नाहीं त्यांसी ॥३॥

४११६

संगें वाढे सीण न घडे भजन । त्रिविध हें जन बहु देवा ॥१॥

याचि दुःखें या जनाचा कांटाळा । दिसताती डोळां नानाछंद ॥ध्रु.॥

एकविध भाव राहावया ठाव । नेदी हा संदेह राहों चित्तीं ॥२॥

शब्दज्ञानी हित नेणती आपुलें । आणीक देखिलें नावडे त्या ॥३॥

तुका म्हणे आतां एकलें चि भलें । बैसोनि उगलें राहावें तें ॥४॥

४११७

तुझें वर्म आम्हां कळों आलें सुखें । संतांचिया मुखें पांडुरंगा ॥१॥

अवघा चि नट वाउगा पसारा । चेईला तूं खरा तूं चि एक ॥ध्रु.॥

म्हणउनि देहबुद्धि नासिवंता । नातळे या चित्ता नेदावया ॥२॥

सोय हे लागली पुढिलांची वाट । पावले जे नीट तुजपाशीं ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं कोणासवें काज । बोलायाचें मज अंतरींचें ॥४॥

४११८

पुण्यपापा ठाव नाहीं सुखदुःखा । हानिलाभशंका नासलिया ॥१॥

जिंता मरण आलें आप पर गेलें । मूळ छेदियेलें संसाराचें ॥ध्रु.॥

अधिकार जाती वर्णधर्मयाती । ठाव नाहीं सत्यअसत्याशी ॥२॥

जन वन भिन्न आचेत चळण । नाहीं दुजेपण ठाव यासी ॥३॥

तुका म्हणें देह वाईलें विठ्ठलीं । तेव्हां च घडली सर्व पूजा ॥४॥

४११९

संकोचतो जीव महत्वाच्या भारें । दासत्व चि बरें बहु वाटे ॥१॥

कळावी जी माझी आवडी हे संतां । देणें तरि आतां हें चि द्यावें ॥ध्रु.॥

तुमचे चरण पावविलों सेवा । म्हणउनि हेवा हा चि करीं ॥२॥

विनउनी तुका वंदितो चरण । लेखा रजरेण चरणींचें ॥३॥

४१२०

देव कैंचा तया दुरी । भाका बरी करुणा ॥१॥

आळवित्या न लगे धर । माय जाणे रे भातुकें ॥ध्रु.॥

नावे तरी ज्याचा भार । पैल पार जवळी त्या ॥२॥

आतां परदेशी तुका । जाला लोकांवेगळा ॥३॥

४१२१

भक्ती ज्याची थोडी । पूर्ण विषयांची गोडी ॥१॥

तो नर चि नव्हे पाहीं । खर जाणावा तो देहीं ॥ध्रु.॥

भजन पूजन ही नेणे । काय स्वरूपासी जाणे ॥२॥

तुका म्हणे त्याला । भोवंडून बाहेर घाला ॥३॥

४१२२

समुद्र हा पिता बंधु हा चंद्रमा । भगिनी ते रमा शंखाची या ॥१॥

मेहुणा जयाचा द्वारकेचा हरि । शंख दारोदारीं भीक मागे ॥२॥

दुष्ट हें जाणावें आपुलें स्वहित । तुका म्हणे मात ऐसी आहे ॥३॥

४१२३

भवाचिया संगें बहु च नाडिले । कळिकाळें पाडिले तोंडघसीं ॥१॥

तया भवसंगें गुंतलासी वांयां । धन पुत्र जाया भुलों नको ॥ध्रु.॥

जेजे घडी जाय तेते काळ खाय । प्राण्या तरणोपाय काय केला ॥२॥

तुका म्हणे करीं सर्व ही तूं त्याग । अर्पी हें सर्वांग जगदीशीं ॥३॥

४१२४

रुचे सकळा मिष्टान्न । रोग्या विखाच्या समान ॥१॥

तरि कां तया एकासाटीं । काम अवघें करणें खोटीं ॥ध्रु.॥

दर्पण नावडे एका । ठाव नाहीं ज्याच्या नाका ॥२॥

तुका म्हणे खळा । उपदेशाचा कांटाळा ॥३॥

४१२५

जागा घरटी फिरे तस्कराची दिवसाराती । नीदसुरें नाडिलीं असो मागों किती ॥१॥

हाट करी सकळ जन । वस्तु करा रे जतन ॥ध्रु.॥

हुशार ठायीं । निजनिजेलिया पाहीं ॥२॥

सावचित्त असे खरा । लाभ घेउन जाये घरा ॥३॥

तराळ राळ बोंबें उतराई । राखा आपुलिया भाई ॥४॥

हरिच्या नामीं घालूं जागा । तुका म्हणे हुशार गा ॥५॥

४१२६

संतांनीं सरता केलों तैसेपरी । चंदनीं ते बोरी व्यापियेली ॥१॥

गुण दोष याती न विचारितां कांहीं । ठाव दिला पायीं आपुलिया ॥२॥

तुका म्हणे आलें समर्थाच्या मना । तरि होय राणा रंक त्याचा ॥३॥

४१२७

चित्तीं तुझे पाय डोळां रूपाचें ध्यान । अखंड मुखीं नाम वर्णावे गुण ॥१॥

हें चि एक तुम्हां देवा मागणें दातारा । उचित तें करा माझा भाव जाणूनि ॥ध्रु.॥

खुंटली जाणींव माझें बोलणें आतां । करूं यावी तैसी करावी बाळकाची चिंता ॥२॥

तुका म्हणे आतां नको देऊं अंतर । न कळे पुढें काय बोलों विचार ॥३॥

४१२८

संतांच्या पादुका घेईन मोचे खांदीं । हातीं टाळ दिंडी नाचेन पुढें ॥१॥

भजनविधी नेणें साधन उपाय । सकळ सिद्धी पाय हरिदासांचे ॥ध्रु.॥

ध्यानगति मति आसन समाधि । हरिनाम गोविंदीं प्रेमसुख ॥२॥

नेणता निर्लज्ज नेणें नादभेद । सुखें हा गोविंद गाऊं गीतीं ॥३॥

सर्व जोडी मज गोत आणि वित्त । तुका म्हणे संतमहंतपाय ॥४॥

४१२९

हरिजनीं प्राण विकली हे काया । अंकिला मी तया घरीं जालों ॥१॥

म्हणियें सत्वर करीन सांगतां । घेईन मी देतां शेष त्यांचें ॥ध्रु.॥

आस करूनियां राहेन अंगणीं । उश्चिष्टाची धणी घ्यावयासी ॥२॥

चालतां ते मार्गा चरणीचे रज । उडती सहज घेइन आतां ॥३॥

दुरि त्यांपासूनि न वजें दवडितां । तुका म्हणे लाता घेइन अंगीं ॥४॥

४१३०

पुण्य फळलें बहुतां दिवसां । भाग्यउदयाचा ठसा । जाला सन्मुख तो कैसा । संतचरण पावलों ॥१॥

आजि फिटलें माझें कोडें । भवदुःखाचें सांकडें । कोंदाटलें पुढें । ब्रम्ह सावळें ॥ध्रु.॥

आलिंगणें संतांचिया । दिव्य जाली माझी काया । मस्तक पाया । वरी त्यांच्या ठेवितां ॥२॥

तुका म्हणे धन्य झालों । सुखें संतांचिया धालों । लोटांगणीं आलों । पुढें भार देखोनी ॥३॥

४१३१

ठाव देऊनिया राखें पायापासीं । मी तों आहें रासी पातकाची ॥१॥

पातकाची रासी म्हणतां लागे वेळ । ऐके तो कृपाळ नारायण ॥ध्रु.॥

नारायणनामें अवघें सांग जालें । असंग चि केलें एकमय ॥२॥

एकमय जालें विठोबाच्या नामें । भेदाभेद कर्म आणिक कांहीं ॥३॥

तुका म्हणे चित्तीं चिंतिलें जें होतें । तें होय आपैतें नामें याच्या ॥४॥

४१३२

आतां आम्हां भय नाहीं बा कोणाचें । बळ विठोबाचें जालें असे ॥१॥

धीर दिला आम्हां येणें पांडुरंगें । न पांगों या पांगें संसाराच्या ॥२॥

तुका म्हणे माझा कैवारी हा देव । नाहीं भय भेव त्याच्या संगें ॥३॥

४१३३

भक्ती आम्ही केली सांडुनी उद्वेग । पावलों हें सांग सुख याचें ॥१॥

सुख आम्हां जालें धरितां यांचा संग । पळाले उद्वेग सांडूनिया ॥२॥

तुका म्हणे सुख बहु जालें जिवा । घडली या सेवा विठोबाची ॥३॥

४१३४

शास्त्रज्ञ हो ज्ञाते असती बहुत । परि नाहीं चित्त हाता आलें ॥१॥

क्षणा एका साटीं न धरवे धीर । तेणें हा रघुवीर अंतरतो ॥ध्रु.॥

तोळाभर सोनें रतिभार राई । मेळविल्या पाहीं नास होतो ॥२॥

हरीचे अंकित असती विरळागत । तयांसी अच्युत कृपा करी ॥३॥

तुका म्हणे काय धुडवण्या गोष्टी । जंव नाहीं गांठी चित्त आलें ॥४॥

४१३५

इंद्रियांसी नेम नाहीं । मुखीं राम म्हणोनि काई ॥१॥

जेविं मासीसंगें अन्न । सुख नेदी तें भोजन ॥ध्रु.॥

कीर्तन करावें । तैसें करूनी दावावें ॥२॥

हें तों अंगीं नाहीं चिन्हें । गाइलें वेश्येच्या ढव्यानें ॥३॥

तुका म्हणे नका रागा । संत शिवूं नेदिती अंगा ॥४॥

४१३६

न लगे देवा तुझें आम्हांसी वैकुंठ । सायुज्याचा पट न लगे मज ॥१॥

देई तुझें नाम मज सर्वकाळीं । मागेन वनमाळीहें चि तुज ॥ध्रु.॥

नारद तुंबर उद्धव प्रल्हाद । बळी रुक्मांगद नाम ध्याती ॥२॥

सद्धि मुनिगण गंधर्व किन्नर । करिताती गजर रामनामें ॥३॥

तुका म्हणे हरी देई तुझें नाम । अखंडित प्रेम हें चि द्यावें ॥४॥

४१३७

पावलों प्रसाद इच्छा केली तैसी । जालें या चित्तासी समाधान ॥१॥

मायबाप माझा उभा कृपादानी । विटे सम जोडूनि पादांबुजें ॥ध्रु.॥

सांभाळासी येऊं नेदी च उणीव । अधिकारगौरव राखे तैसें ॥२॥

तुका म्हणे सर्व अंतर्बाहए आहे । जया तैसा राहे कवळूनी ॥३॥

४२३८

होतें तैसें पायीं केलें निवेदन । अंतरलों दिन बहुत होतों ॥१॥

संबोखुनी केलें समाधान चित्त । वोगरुणि भात प्रेमरस ॥ध्रु.॥

नामरत्नमणी करूनी भूषण । अळंकारमंडण माळा दिली ॥२॥

तुका म्हणे सुखें जालों निरामय । नामीं नामसोय निमग्नता ॥३॥

४१३९

स्थिरावली वृित्त पांगुळला प्राण । अंतरींची खुण पावूनियां ॥१॥

पुंजाळले नेत्र जाले अर्धोन्मीळित । कंठ सद्गदित रोमांच आले ॥ध्रु.॥

चित्त चाकाटलें स्वरूपा माझारी । न निघे बाहेरी सुखावलों ॥२॥

सुनीळ प्रकाश उदैजला दिन । अमृताचें पान जीवनकळा ॥३॥

शशिसूर्या जाली जीवें ओंवाळणी । आनंदा दाटली आनंदाची ॥४॥

तुका म्हणे सुखें प्रेमासी डुलत । वीरालों निश्चिंत निश्चिंतीनें ॥५॥

४१४०

बोध्यअवतार माझिया अदृष्टा । मौन्य मुखें निष्ठा धरियेली ॥१॥

लोकांचियेसाटीं शाम चतुर्भुज । संतांसवें गुज बोलतसां ॥ध्रु.॥

आलें कलियुग माझिया संचिता । डोळां हाकलितां न पडेसी ॥२॥

म्यां च तुझें काय केलें नारायणा । कां नये करुणा तुका म्हणे ॥३॥

४१४१

मुखीं विठ्ठलाचें नाम । मग कैचा भवभ्रम ॥१॥

चालतां बोलतां खातां । जेवितां निद्रा करितां ॥ध्रु.॥

सुखें असों संसारीं । मग जवळी च हरि ॥२॥

मुक्तिवरील भक्ती जाण । अखंड मुखीं नारायण ॥३॥

मग देवभक्त जाला । तुका तुकीं उतरला ॥४॥

४१४२

प्रेम जडलें तुझे पायीं । आणीक न सुचे मजला कांहीं ॥१॥

रात्रीदिवस तुझें ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥

नामापरतें नेणें दुजें । ऐसें कळलें मजला निज ॥२॥

तुका म्हणे अंतकाळीं । आम्हां सोडवीं तात्काळीं ॥३॥

४१४३

तुझे पाय माझी काशी । कोण जाय माझें काशी॥१॥

तुझें रूप तें चि ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥

तुझे चरण ते चि गया । जालें गयावर्जन देहा ॥२॥

तुका म्हणे सकळ तीथॉ । तुझें पायीं वसती येथें ॥३॥

४१४४

क्षुधा तृषा कांहीं सर्वथा नावडे । पहावया धांवें कोल्हांटासी ॥१॥

कथेसी साक्षेपें पाचारिला जरी । म्हणे माझ्या घरीं कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥

बलत्कारीं जरी आणिला कथेसी । निद्रा घे लोडेंसी टेंकूनियां ॥२॥

तुका म्हणे थुंका त्याच्या तोंडावरी । जातो यमपुरी भोगावया ॥३॥

४१४५

श्रीराम सखा ऐसा धरीं भाव । मीपणाचा ठाव पुसीं मना ॥१॥

शरण निरंतर म्हण तूं गोविंदा । वाचे लावीं धंदा नारायण ॥ध्रु.॥

यापरि सोपान नाहीं रे साधन । वाहातसें आण तुझी मना ॥२॥

नको कांहीं करूं अळस अंतरीं । जपें निरंतर रघुपती ॥३॥

तुका म्हणे मोठा लाभ नरदेहीं । देहीं च विदेही होती नामें ॥४॥

४१४६

सर्वापरी तुझे गुण गाऊं उत्तम । तुझेठायीं प्रेम राहो माझें ॥१॥

माउलीपरिस आहेसी उदार । तरि कां निष्ठ‍ मन केलें ॥ध्रु.॥

गजेंद्राकारणें केलें त्वां धांवणें । तरि कां निर्वाण पाहातोसी ॥२॥

प्रल्हादास कष्टीं रिक्षलें तों देवा । तरि कां केशवा सांडी केली ॥३॥

अन्यायी अजामेळ तो जाला पावन । ऐसें हें पुराण हाका मारी ॥४॥

तुका म्हणे माझे थोर अपराध । नाम करी छेद क्षणमात्रें ॥५॥

४१४७

आतां वांटों नेदीं आपुलें हें मन । न सोडीं चरण विठोबाचे ॥१॥

दुजियाचा संग लागों नेदीं वारा । आपुल्या शरीरावरूनियां ॥ध्रु.॥

यावें जावें आम्हीं देवा च सांगातें । मागूनी करीत हें चि आलों ॥२॥

काय वांयां गेलों तो करूं उद्वेग । उभा पांडुरंग मागें पुढें ॥३॥

तुका म्हणे प्रेम मागतों आगळें । येथें भोगूं फळें वैकुंठींचीं ॥४॥

४१४८

आतां आम्हां हें चि काम । वाचे स्मरूं रामराम ॥१॥

ऐसी मोलाची हे घडी । धरूं पायांची आवडी ॥ध्रु.॥

अमृताची खाणी । तये ठायीं वेचूं वाणी ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । माझ्या जीवींच्या जिवलगा ॥३॥

४१४९

आतां जावें पंढरीसी । दंडवत विठोबासी ॥१॥

जेथें चंद्रभागातिरीं । आम्ही नाचों पंढरपुरीं ॥ध्रु.॥

जेथें संतांची दाटणी । त्याचें घेऊं पायवणी ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही बळी । जीव दिधला पायां तळीं ॥३॥

४१५०

आम्ही नरका जातां काय येइल तुझ्या हाता । ऐसा तूं अनंता विचारीं पां ॥१॥

तुज शरण आलियाचें काय हें चि फळ । विचारा दयाळ कृपानिधी ॥ध्रु.॥

तुझें पावनपण न चले आम्हांसीं । ऐसें हृषीकेशी कळों आलें ॥२॥

आम्ही दुःख पावों जन्ममरण वेथा । काय तुझ्या हाता येत असे ॥३॥

तुका म्हणे तुम्ही खादली हो रडी । आम्ही धरली सेंडी नाम तुझें ॥४॥

४१५१

पांडुरंगे पाहा खादलीसे रडी । परिणाम सेंडी धरिली आम्ही ॥१॥

आतां संतांनीं करावी पंचाईत । कोण हा फजितखोर येथें ॥ध्रु.॥

कोणाचा अन्याय येथें आहे स्वामी । गर्जतसों आम्ही पातकी ही ॥२॥

याचें पावनपण सोडवा चि तुम्ही । पतितपावन आम्ही आहों खरें ॥३॥

आम्ही तंव आहों अन्यायी सर्वथा । याची पावन कथा कैसी आहे ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही मेलों तरी जाणा । परि तुमच्या चरणा न सोडावें ॥५॥

४१५२

घालूनियां मध्यावर्ती । दाटुनि उपदेश देती ॥१॥

ऐसे पोटभरे संत । तयां कैंचा भगवंत ॥ध्रु.॥

रांडापोरांतें गोविती । वर्षासन ते लाविती ॥२॥

जसे बोलती निरोपणीं । तैसी न करिती करणी ॥३॥

तुका म्हणे तया । तमोगुणियाची क्रिया ॥४॥

४१५३

वैभव राज्य संपत्ती टाकावी । उदरार्थ मागावी माधोकरी ॥१॥

आपुलें तें आधीं करावें स्वहित । ऐसी आहे नीत स्वधर्माची ॥ध्रु.॥

वर्ण कुळ जाति याचा अभिमान । तजावा सन्मान लौकिकाचा ॥२॥

तुका म्हणे राहे एकाकी निःशंक । देउनियां हाक कंठीं काळ ॥३॥

४१५४

हातपाय मिळोनि मेळा । चला म्हणती पाहों डोळां ॥१॥

देखणी नव्हे देखती कैसे । सकळांचा देखणा डोळा चि असे ॥२॥

डोऑयाचा डोळा पाहों गेला । तुका म्हणे तो पाहों ठेला ॥३॥

४१५५

मुखें संति इंद्रियें जती । आणिक नेणे भाव भक्ती॥१॥

देवा हे चि दोन्ही पदें । येर गाइलीं विनोदें ॥२॥

चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्त्तन ॥३॥

४१५६

धांवोनियां आलों पहावया मुख । गेलें माझें दुःख जन्मांतरिंचें ॥१॥

ऐकिलें ही होतें तैसें चि पाहिलें । मन स्थिरावलें तुझ्या पायीं ॥२॥

तुका म्हणे माझी इच्छा पूर्ण जाली । कांहीं न राहिली वासना हे ॥३॥

४१५७

गावलोकिकाहीं लावियेलें पिसें । काय सांगों ऐसें तुजपासीं ॥१॥

तोंड काळें केलें फिरविलें मज । नाहीं धरिली लाज पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

काय तुजपासीं सांगों हें गार्‍हाणें । मग काय जिणें तुझें माझें ॥२॥

कोणासाटीं आतां करावा संसार । केली वारावार आपणें चि ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही मोडिला घरचार । धरियेला धीर तुझ्या पायीं ॥४॥

४१५८

जीवें जीव नेणे पापी सारिका चि । नळी दुजयाची कापूं बैसे ॥१॥

आत्मा नारायण सर्वां घटीं आहे । पशुमध्यें काय कळों नये ॥ध्रु.॥

देखत हा जीव हुंबरे वरडत । निष्ठ‍ाचे हात वाहाती कैसे ॥२॥

तुका म्हणे तया चांडाळासी नर्क । भोगिती अनेक महादुःखें ॥३॥

४१५९

मनीं भाव असे कांहीं । तेथें देव येती पाहीं ॥१॥

पाहा जनाई सुंदरी । तेथें देव पाणी भरी ॥ध्रु.॥

शुद्ध पाहोनियां भाव । त्याचे हृदयीं वसे देव ॥२॥

तुका म्हणे विठोबासी । ठाव देई चरणापासीं ॥३॥

४१६०

भागल्याचें तारूं शिणल्याची साउली । भुकेलिया घाली प्रेमपान्हा ॥१॥

ऐसी हे कृपाळू अनाथांची वेशी । सुखाची च राशी पांडुरंग ॥ध्रु.॥

सकळां सन्मुख कृपेचिया दृष्टी । पाहे बहु भेटी उतावीळां ॥२॥

तुका म्हणे येथें आतां उरला कैंचा । अनंता जन्मींचा शीण भाग ॥३॥

४१६१

काय न्यून आहे सांगा । पांडुरंगा तुम्हांपें ॥१॥

आमुची तों न पुरे इच्छा । पिता ऐसा मस्तकीं ॥ध्रु.॥

कैसी तुम्हां होय सांडी । करुणा तोंडीं उच्चारें ॥२॥

आश्चर्य चि करी तुका । हे नायका वैकुंठिंचिया ॥३॥

४१६२

चित्त गुंतलें प्रपंचें । जालें वेडें ममतेचें ॥१॥

आतां सोडवीं पांडुरंगा । आलें निवारीं तें आंगा ॥ध्रु.॥

गुंतली चावटी । नामीं रूपीं जाली तुटी ॥२॥

तुका म्हणे चाली । पुढें वाट खोळंबली ॥३॥

४१६३

किती एका दिसीं । बुद्धि जाली होती ऐसी ॥१॥

कांहीं करावें स्वहित । तों हें न घडे उचित ॥ध्रु.॥

अवलंबुनी भीक । लाज सांडिली लौकिक ॥२॥

तुका म्हणे दीन । जालों मनुष्यपणा हीन ॥३॥

४१६४

आतां बरें जालें । सकाळीं च कळों आलें ॥१॥

मज न ठेवीं इहलोकीं । आलों तेव्हां जाली चुकी ॥ध्रु.॥

युगमहिमा ठावा । नव्हता ऐसा पुढें देवा ॥२॥

तुका म्हणे ठेवीं । भोगासाटीं निरयगांवीं ॥३॥

४१६५

परि आतां माझी परिसावी विनंती । रखुमाईच्या पती पांडुरंगा ॥१॥

चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥

तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥

४१६६

पापाचिया मुळें । जालें सत्याचें वाटोळें ॥१॥

दोष जाले बळिवंत । नाहीं ऐसी जाली नीत ॥ध्रु.॥

मेघ पडों भीती । पिकें सांडियेली क्षिती ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । वेदा वीर्य शक्ति नाहीं ॥३॥

४१६७

ऐसा दुस्तर भवसागर । नेणों कैसा उतरूं पार ॥१॥

कामक्रोधादि सावजें थोर । दिसताती भयंकर ॥ध्रु.॥

मायाममतेचे भोवरे । घेती भयानक फेरे ॥२॥

वासनेच्या लहरा येती । उद्योगहेलकावे बसती ॥३॥

तरावया एक युक्ति असे । तुका नामनावेमधीं बैसे ॥४॥

४१६८

देव जडला जाइना अंगा । यासी काय करूं सांगा ॥१॥

वरकड देव येती जाती । हा देव जन्माचा सांगाती ॥ध्रु.॥

अंगीं भरलें देवाचें वारें । देव जग चि दिसे सारें ॥२॥

भूत न बोले निरुतें । कांहीं केल्या न सुटे तें ॥३॥

जीव खादला दैवतें । माझा आणि पंचभूतें ॥४॥

तुका म्हणे वाडें कोडें । उभें पुंडलिकापुढें ॥५॥

४१६९

हरिदासाचिये घरीं । मज उपजवा जन्मांतरीं ॥१॥

म्हणसी कांहीं मागा । हें चि देगा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

संतां लोटांगणीं । जातां लाजों नको मनीं ॥२॥

तुका म्हणे अंगीं । शक्ती देई नाचें रंगीं ॥३॥

४१७०

लटिक्याचें आंवतणें जेविलिया साच । काय त्या विश्वास तो चि खरा ॥१॥

कोल्हांटिणी लागे आकाशीं खेळत । ते काय पावत अमरपद ॥ध्रु.॥

जळमंडपयाचे घोडे राउत नाचती । ते काय तडवती युद्धालागीं ॥२॥

तुका म्हणे तैसें मतवादीयांचें जिणें । दिसे लाजिरवाणें बोलतां चि ॥३॥

४१७१

काय आम्हीं केलें ऐसें । नुद्धरीजेसें सांगावें ॥१॥

हरण कोल्हें वैकुंठवासी । कोण त्यासी अधिकार ॥ध्रु.॥

गजा नाड्या सरोवरीं । नाहीं हरी विचारिलें ॥२॥

तुका म्हणे गणिका नष्ट । माझे कष्ट त्याहूनि ॥३॥

४१७२

भाग्यासाटीं गुरु केला । नाहीं आम्हांसी फळला ॥१॥

याचा मंत्र पडतां कानीं । आमच्या पेवांत गेलें पाणी ॥ध्रु.॥

गुरु केला घरवासी । आमच्या चुकल्या गाईम्हसी ॥२॥

स्वामी आपुली बुटबुट घ्यावी । आमुची प्रताप टाकुन द्यावी ॥३॥

तुका म्हणे ऐसे नष्ट । त्यांसी दुणे होती कष्ट ॥४॥

४१७३

गुणा आला ईटेवरी । पीतांबरधारी सुंदर जो ॥१॥

डोळे कान त्याच्या ठायीं । मन पायीं राहो हें ॥ध्रु.॥

निवारोनी जाय माया । ऐसी छाया जयासी ॥२॥

तुका म्हणे समध्यान । हे चरण सकुमार ॥३॥

४१७४

रंगीं रंगें नारायण । उभा करितों कीर्त्तन ॥१॥

हातीं घेउनियां वीणा । कंठीं राहें नारायणा ॥ध्रु.॥

देखिलीसे मूर्ती । माझ्या हृदयाची विश्रांति ॥२॥

तुका म्हणे देवा । देई कीर्तनाचा हेवा ॥३॥

४१७५

तुझा भरवसा आम्हां । फार होता पुरुषोत्तमा ॥१॥

भवसागरसंकटीं । तारिशील जगजेठी ॥ध्रु.॥

नाम आदित्याचें झाड । त्याचा न पडे उजेड ॥२॥

सिलंगणीचें सोनें । त्यासीं गाहाण ठेवी कोण ॥३॥

तुका म्हणे देवा । ब्रिद सोडूनियां ठेवा ॥४॥

४१७६

जालों आतां दास । माझी पुरवीं हे आस ॥१॥

पंढरीचा वारकरी । वारी चुकों नेदीं हरी ॥ध्रु.॥

संतसमागम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥२॥

चंद्रभागे स्नान । तुका म्हणे हें चि दान ॥३॥

४१७७

यासाटीं करितों निष्ठ‍ भाषण । आहेसी तूं जाण सर्वदाता ॥१॥

ऐसें दुःख कोण आहे निवारिता । तें मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ध्रु.॥

बैसलासे केणें करुनि एक घरीं । नाहीं येथें उरी दुसर्‍याची ॥२॥

तुका म्हणे आलें अवघें पायांपें । आतां मायबापें नुपेक्षावें ॥३॥

४१७८

पोरा लागलीसे चट । धरी वाट देवळाची ॥१॥

सांगितलें नेघे कानीं । दुजें मनी विठ्ठल ॥ध्रु.॥

काम घरीं न करी धंदा । येथें सदा दुश्चित्त ॥२॥

आमुचे कुळीं नव्हतें ऐसें । हें चि पिसें निवडलें ॥३॥

लौकिकाची नाहीं लाज । माझें मज पारिखें ॥४॥

तुका म्हणे नरका जाणें । त्या वचनें दुष्टाचीं ॥५॥

४१७९

देवा बोलें आतां बोला । त्वां कां धरिला अबोला॥१॥

भेऊं नको देई भेटी । तूं कां पडिलासी संकटीं ॥ध्रु.॥

तुझ्या जीवींचें मी जाणें । म्हणसी मुक्ती आम्हां देणें ॥२॥

तुका म्हणे न लगे कांहीं । चित्त राहो तुझे पायीं ॥३॥

४१८०

यमधर्म आणिक ब्रम्हादिक देव । त्यांचा पूर्ण भाव तुझे पायीं ॥१॥

करिती स्मरण पार्वतीशंकर । तेथें मी किंकर कोणीकडे ॥ध्रु.॥

सहजरमुखेंसी घोष फणिवराचा । मज किंकराचा पाड काय ॥२॥

चंद्र सूर्य आणि सर्व तारांगणें । करिती भ्रमण प्रदक्षिणा ॥३॥

तुका म्हणे त्यांसी स्वरूप कळेना । तेथें मज दीना कोण पुसे ॥४॥

४१८१

विठोबाचे पायीं जीव म्यां ठेविला । भक्तीभावें केला देव ॠणी ॥१॥

देव माझा ॠणी आहे सहाकारी । परसपरवारि भवभय ॥ध्रु.॥

भवभयडोहीं बुडों नेदी पाहीं । धरूनियां बाही तारी मज ॥२॥

तारियेले दास पडिल्या संकटीं । विष केलें पोटीं अमृतमय ॥३॥

अमृतातें सेवीतसे नामरसा । तोडियेला फांसा बंधनाचा ॥४॥

बंधनाचा फांसा आम्हीं कांहीं नेणों । पाय तुझे जाणों पद्मनाभा ॥५॥

पद्मनाभा नाभिकमळीं ब्रम्हादिक । त्रैलोक्यनायक म्हणविसी ॥६॥

म्हणविसी देवा दासाचा अंकित । मनाचा संकेत पाहोनियां ॥७॥

पाहोनियां दृढ निश्चय तयाचा । तो चि दास साचा जवळीक ॥८॥

जवळीक जाली ब्रम्हीं सुखावले । मार्ग दाखविले मूढा जना ॥९॥

मूढा जनामाजी दास तुझा मूढ । कास तुझी दृढ धरियेली ॥१०॥

धरियेले तुझे पाय रे विठ्ठला । तुका सुखी जाला तुझ्या नामें ॥११॥

४१८२

बहु क्लेशी जालों या हो नरदेहीं । कृपादृष्टी पाहीं पांडुरंगा ॥१॥

पांडुरंगा सर्वदेवांचिया देवा । घ्यावी माझी सेवा दिनानाथा ॥ध्रु.॥

दिनानाथ ब्रिद त्रिभुवनीं तुझें । मायबापा ओझें उतरावें ॥२॥

उतरीं सत्वर पैलथडी नेई । पूर्णसुख देई पायांपाशीं ॥३॥

पायांपाशीं मज ठेवीं निरंतर । आशा तुझी फार दिवस केली ॥४॥

केली आस तुझी वाट मी पाहातों । निशिदिनीं ध्यातों नाम तुझें ॥५॥

नाम तुझें गोड स्वभक्ता आवडे । भक्तांलागीं कडे खांदा घेसी ॥६॥

घेसी खांद्यावरी खेळविसी लोभें । पाउल शोभे विटेवरि ॥७॥

विटेवरि उभा देखिलासी डोळां । मनाचा सोहळा पुरविसी ॥८॥

पुरवीं सत्वर त्रैलोक्यस्वामिया । मिठी घाली पायां तुका भावें ॥९॥

४१८३

एक वेळे तरी जाईन माहेरा । बहुजन्म फेरा जाल्यावरी ॥१॥

चित्ता हे बैसली अविट आवडी । पालट ती घडी नेघे एकी ॥ध्रु.॥

करावें ते करी कारणशरीर । अंतरीं त्या धीर जीवनाचा ॥२॥

तुका म्हणे तरि होइल विलंब । परि माझा लाभ खरा जाला ॥३॥

४१८४

सांग त्वां कोणासी तारिलें । संतांवेगळें उद्धरिलें ॥१॥

संत शब्द उपदेशी । मग तूं हो म्हणशी ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं तुझा उपकार । करूं संतांचा उच्चार ॥३॥

४१८५

उमा रमा एके सरी । वाराणसी ते पंढरी ॥१॥

दोघे सारिखे सारिखे । विश्वनाथ विठ्ठल सखे ॥ध्रु.॥

तेथें असे भागीरथी । येथें जाणा भीमरथी ॥२॥

वाराणशी त्रिशुलावरी । सुदर्शनावरि पंढरी ॥३॥

मनकणिऩका मनोहर । चंद्रभागा सरोवर ॥४॥

वाराणशी भैरवकाळ । पुंडलीक क्षेत्रपाळ ॥५॥

धुंडिराज दंडपाणी । उभा गरुड कर जोडुनी ॥६॥

गया ते चि गोपाळपुर । प्रयाग निरानरसिंपुर ॥७॥

तेथें असती गयावळ । येथें गाई आणि गोपाळ ॥८॥

शमीपत्रपिंड देती । येथें काला निजसुखप्राप्ति ॥९॥

संतसज्जनीं केला काला । तुका प्रसाद लाधला ॥१०॥

४१८६

फटएाचे बडबडे चवी ना संवाद । आपुला चि वाद आपणासी ॥१॥

कोणें या शब्दाचे मरावें घाणी । अंतरें शाहाणी राहिजे हो ॥ध्रु.॥

गाढवाचा भुंक आइकतां कानीं । काय कोडवाणी ऐसियेचें ॥२॥

तुका म्हणे ज्यासी करावें वचन । त्याचे येती गुण अंगास ते ॥३॥

४१८७

दिवसा व्यापारचावटी । रात्री कुटुंबचिंता मोटी ॥१॥

काय करूं या मनासी । नाठवे हृषीकेशी ॥ध्रु.॥

वेश्येपाशीं रात्रीं जागे । हरिकीर्त्तनीं निद्रा लागे ॥२॥

तुका म्हणे काय जालासी । वृथा संसारा आलासी ॥३॥

४१८८

अहो कृपावंता । हाई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥

जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥

वदवी हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझें अंतर वसवा ॥३॥

४१८९

निंदक तो परउपकारी । काय वणूप त्याची थोरी । जे रजकाहुनि भले परि । सर्व गुणें आगळा ॥१॥

नेघे मोल धुतो फुका । पाप वरच्यावरि देखा । करी साधका । शुद्ध सरते तिहीं लोकीं ॥ध्रु.॥

मुखसंवदणी सांगते । अवघें सांटविलें तेथें । जिव्हा साबण निरुतें । दोष काढी जन्माचे ॥२॥

तया ठाव यमपुरीं । वास करणें अघोरीं । त्यासी दंडण करी । तुका म्हणे न्हाणी ते ॥३॥

४१९०

प्रपंचाची पीडा सोसिती अघोरी । जया क्षणभरी नाम नये ॥१॥

नाम नाठविती आत्मया रामाचें । धिग जिणें त्याचें भवा मूळ ॥ध्रु.॥

मूळ ते पापाचें आचरण तयाचें । नाहीं राघवाचें स्मरण त्या ॥२॥

स्मरण भजन नावडे जयासी । आंदणीया दासी यमदूतां ॥३॥

चिंतन रामाचें न करी तो दोषी । एकांत तयासीं बोलों नये ॥४॥

नये त्याचा संग धरूं म्हणे तुका । धरितां पातका वांटेकरी ॥५॥

४१९१

अथॉविण पाठांतर कासया करावें । व्यर्थ चि मरावें घोकूनियां ॥१॥

घोकूनियां काय वेगीं अर्थ पाहे । अर्थरूप राहे होऊनियां ॥२॥

तुका म्हणे ज्याला अथाअ आहे भेटी । नाहीं तरी गोष्टी बोलों नका ॥३॥

४१९२

बसतां चोरापाशीं तैसी होय बुद्धि । देखतां चि चिंधी मन धांवे ॥१॥

व्यभिचार्‍यापासीं बैसतां क्षणभरी । देखतां चि नारी मन धांवे ॥ध्रु.॥

प्रपंचाचा छंद टाकूनियां गोवा । धरावें केशवा हृदयांत ॥२॥

सांडुनियां देई संसाराची बेडी । कीर्तनाची गोडी धरावी गा ॥३॥

तुका म्हणे तुला सांगतों मी एक । रुक्मिणीनायक मुखीं गावा ॥४॥

४१९३

मस्तकीं सहावें ठांकियासी जाण । तेव्हां देवपण भोगावें गा ॥१॥

आपुलिये स्तुती निंदा अथवा मान । टाकावा थुंकोन पैलीकडे ॥ध्रु.॥

सद्ग‍ुसेवन तें चि अमृतपान । करुनी प्राशन बैसावें गा ॥२॥

आपुल्या मस्तकीं पडोत डोंगर । सुखाचें माहेर टाकुं नये ॥३॥

तुका म्हणे आतां सांगूं तुला किती । जिण्याची फजीती करूं नये ॥४॥

४१९४

स्वामिसेवा गोड । माते बाळकाचें कोड ॥१॥

जेंजें मागावें भातुकें । तेंतें पुरवी कौतुकें ॥ध्रु.॥

खेळविलें कोडें । हरुषें बोले कीं बोबडें ॥२॥

तुका म्हणे लाड । तेथें पुरे माझें कोड ॥३॥

४१९५

तुझें नाम पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥१॥

दाहां नये विसां नये । पंनासां साटां नये ॥ध्रु.॥

शां नये सहस्रा नये । लक्षकोडीलागीं नये ॥२॥

तुका म्हणे पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥३॥

४१९६

संतांपायीं विन्मुख जाला । तो जरि संगति मागों आला ॥१॥

तरि त्याहुनि दुरी जावें । सुखें एकांतीं बैसावें ॥ध्रु.॥

आत्मचर्चा नाहीं जेथें । अगी लावुनि द्यावी तेथें ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । चित्ता समाधान कांहीं ॥३॥

४१९७

हिरा ठेवितां काळें गाहाण । मोल न तुटे दुकाळीं जाण ॥१॥

तैसे संतजन पाहीं । विनटले श्रीहरिपायीं ॥२॥

तुका म्हणे तैसे भक्त । तयांसी जन हें निंदित ॥३॥

४१९८

परिसें गे सुनेबाई । नको वेचूं दूध दहीं ॥१॥

आवा चालिली पंढरपुरा । वेसीपासुनि आली घरा ॥ध्रु.॥

ऐकें गोष्टी सादर बाळे । करीं जतन फुटकें पाळें ॥२॥

माझे हातींचा कलवडू । मजवाचुंनि नको फोडूं ॥३॥

वळवटिक्षरीचें लिंपन । नको फोडूं मजवांचून ॥४॥

उखळ मुसळ जातें । माझें मन गुंतलें तेथें ॥५॥

भिक्षुक आल्या घरा । सांग गेली पंढरपुरा ॥६॥

भक्षीं मपित आहारु । नको फारसी वरो सारूं ॥७॥

सून म्हणे बहुत निकें । तुम्ही यात्रेसि जावें सुखें ॥८॥

सासूबाई स्वहित जोडा । सर्व मागील आशा सोडा ॥९॥

सुनमुखीचें वचन कानीं । ऐकोनि सासू विवंची मनीं ॥१०॥

सवतीचे चाळे खोटे । म्यां जावेंसें इला वाटे ॥११॥

अतां कासया यात्रे जाऊं । काय जाउनि तेथें पाहूं॥ १२॥

मुलें लेंकरें घर दार । माझें येथें चि पंढरपूर ॥१३॥

तुका म्हणे ऐसें जन । गोवियेलें मायेंकरून ॥१४॥

४१९९

एक ते गाढव मनुष्याचे वेष । हालविती पुस पुढें दाढी ॥१॥

निंदा हें भोजन जेवण तयांसी । जोडी घरीं रासी पातकांच्या ॥२॥

तुका म्हणे सुखें बैसोनियां खाती । कुंभपाकीं होती नर्कवासी ॥३॥

४२००

मागत्याची टाळाटाळी । झिंझ्या वोढूनि कपाळीं ॥१॥

ऐसा तंव मोळा । तुमचा नसेल गोपाळा ॥ध्रु.॥

नसेल ना नवें । ऐसें धरियेलें देवें ॥२॥

तुका म्हणे जाला । उशीर नाहीं तो विठ्ठला ॥३॥

४२०१

संसार करिती मोठ्या महत्वानें । दिसे लोका उणें न कळे त्या ॥१॥

पवित्रपण आपुलें घरच्यासी च दिसे । बाहेर उदास निंदिताती ॥ध्रु.॥

आपणा कळेना आपले अवगुण । पुढिलाचे दोषगुण वाखाणिती ॥२॥

विषयाचे ध्यासें जग बांधियेलें । म्हणोनि लागले जन्ममृत्यु ॥३॥

तुका म्हणे माझें संचित चि असें । देवाजीचें पिसे सहजगुण ॥४॥

४२०२

गव्हाराचें ज्ञान अवघा रजोगुण । सुखवासी होऊन विषय भोगी ॥१॥

त्यासी ज्ञानउपदेश केला । संगेंविण त्याला राहावेना ॥२॥

तुका म्हणे संग उत्तम असावा । याविण उपावा काय सांगों ॥३॥

४२०३

भाग्यालागी लांचावले । देवधर्म ते राहिले ॥१॥

कथे जातां अळसे मन । प्रपंचाचें मोटें ज्ञान ॥ध्रु.॥

अखंडप्रीति जाया । नेणे भजनाच्या ठाया ॥२॥

कथाकीर्तन धनाचें । सर्वकाळ विषयीं नाचे ॥३॥

तुका म्हणे पंढरिराया । ऐसे जन्मविले वांयां॥४॥

४२०४

पतिव्रतेची कीर्ती वाखाणितां । सिंदळईंच्या माथां तिडिक उठे ॥२॥

आमुचें तें आहे सहज बोलणें । नाहीं विचारून केलें कोणीं ॥ध्रु.॥

अंगें उणें त्याच्या बैसे टाळक्यांत । तेणें ठिणग्या बहुत गाळीतसे ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही काय करणें त्यासी । ढका खवंदासी लागतसे ॥३॥

४२०५

आहे ऐसा देव वदवावी वाणी । नाहीं ऐसा मनीं अनुभवावा ॥१॥

आवडी आवडी कळिवराकळिवरी । वरिली अंतरी ताळी पडे ॥ध्रु.॥

अपूर्व दर्शन मातेपुत्रा भेटी । रडूं मागे तुटी हर्षयोगें ॥२॥

तुका म्हणे एकें कळतें दुसरें । बरियानें बरें आहाचाचें आहाच ॥३॥

४२०६

हे चि माझे चित्ती । राहो भावप्रीति । विठ्ठल सुषुप्ती । जागृति स्वप्नासी ॥१॥

आणिक नाहीं तुज मागणें । राज्यचाड संपत्ति धन । जिव्हे सुख तेणें । घेतां देहीं नाम तुझें ॥ध्रु॥

तुझें रूप सर्वाठायीं । देखें ऐसें प्रेम देई । न ठेवावा ठायीं । अनुभव चित्तीचा ॥२॥

जन्ममरणाचा बाध । समुळूनि तुटे कंद । लागो हा चि छंद । हरि गोविंद वाचेसी ॥३॥

काय पालटे दरुषणें । अवघें कोंदाटे चैतन्य । जीवशिवा खंडण । होय ते रे चिंतितां ॥४॥

तुका म्हणे या चि भावें । आम्हीं धालों तुझ्या नामें । सुखें होत जन्म । भलते याती भलतैसीं ॥५॥

४२०७

मौन कां धरिलें विश्वाच्या जीवना । उत्तर वचना देई माझ्या ॥१॥

तूं माझें संचित तूं चि पूर्वपुण्य । तूं माझें प्राचीन पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

तूं माझें सत्कर्म तूं माझा स्वधर्म । तूं चि नित्यनेम नारायणा ॥२॥

कृपावचनाची वाट पाहातसें । करुणा वोरसें बोल कांहीं ॥३॥

तुका म्हणे प्रेमळाच्या प्रियोत्तमा । बोल सर्वोत्तमा मजसवें ॥४॥

४२०८

काय करूं आतां धरुनियां भीड । निःशंक हें तोंड वाजविलें ॥१॥

नव्हे जगीं कोणी मुकियाचा जाण । सार्थक लाजोनी नव्हे हित ॥ध्रु.॥

आलें तें उत्तर बोलें स्वामीसवें । धीट नीट जीवें होऊनियां ॥२॥

तुका म्हणे मना समर्थासीं गांठी । घालावी हे मांडी थापटूनि ॥३॥

४२०९

माझिया तो जीवें घेतला हा सोस । पाहें तुझी वास भेटावया ॥१॥

मातेविण बाळ न मनी आणिका । सर्वकाळ धोका स्तनपाना ॥ध्रु.॥

वोसंगा निघाल्या वांचूनि न राहे । त्याचें आर्त माय पुरवीते ॥२॥

तुका म्हणे माते भक्तां तूं कृपाळ । गिळियेले जाळ वनांतरीं ॥३॥

४२१०

ते काय पवाडे नाहीं म्यां ऐकिले । गोपाळ रक्षिले वनांतरीं ॥१॥

मावेचा वोणवा होऊनि राक्षस । लागला वनास चहूंकडे ॥ध्रु.॥

गगनासी ज्वाळा लागती तुंबळ । गोधनें गोपाळ वेडावलीं ॥२॥

तुका म्हणे तेथें पळावया वाट । नाहीं वा निपट ऐसें जालें ॥३॥

४२११

धडकला अग्नि आह्या येती वरी । गोपाळ श्रीहरी विनविती ॥१॥

अरे कृष्णा काय विचार करावा । आला रे वोणवा जळों आतां ॥ध्रु.॥

अरे कृष्णा तुझें नाम बळिवंत । होय कृपावंत राख आतां ॥२॥

तुका म्हणे अरे कृष्णा नारायणा । गोपाळ करुणा भाकितिले ॥३॥

४२१२

अरे कृष्णा आम्ही तुझे निज गडी । नवनीत आवडी देत होतों ॥१॥

अरे कृष्णा आतां राखेंराखें कैसें तरीं । संकटाभीतरीं पडियेलों ॥ध्रु.॥

वरुषला इंद्र जेव्हां शिळाधारीं । गोवर्धन गिरी उचलिला ॥२॥

तुका म्हणे तुझे पवाडे गोपाळ । वर्णिती सकळ नारायणा ॥३॥

४२१३

अरे कृष्णा तुवां काळया नाथिला । दाढे रगडिला रिठासुर ॥१॥

अरे कृष्णा तुवां पुतना शोषिली । दुर्बुद्धि कळली अंतरींची ॥ध्रु.॥

गोपाळ करुणा ऐसी नानापरी । भाकिती श्रीहरी तुजपुढें ॥२॥

तुझें नाम कामधेनु करुणेची । तुका म्हणे त्यांची आली कृपा ॥३॥

४२१४

चहुंकडूनियां येती ते कलोळ । सभोंवते जाळ जवळि आले ॥१॥

सकुमार मूर्ति श्रीकृष्ण धाकुटी । घोंगडी आणि काठी खांद्यावरि ॥ध्रु.॥

लहान लेंकरूं होत ते सगुण । विक्राळ वदन पसरिलें ॥२॥

चाभाड तें एक गगनीं लागलें । एक तें ठेविलें भूमीवरि ॥३॥

तये वेळे अवघे गोपाळ ही भ्याले । तुकें ही लपालें भेऊनियां ॥४॥

४२१५

श्रीमुख वोणवा गिळीत चालिलें । भ्यासुर वासिलें वदनांबुज ॥१॥

विक्राळ त्या दाढा भ्यानें पाहावेना । धाउनी रसना ज्वाळ गिळी ॥ध्रु.॥

जिव्हा लांब धांवे गोळा करी ज्वाळ । मोटें मुखकमळ त्यांत घाली ॥ २॥

तुका म्हणे अवघा वोणवा गीळिला। आनंद जाहाला गोपाळांसी ॥३॥

४२१६

गोपाळ प्रीतीनें कैसे विनविती । विक्राळ श्रीपती होऊं नको ॥१॥

नको रे बा कृष्णा धरूं ऐसें रूप । आम्हां चळकांप सुटलासे ॥ध्रु.॥

होई बा धाकुटा शाम चतुर्भूज । बैसोनियां गुज सुखें बोलों ॥२॥

वोणव्याच्या रागें गिळिशील आम्हां । तुका मेघशामा पायां लागे ॥३॥

४२१७

सांडियेलें रूप विक्राळ भ्यासुर । झालें सकुमार कोडिसवाणें ॥१॥

शाम चतुर्भुज मुकुट कुंडलें । सुंदर दंडलें नव बाळ ॥ध्रु.॥

गोपाळ म्हणती कैसें रे बा कृष्णा । रूप नारायणा धरियेलें ॥२॥

कैसा वाढलासी विक्राळ जालासी । गटगटा ज्वाळांसी गिळियेलें ॥३॥

तुका म्हणे भावें पुसती गोपाळ । अनाथवत्सल म्हणोनियां ॥४॥

४२१८

बा रे कृष्णा तुझें मुख कीं कोमळ । कैसे येवढे ज्वाळ ग्रासियेले ॥१॥

बा रे कृष्णा तुझी जिव्हा कीं कोवळी । होईंल पोळिली नारायणा ॥ध्रु.॥

बैसें कृष्णा तुझें पाहूं मुखकमळ । असेल पोळलें कोणे ठायीं ॥२॥

घोंगडिया घालीं घालूनियां तळीं । वरी वनमाळी बैसविती ॥३॥

तुका म्हणे भावें आकळिला देव । कृपासिंधुराव त्रैलोक्याचा ॥४॥

४२१९

एक म्हणती मुख वासीं नारायणा । पाहों दे वदना डोळेभरि ॥१॥

वासुनियां मुख पहाती सकळ । अवघे गोपाळ व्योमाकार ॥ध्रु.॥

म्हणती गोपाळ बेटे हो हा देव । स्वरूपाचा ठाव न कळे याच्या ॥२॥

तुका म्हणे अवघे विठोबाभोंवते । मळिाले नेणते लहानथोर ॥३॥

४२२०

एक म्हणती कृष्णा वासिलें त्वां मुख । तेव्हां थोर धाक पडिला आम्हां ॥१॥

गिळो लागलासी अग्नीचे कल्लोळ । आम्ही चळचळां कांपतसों ॥ध्रु.॥

ज्वाळांबरोबरि गळिशील आम्हां । ऐसें मेघशामा भय वाटे ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे भाग्याचे गोपाळ । फुटकें कपाळ आमुचें चि ॥३॥

४२२१

गोपाळांचें कैसें केलें समाधान । देउनि आलिंगन निवविले ॥१॥

ज्वाळाबरोबरि तुम्हां कां ग्रासीन । अवतार घेणें तुम्हांसाटीं ॥ध्रु.॥

निर्गुण निर्भय मी सर्वांनिराळा । प्रकृतिवेगळा गुणातीत ॥२॥

चिन्मय चिद्रूप अवघें चिदाकार । तुका म्हणे पार नेणे ब्रम्हा ॥३॥

४२२२

ऐसा मी अपार पार नाहीं अंत । परि कृपावंत भाविकांचा ॥१॥

दुर्जनां चांडाळां करीं निर्दाळण । करीं संरक्षण अंकितांचें ॥ध्रु.॥

भक्त माझे सखे जिवलग सांगाती । सर्वांग त्यांप्रति वोडवीन ॥२॥

पीतांबरछाया करीन त्यांवरी । सदा त्यांचे घरीं दारी उभा ॥३॥

माझे भक्त मज सदा जे रातले । त्यांघरीं घेतलें धरणें म्यां ॥४॥

कोठें हें वचन ठेविलें ये वेळे । तुका म्हणे डोळे झांकियेले ॥५॥

४२२३

भ्रतारेंसी भार्या बोले गुज गोष्टी । मज ऐसी कष्टी नाहीं दुजी ॥१॥

अखंड तुमचें धंद्यावरी मन । माझें तों हेळण करिती सर्व ॥ध्रु.॥

जोडितसां तुम्ही खाती हेरेंचोरें । माझीं तंव पोरें हळहळीती ॥२॥

तुमची व्याली माझे डाई हो पेटली । सदा दुष्ट बोली सोसवेना ॥३॥

दुष्टव्रुति नंदुली सदा द्वेष करी । नांदों मी संसारीं कोण्या सुखें ॥४॥

भावा दीर कांहीं धड हा न बोले । नांदों कोणां खालें कैसी आतां ॥५॥

माझ्या अंगसंगें तुम्हांसी विश्रांति । मग धडगति नाहीं तुमची ॥६॥

ठाकतें उमकतें जीव मुठी धरूनि । परि तुम्ही अजूनि न धरा लाज ॥७॥

वेगळे निघतां संसार करीन । नाहीं तरी प्राण देतें आतां ॥८॥

तुका म्हणे जाला कामाचा अंकित । सांगे मनोगत तैसा वर्ते ॥९॥

४२२४

कामाचा अंकित कांतेतें प्रार्थित । तूं कां हो दुश्चित्त निरंतर ॥१॥

माझीं मायबापें बंधु हो बहिण । तुज करी सीण त्यागीन मी ॥ध्रु.॥

त्यांचें जरि तोंड पाहेन मागुता । तरि मज हत्या घडो तुझी ॥२॥

सकाळ उठोन वेगळा निघेन । वाहातों तुझी आण निश्चयेंसी ॥३॥

वेगळें निघतां घडीन दोरे चुडा । तूं तंव माझा जोडा जन्माचा कीं ॥४॥

ताईंत सांकळी गळांचि दुलडी । बाजुबंदजोडी हातसर ॥५॥

वेणीचे जे नग सर्व ही करीन । नको धरूं सीण मनीं कांहीं ॥६॥

नेसावया साडी सेलारी चुनडी । अंगींची कांचोळी जाळिया फुलें ॥७॥

तुका म्हणे केला रांडेनें गाढव । मनासवें धांव घेतलीसे ॥८॥

४२२५

उजळितां उजळे दीपकाची वाती । स्वयंभ ते ज्योति हिर्‍या अंगीं ॥१॥

एकीं महाकष्टें मेळविलें धन । एकासी जतन दैवयोगें ॥ध्रु.॥

परिमळें केलें चंदनाचे चिन्ह । निवडी ते भिन्न गाढव तो ॥२॥

तुका म्हणे जया अंगीं हरिठसा । तो तरे सहसा वंद्य होय ॥३॥

४२२६

बारावर्षे बाळपण । तें ही वेचलें अज्ञानें ॥१॥

ऐसा जन्म गेला वांयां । न भजतां पंढरिराया ॥ध्रु.॥

बाकी उरलीं आठ्याशीं । तीस वेचलीं कामासी ॥२॥

बाकी उरलीं आठावन्न । तीस वेचली ममतेनें ॥३॥

बाकी उरलीं आठावीस । देहगेह विसरलास ॥४॥

तुका म्हणे ऐसा झाडा । संसार हा आहे थोडा ॥५॥

४२२७

सोवळा तो जाला । अंगीकार देवें केला ॥१॥

येर करिती भोजन । पोट पोसाया दुर्जन ॥ध्रु.॥

चुकला हा भार । तयाची च येरझार ॥२॥

तुका म्हणे दास । जाला तया नाहीं नास ॥३॥

४२२८

आजि शिवला मांग । माझें विटाळलें आंग ॥१॥

यासी घेऊं प्रायश्चित्त । विठ्ठलविठ्ठल हृदयांत ॥ध्रु.॥

जाली क्रोधासी भेटी । तोंडावाटे नर्क लोटी ॥२॥

अनुतापीं न्हाऊं । तुका म्हणे रवी पाहूं ॥३॥

४२२९

ठाव तुम्हांपाशीं । जाला आतां हृषीकेशी ॥१॥

न लगे जागावें सतत । येथें स्वभावें हे नीत ॥ध्रु.॥

चोरट्यासी थारा । येथें कैंचा जी दातारा ॥२॥

तुका म्हणे मनें । आम्हां जालें समाधान ॥३॥

४२३०

पाळियेले लळे । माझे विठ्ठले कृपाळे ॥१॥

बहुजन्माचें पोषणें । सरतें पायांपाशीं तेणें ॥ध्रु.॥

सवे दिली लागों । भातें आवडीचें मागों ॥२॥

तुका म्हणे भिन्न । नाहीं दिसों दिलें क्षण ॥३॥

४२३१

जो या गेला पंढरपुरा । आणीक यात्रा न मानी तो ॥१॥

सुलभ माय पंढरिराणा । पुरवी खुणा अंतरींच्या ॥ध्रु.॥

जन्मांतरिंच्या पुण्यरासी । वारी त्यासी पंढरी ॥२॥

बाहेर येतां प्राण फुटे । रडें दाटे गहिवरें ॥३॥

दधिमंगळभोजन सारा । म्हणती करा मुरडींव ॥४॥

मागुता हा पाहों ठाव । पंढरिराव दर्शनें ॥५॥

तुका म्हणे भूवैकुंठ । वाळुवंट भींवरा ॥६॥

४२३२

न मिळती एका एक । जये नगरीचे लोक ॥१॥

भलीं तेथें राहूं नये । क्षणें होईंल न कळे काय ॥ध्रु.॥

न करितां अन्याय । बळें करी अपाय ॥२॥

नाहीं पुराणाची प्रीति । ठायींठायीं पंचाइती ॥३॥

भल्या बुर्‍या मारी । होतां कोणी न निवारी ॥४॥

अविचार्‍या हातीं । देऊनि प्रजा नागविती ॥५॥

तुका म्हणे दरी । सुखें सेवावी ते बरी ॥६॥

४२३३

शिकवणें नाक झाडी । पुढील जोडी कळेना ॥१॥

निरयगांवीं भोग देता । तेथें सत्ता आणिकांची ॥ध्रु.॥

अवगुणांचा सांटा करी । ते चि धरी जीवासी ॥२॥

तुका म्हणे जडबुद्धि । कर्मशुद्धी सांडवीं ॥३॥

४२३४

गोपीचंदन मुद्रा धरणें । आम्हां लेणें वैष्णवां ॥१॥

मिरवूं अळंकार लेणें । हीं भूषणें स्वामीचीं ॥ध्रु.॥

विकलों ते सेवाजीवें । एक्या भावें एकविध ॥२॥

तुका म्हणे शूर जालों । बाहेर आलों संसारा ॥३॥

४२३५

विषयांचे लोलिंगत । ते फजीत होतील ॥१॥

न सरे येथें यातिकुळ । शुद्ध मूळबीज व्हावें ॥ध्रु.॥

शिखासूत्र सोंग वरि । दुराचारी दंड पावे ॥२॥

तुका म्हणे अभिमाना । नारायणा न सोसे ॥३॥

४२३६

वडिलें दिलें भूमिदान । तें जो मागे अभिळासून ॥१॥

अग्रपूजेचा अधिकारी । श्रेष्ठ दंड यमा घरीं ॥ध्रु.॥

उभयकुल समवेत । नर्का प्रवेश अद्भुत ॥२॥

तप्तलोहें भेटी । तुका म्हणे कल्पकोटी ॥३॥

४२३७

लटिकी ग्वाही सभेआंत । देतां पतित आगळा ॥१॥

कुंभपाकीं वस्ती करूं । होय धुरु कुळेसी ॥ध्रु.॥

रजस्वला रुधिर स्रवे । तें चि घ्यावें तृषेसी ॥२॥

तुका म्हणे जन्मा आला । काळ जाला कुळासी ॥३॥

४२३८

आचरे दोष न धरी धाक । परीपाक दुःखाचा ॥१॥

चांडाळ तो दुराचारी । अंगीकारी कोण त्या ॥ध्रु.॥

नव्हे संतान वोस घर । अंधकार कुळासी ॥२॥

तुका म्हणे त्याचें दान । घेतां पतन दुःखासी ॥३॥

४२३९

कीविलवाणा जाला आतां । दोष करितां न विचारी ॥१॥

अभिळाषी नारी धन । झकवी जन लटिकें चि ॥ध्रु.॥

विश्वासिया करी घात । न धरी चित्ति कांटाळा ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं आला । वृथा गेला जन्मासी ॥३॥

४२४०

घेऊं नये तैसें दान । ज्याचें धन अभिळाषी ॥१॥

तो ही येथें कामा नये । नर्का जाय म्हणोनि ॥ध्रु.॥

विकी स्नानसंध्या जप । करी तप पुढिलांचें ॥२॥

तुका म्हणे दांभिक तो । नर्का जातो स्वइच्छा ॥३॥

४२४१

सदा नामघोष करूं हरिकथा । तेणें सदा चित्ति समाधान ॥१॥

सर्वसुख ल्यालों सर्व अलंकार । आनंदें निर्भर डुलतसों ॥ध्रु.॥

असों ऐसा कोठें आठव ही नाहीं । देहीं च विदेही भोगूं दशा ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही जालों अग्निरूप । लागों नेदूं पापपुण्य आतां ॥३॥

४२४२

वरिवरि बोले युद्धाचिया गोष्टी । परसैन्या भेटी नाहीं जाली ॥१॥

पराव्याचे भार पाहुनियां दृष्टी । कांपतसे पोटीं थरथरां ॥ध्रु.॥

मनाचा उदार रायांचा जुंझार । फिरंगीचा मार मारीतसे ॥२॥

धन्य त्याची माय धन्य त्याचा बाप । अंगीं अनुताप हरिनामें ॥३॥

तुका म्हणे साधु बोले खर्गधार । खोचती अंतरें दुर्जनाचें ॥४॥

४२४३

गंधर्वनगरीं क्षण एक राहावें । तें चि पैं करावें मुळक्षत्र ॥१॥

खपुष्पाची पूजा बांधोनि निर्गुणा । लक्ष्मीनारायणा तोषवावें ॥ध्रु.॥

वंध्यापुत्राचा लग्नाचा सोहळा । आपुलिया डोळां पाहों वेगीं ॥२॥

मृगजळा पोही घालुनि सज्ञाना । तापलिया जना निववावें ॥३॥

तुका म्हणे मिथ्या देहेंद्रियकर्म । ब्रम्हार्पण ब्रम्ह होय बापा ॥४॥

४२४४

तुझा म्हणविलों दास । केली उच्छिष्टासी आस ॥१॥

मुखीं घालावा कवळ । जरी तूं होशील कृपाळ ॥२॥

सीण भाग माझा पुसें । तुका म्हणे न करीं हांसें ॥३॥

४२४५

काय मागें आम्ही गुंतलों काशानीं । पुढें वाहों मनीं धाक देवा ॥१॥

कीर्ति चराचरीं आहे तैसी आहे । भेटोनियां काय घ्यावें आम्हां ॥ध्रु.॥

घेउनी धरणें बैसती उपवासी । हट आम्हांपासीं नाहीं तैसा ॥२॥

तातडी तयांनीं केली विटंबणा । आम्हां नारायणा काय उणें ॥३॥

नाहीं मुक्तिचाड वास वैकुंठींचा । जीव भाव आमुचा देऊं तुज ॥४॥

तुका म्हणे काय मानेल तें आतां । तूं घेई अनंता सर्व माझें ॥५॥

४२४६

जालों बळिवंत । होऊनियां शरणागत ॥१॥

केला घरांत रिघावा । ठायीं पाडियेला ठेवा ॥ध्रु.॥

हाता चढे धन । ऐसें रचलें कारण ॥२॥

तुका म्हणे मिठी । पायीं देउनि केली लुटी ॥३॥

४२४७

दासीचा जो संग करी । त्याचे पूर्वज नर्का द्वारीं ॥१॥

ऐसे सांगों जातां जना । नये कोणाचिया मना ॥ध्रु.॥

बरें विचारूनी पाहें । तुज अंतीं कोण आहे ॥२॥

तुका म्हणे रांडलेंका । अंतीं जासिल यमलोका ॥३॥

४२४८

गुळ सांडुनि गोडी घ्यावी । मीठ सांडुनि चवि चाखावी ॥१॥

ऐसा प्रपंच सांडुनि घ्यावा । मग परमार्थ जोडावा ॥ध्रु.॥

साकरेचा नव्हे ऊंस । आम्हां कैंचा गर्भवास ॥२॥

बीज भाजुनि केली लाही । जन्ममरण आम्हांसि नाहीं ॥३॥

आकारासी कैंचा ठाव । देह प्रत्यक्ष जाला वाव ॥४॥

तुका म्हणे अवघें जग । सर्वां घटीं पांडुरंग ॥५॥

४२४९

आमुचें दंडवत पायांवरि डोईं । व्हावें उतराईं ठेवूनियां ॥१॥

कराल तें काय नव्हे जी विठ्ठला । चत्ति द्यावें बोला बोबडिया ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही लडिवाळें अनाथें । म्हणोनि दिनानाथें सांभाळावें ॥३॥

४२५०

भाग्यवंत आम्ही विष्णुदास जगीं । अभंग प्रसंगीं धैर्यवंत ॥१॥

नाही तें पुरवीत आणुनि जवळी । गाउनी माउली गीत सुखें ॥ध्रु.॥

प्रीति अंगीं असे सदा सर्वकाळ । वोळली सकळ सुखें ठायीं ॥२॥

आपुल्या स्वभावें जैसे जेथें असों । तैसे तेथें दिसों साजिरे चि ॥३॥

वासनेचा कंद उपडिलें मूळ । दुरितें सकळ निवारिलीं ॥४॥

तुका म्हणे क्तजनाची माउली । करील साउली विठ्ठल आम्हां ॥५॥

४२५१

तीर्थे फळती काळें जन्में आगळिया । संतदृष्टी पाया हेळामात्रें ॥१॥

सुखाचे सुगम वैष्णवांचे पाय । अंतरींचा जाय महाभेव ॥ध्रु.॥

काळें हि न सरे तपें समाधान । कथे मूढजन समाधिस्थ ॥२॥

उपमा द्यावया सांगतां आणीक । नाहीं तिन्ही लोक धुंडाळितां ॥३॥

तुका म्हणे मी राहिलों येणें सुखें । संतसंगें दुःखें नासावया ॥४॥

४२५२

संतजना माझी यावया करुणा । म्हणउनी दीन हीन जालों ॥१॥

नेणें योग युक्ती नाहीं ज्ञान मति । गातसें या गीती पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

भाव भक्ती नेणें तप अनुष्ठान । करितों कर्तिन विठ्ठलाचें ॥२॥

ब्रम्हज्ञान ध्यान न कळे धारणा । एका नारायणा वांचूनियां ॥३॥

तुका म्हणे माझा विटोबासी भार । जाणे हा विचार तो चि माझा ॥४॥

४२५३

ऐसें काय उणें जालें तुज देवा । भावेंविण सेवा घेसी माझी ॥१॥

काय मज द्यावा न लगे मुशारा । पहावें दातारा विचारूनि ॥ध्रु.॥

करितों पाखांडें जोडूनि अक्षरें । नव्हे ज्ञान खरें भक्तिरस ॥२॥

गुणवाद तुझे न बोलवे वाणी । आणिका छळणी वाद सांगें ॥३॥

तरी आतां मज राखें तुझे पायीं । देखसील कांहीं प्रेमरस ॥४॥

तुका म्हणे तुज हांसतील लोक । निःकाम सेवक म्हणोनियां ॥५॥

४२५४

भोंदावया मीस घेऊनि संतांचें । करी कुटुंबाचें दास्य सदा ॥१॥

मनुष्याचे परी बोले रावा करी । रंजवी नरनारी जगामध्यें ॥ध्रु.॥

तिमयाचा बैल करी सिकविलें । चित्रींचें बाहुलें गोष्टी सांगे ॥२॥

तुका म्हणे देवा जळो हे महंती । लाज नाहीं चित्ती निसुगातें ॥३॥

४२५५

अंगीं घेऊनियां वारें दया देती । तया भक्ता हातीं चोट आहे ॥१॥

देव्हारा बैसोनि हालविती सुपें । ऐसीं पापी पापें लिंपताती ॥ध्रु.॥

एकीबेकीन्यायें होतसे प्रचित । तेणें लोक समस्त भुलताती ॥२॥

तयाचे स्वाधीन दैवतें असती । तरी कां मरती त्यांचीं पोरें ॥३॥

तुका म्हणे पाणी अंगारा जयाचा । भक्त कान्होबाचा तो ही नव्हे ॥४॥

४२५६

कोणा एकाचिया पोरें केली आळी । ठावी नाहीं पोळी मागें देखी ॥१॥

बुझाविलें हातीं देउनी खापर । छंद करकर वारियेली ॥ध्रु.॥

तैसें नको करूं मज कृपावंता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥

तुका म्हणे मायबापाचें उचित । करावें तें हित बाळकाचें ॥३॥

४२५७

पंढरपुरींचें दैवत भजावें । काया वाचा जावें शरण त्या ॥१॥

मनीं ध्यान करी अहंता धरूनी । तया चक्रपाणी दूर ठेला ॥ध्रु.॥

मान अभिमान सांडुनियां द्यावे । अवघ्यां नीच व्हावें तरी प्राप्त ॥२॥

तुका म्हणे हें चि कोणासी सांगावें । सादर होउनि भावें भजें देवा ॥३॥

४२५८

अधमाचें चत्ति अहंकारीं मन । उपदेश शीण तया केला ॥१॥

पापियाचें मन न करी आचार । विधवे शृंगार व्यर्थ केला ॥ध्रु.॥

अधमाचें चत्ति दुश्चित्त ऐकेना । वांयां सीण मना करूं काय ॥२॥

गर्धबासी दिली चंदनाची उटी । केशर लल्हाटीं शुकराच्या॥३॥

पतिवंचकेसी सांगतां उदंड । परि तें पाषांड तिचे मनीं ॥४॥

तुका म्हणे तैसें अभावीं सांगतां । वाउगा चि चित्ति सीण होय ॥५॥

४२५९

किती उपदेश करावा खळासी । नावडे तयासी बरें कांहीं ॥१॥

शुद्ध हे वासना नाहीं चांडाळाची । होळी आयुष्याची केली तेणें ॥ध्रु.॥

नाहीं शुद्ध भाव नायके वचन । आपण्या आपण नाडियेलें ॥२॥

तुका म्हणे त्यासी काय व्याली रांड । करितो बडबड रात्रदिस ॥३॥

४२६०

संत देखोनियां स्वयें दृष्टी टाळी । आदरें न्याहाळी परस्त्रीसी ॥१॥

वीट ये कर्णासी संतवाक्यामृता । स्त्रीशब्द ऐकतां निवे कर्ण ॥ध्रु.॥

कथेमाजी निज वाटे नित्यक्षणीं । स्त्रियेचे कीर्तनीं प्रेमें जागे ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही क्रोधासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणीं ॥३॥

४२६१

मणि पडिला दाढेसी मकरतोंडीं । सुखें हस्तें चि काढवेल प्रौढीं ॥१॥

परि मूर्खाचें चत्ति बोधवेना । दुधें कूर्मीच्या पाळवेल सेना ॥ध्रु.॥

सकळ पृथ्वी हिंडतां कदाचित । ससीसिंगाची प्राप्त होय तेथें ॥२॥

अतिप्रयत्नें गाळितां वाळुवेतें । दिव्य तेलाची प्राप्त होय तेथें ॥३॥

अतिक्रोधें खवळला फणी पाही । धरूं येतो मस्तकीं पुष्पप्रायी ॥४॥

पहा ब्रम्हानंदें चि एकीं हेळा । महापातकी तो तुका मुक्त केला ॥५॥

४२६२

भोळे भाविक हे जुनाट चांगले । होय तैसें केलें भक्तिभावें ॥१॥

म्हणउनि चिंता नाहीं आम्हां दासां । न भ्यो गर्भवासा जन्म घेतां ॥ध्रु.॥

आपुलिया इच्छा करूं गदारोळ । भोगूं सर्वकाळ सर्व सुखें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां देवाचा सांगात । नाहीं विसंबत येर येरां ॥३॥

४२६३

आतां तरी माझी परिसा वीनवती । रखुमाईंच्या पति पांडुरंगा ॥१॥

चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥

तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥

४२६४

नाही बळयोग अभ्यास कराया । न कळे ते क्रिया साधनाची ॥१॥

तुझिये भेटीचें प्रेम अंतरंगीं । नाहीं बळ अंगीं भजनाचें ॥ध्रु.॥

काय पांडुरंगा करूं बा विचार । झुरतें अंतर भेटावया ॥२॥

तुका म्हणे सांगा वडिलपणें बुद्धी । तुजविण दयानिधी पुसों कोणां ॥३॥

४२६५

जिहीं तुझी कास भावें धरियेली । त्यांची नाहीं केली सांड देवा ॥१॥

काय माझा भोग आहे तो न कळे । सुखें तुम्ही डोळे झांकियेले ॥ध्रु.॥

राव रंक तुज सारिके चि जन । नाहीं थोर लहान तुजपाशीं ॥२॥

तुका म्हणे मागें आपंगिलें भक्तां । माझिया संचिता कृपा नये ॥३॥

४२६६

पहावया तुझा जरि बोलें अंत । तरि माझे जात डोळे देवा ॥१॥

स्तंबीं तुज नाहीं घातलें प्रल्हादें । आपुल्या आनंदें अवतार ॥ध्रु.॥

भक्ताचिया काजा जालासी सगुण । तुज नाहीं गुण रूप नाम ॥२॥

ऐसा कोण देवा अधम यातीचा । निर्धार हा साचा नाहीं तुझा ॥३॥

तुका म्हणे बोले कवतुकें गोष्टी । नेदीं येऊं पोटीं राग देवा ॥४॥

४२६७

प्रगट व्हावें हे अज्ञानवासना । माझी नारायणा हीनबुद्धि ॥१॥

खाणीवाणी होसी काष्टीं तूं पाषाणीं । जंतु जीवाजनीं प्रसद्धि हा ॥ध्रु.॥

ज्ञानहीन तुज पाहें अल्पमति । लहान हा चित्ती धरोनियां ॥२॥

परि तूं कृपाळ होसी देवराणा । ब्रिदें तुझीं जना प्रसिद्ध हें ॥३॥

उतावीळ बहु भक्तांचिया काजा । होसी केशीराजा तुका म्हणे ॥४॥

४२६८

जरी तुझा मज नसता आधार । कैसा हा संसार दुर्‍हावला ॥१॥

ऐसा बळी कोण होइल पुरता । जो हे वारी चिंता आशापाश ॥ध्रु.॥

मायामोहफांसा लोकलाजबेडी । तुजवीण तोडी कोण एक ॥२॥

हें तों मज कळों आलें अनुभवें । बरें माझ्या जीवें पांडुरंगा ॥३॥

तुका म्हणे यास तूं चि माझा गोही । पुरी भाव नाहीं जना लोका ॥४॥

४२६९

तुजविण चाड आणिकांची कांहीं । धरीन हें नाहीं तुज ठावें ॥१॥

तरणउपाय योगक्षेम माझा । ठेवियेला तुझ्या पायीं देवा ॥ध्रु.॥

कोण मज आळी काय हे तांतडी । सोनियाची घडी जाय दिस ॥२॥

तुझिया नामाचें ल्यालोंसें भूषण । कृपा संतजन करितील ॥३॥

तुका म्हणे जाला आनंदाचा वास । हृदया या नास नव्हे कधीं ॥४॥

४२७०

हें चि सुख पुढे मागतों आगळें । आनंदाचीं फळें सेवादान ॥१॥

जन्मजन्मांतरीं तुझा चि अंकिला । करूनि विठ्ठला दास ठेवीं ॥ध्रु.॥

दुजा भाव आड येऊं नेदीं चत्तिा । करावा अनंता नास त्याचा ॥२॥

अभय देऊनि करावें सादर । क्षण तो विसर पडों नेदीं ॥३॥

तुका म्हणे आम्ही जेजे इच्छा करूं । ते ते कल्पतरू पुरविसी ॥४॥

४२७१

तुज केलिया नव्हे ऐसें काईं । डोंगराची राईं क्षणमात्रें ॥१॥

मज या लोकांचा न साहे आघात । देखणें प्रचित जीव घेती ॥ध्रु.॥

सहज विनोदें बोलियेलों गोष्टी । अरंभी तों पोटीं न धरावी ॥२॥

दीनरूप मज करावें नेणता । याहुनी अनंता आहें तैसा ॥३॥

तुका म्हणे जेणें मज तूं भोगसी । तें करीं जनासीं चाड नाहीं ॥४॥

४२७२

ऐसा सर्व भाव तुज निरोपिला । तूं मज एकला सर्वभावें ॥१॥

अंतरींची कां हे नेणसील गोष्टी । परि सुखासाटीं बोलविसी ॥ध्रु.॥

सर्व माझा भार तुज चालवणें । तेथें म्यां बोलणें काय एक ॥२॥

स्वभावें स्वहित हिताचें कारण । कौतुक करून निवडिसी ॥३॥

तुका म्हणे तूं हें जाणसी गा देवा । आमुच्या स्वभावा अंतरींच्या ॥४॥

४२७३

लोखंडाचे न पाहे दोष । शिवोन परीस सोनें करी ॥१॥

जैसी तैसी तरीं वाणी । मना आणी माउली ॥ध्रु.॥

लेकराचें स्नेहे गोड । करी कोड त्यागुणें ॥ ॥

मागें पुढें रिघे लोटी । साहे खेटी करी तें ॥३॥

तुका विनंती पांडुरंगा । ऐसें सांगा आहे हें ॥४॥

४२७४.

पर्वकाळीं धर्म न करी नासरी । खर्ची राजद्वारीं द्रव्यरासी ॥१॥

सोइर्‍याची करी पाहुणेर बरा । कांडवी ठोंबरा संतांलागीं ॥ध्रु.॥

बाइलेचीं सर्व आवडीनें पोसी । मातापितरांसी दवडोनी ॥२॥

श्राद्धीं कष्टी होय सांगतां ब्राम्हण । गोवार मागून सावडीतो ॥३॥

नेतो पानें फुलें वेश्येला उदंड । ब्राम्हणासी खांड नेदी एक ॥४॥

हातें मोर्‍या शोधी कष्ट करी नाना । देवाच्या पूजना कांटाळतो ॥५॥

सारा वेळ धंदा करितां श्रमेना । साधूच्या दर्शना जातां कुंथे ॥६॥

हरिच्या कीर्तनीं गुंगायासि लागे । येरवीं तो जागे उगला चि ॥७॥

पुराणीं बैसतां नाहीं रिकामटी । खेळतो सोंगटी अहोरात्रीं ॥८॥

देवाच्या विभुती न पाहे सर्वथा । करी पानवथा नेत्रभिक्षा ॥९॥

गाईंला देखोनी बदबदां मारी । घोड्याची चाकरी गोड लागे ॥१०॥

ब्राम्हणाचें तीर्थ घेतां त्रास मोटा । प्रेमें घेतो घोंटा घटघटां ॥११॥

तुका म्हणे ऐसे प्रपंचीं गुंतले । जन्मोनि मुकले विठोबासी ॥१२॥

४२७५

आम्ही रामाचे राऊत । वीर जुंझार बहुत ॥१॥

मनपवनतुरंग । हातीं नामाची फिरंग ॥ध्रु.॥

वारू चालवूं चहूंखुरीं । घाला घालूं यमपुरी ॥२॥

तुका म्हणे पेणें । आम्हां वैकुंठासी जाणें ॥३॥

४२७६

पवित्र तें कुळ पावन तो देश । जेथें हरिचे दास घेती जन्म ॥१॥

कर्मधर्म त्याचे जाला नारायण । त्याचेनी पावन तिन्ही लोक ॥ध्रु.॥

वर्णअभिमानें कोण जाले पावन । ऐसें द्या सांगून मजपाशीं ॥३॥

अंत्यजादि योनि तरल्या हरिभजनें । तयाचीं पुराणें भाट जालीं ॥३॥

वैश्य तुळाधार गोरा तो कुंभार । धागा हा चांभार रोहिदास ॥४॥

कबीर मोमीन लतिब मुसलमान । शेणा न्हावी जाण विष्णुदास ॥५॥

काणोपात्र खोदु पिंजारी तो दादु । भजनीं अभेदू हरिचे पायीं ॥६॥

चोखामेळा बंका जातीचा माहार । त्यासी सर्वेश्वर ऐक्य करी ॥७॥

नामयाची जनी कोण तिचा भाव । जेवी पंढरीराव तियेसवें ॥८॥

मैराळा जनक कोण कुळ त्याचें । महिमान तयाचें काय सांगों ॥९॥

यातायातीधर्म नाहीं विष्णुदासा । निर्णय हा ऐसा वेदशास्त्रीं ॥१०॥

तुका म्हणे तुम्ही विचारावे ग्रंथ । तारिले पतित नेणों किती ॥११॥

४२७७.

नामासारिखी करणी । हे तों न दिसे त्रिभुवनीं ॥१॥

सिलंगणीचें सोनें । ठेवूं नये तें गाहाण ॥ध्रु.॥

आदित्याचीं झाडें । काय त्याचा उजड पडे ॥२॥

तुका म्हणे देवा । ब्रिदें सोडोनियां ठेवा ॥३॥

४२७८

येऊनि संसारा काय हित केलें । आयुष्य नासिलें शिश्नोदरा ॥१॥

विषय सेवितां कोण तृप्त जाला । इंधनीं निवाला अग्नि कोठें ॥ध्रु.॥

देखोनी मृगजळ भांबावलीं वेडीं । विचाराची थडी न टाकिती ॥२॥

ऐसियां जीवांसी सोय न लाविसी । निष्ठ‍ कां होसी कृपाळुवा ॥३॥

तुका म्हणे देवा अगाध पैं थोरी । सर्वांचे अंतरीं पुरलासी ॥४॥

४२७९

समर्थाचे सेवे बहु असे हित । विचार हृदयांत करुनी पाहें ॥१॥

वरकडोऐसा नव्हे हा समर्थ । क्षणें चि घडित सृष्टी नाशें ॥ध्रु.॥

ज्याची कृपा होतां आपणा ऐसें करी । उरों नेदी उरी दारिद्राची ॥२॥

ऐशालागीं मन वोळगे अहर्निशीं । तेणें वंद्य होशी ब्रम्हांदिकां ॥३॥

तुका म्हणे हें चि आहे पैं मुद्दल । सत्य माझा बोल हा चि माना ॥४॥

४२८०

पिकलिये सेंदे कडुपण गेलें । तैसें आम्हां केलें पांडुरंगें ॥१॥

काम क्रोध लोभ निमाले ठायीं चि । सर्व आनंदाची सृष्टि जाली ॥ध्रु.॥

आठव नाठव गेले भावाभाव । जाला स्वयमेव पांडुरंग ॥२॥

तुका म्हणे भाग्य या नांवें म्हणीजे । संसारीं जन्मीजे या चि लागीं ॥३॥

४२८१

येऊनि नरदेहा विचारावें सार । धरावा पैं धीर भजनमार्गा ॥१॥

चंचळ चत्तिासी ठेवूनियां ठायीं । संतांचिये पायीं लीन व्हावें ॥ध्रु.॥

भावाचा पैं हात धरावा नश्चियें । तेणें भवभय देशधडी ॥२॥

नामापरतें जगीं साधन सोपें नाहीं । आवडीनें गाई सर्वकाळ ॥३॥

तुका म्हणे धन्य वंश त्या नराचा । ऐसा नश्चियाचा मेरु जाला ॥४॥

४२८२

षडधसीं रांधिलें खापरीं घातलें । चोहोटा ठेविलें मध्यरात्रीं ॥१॥

त्यासी सदाचारी लोक न शिवती । श्वानासी निश्चिती फावलें तें ॥ध्रु.॥

तैसें दुष्टकर्म जालें हरिभक्ता । त्यागिली ममता विषयासक्ति ॥२॥

इहपरलोक उभय विटाळ । मानिती केवळ हरिचे दास ॥३॥

तुका म्हणे देवा आवडे हे सेवा । अनुदिनीं व्हावा पूर्ण हेतु ॥४॥

४२८३

बीज भाजुनि केली लाही । आम्हां जन्ममरण नाहीं ॥१॥

आकाराशी कैंचा ठाव । देहप्रत्यक्ष जाला देव ॥ध्रु.॥

साकरेचा नव्हे उस । आम्हां कैंचा गर्भवास ॥२॥

तुका म्हणे औघा योग । सर्वां घटीं पांडुरंग ॥३॥

४२८४

वैकुंठींचा देव आणिला भूतळा । धन्य तो आगळा पुंडलीक ॥१॥

धारष्टि धैर्याचा वरिष्ठ भक्तांचा । पवित्र पुण्याचा एकनिष्ठ ॥ध्रु.॥

पितृसेवा पुण्यें लाधला निधान । ब्रम्ह सनातन अंगसंगें ॥२॥

अंगसंगें रंगें क्रीडा करी जाणा । ज्या घरीं पाहुणा वैकुंठींचा ॥३॥

धन्य त्याची शक्ति भक्तीची हे ख्याति । तुका म्हणे मुक्ति पायीं लोळे ॥४॥

४२८५

मृगाचिये अंगीं कस्तुरीचा वास । असे ज्याचा त्यास नसे ठाव ॥१॥

भाग्यवंत घेती वेचूनियां मोलें । भारवाही मेले वाहतां ओझें ॥ध्रु.॥

चंद्रामृतें तृप्तिपारणें चकोरा । भ्रमरासी चारा सुगंधाचा ॥२॥

अधिकारी येथें घेती हातवटी । परीक्षावंता दृष्टी रत्न जैसें ॥३॥

तुका म्हणे काय अंधळिया हातीं । दिले जैसें मोतीं वांयां जाय ॥४॥

४२८६

आलिया संसारीं देखिली पंढरी । कीर्ति महाद्वारीं वानूं तुझी ॥१॥

पताकांचे भार नामाचे गजर । देखिल्या संसार सफळ जाला ॥ध्रु.॥

साधुसंतांचिया धन्य जाल्या भेटी । सांपडली लुटी मोक्षाची हे ॥२॥

तुका म्हणे आतां हें चि पैं मागणें । पुढती नाहीं येणें संसारासी ॥३॥

४२८७

ऐसे कैसे जाले भोंदू । कर्म करोनि म्हणति साधु ॥१॥

अंगा लावूनियां राख । डोळे झांकुनी करिती पाप ॥ध्रु.॥

दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयाचा सोहळा ॥२॥

तुका म्हणे सांगों किती । जळो तयांची संगती ॥३॥

४२८८

कोणी निंदा कोणी वंदा । आम्हां स्वहिताचा धंदा ॥१॥

काय तुम्हांसी गरज । आम्ही भजूं पंढरिराज ॥ध्रु.॥

तुम्हांसारिखें चालावें । तेव्हां स्वहिता मुकावें ॥२॥

तुका म्हणे हो कां कांहीं । गळ दिला विठ्ठल पायीं ॥३॥

४२८९

तुझे नामें दिनानाथा । आम्ही उघडा घातला माथा ॥१॥

आतां न धरावें दुरी । बोल येईंल ब्रीदावरी ॥ध्रु.॥

पतित होतों ऐसा ठावा । आधीं कां न विचारावा ॥२॥

तुका म्हणे तुझे पायीं । आम्ही मिरास केली पाहीं ॥३॥

४२९०

रक्त श्वेत कृष्ण पीत प्रभा भिन्न । चिन्मय अंजन सुदलें डोळां ॥१॥

तेणें अंजनगुणें दिव्यदृष्टि जाली । कल्पना निवाली द्वैताद्वैत ॥ध्रु.॥

देशकालवस्तुभेद मावळला । आत्मा निर्वाळला विश्वाकार ॥२॥

न जाला प्रपंच आहे परब्रम्ह । अहंसोहं ब्रम्ह आकळलें ॥३॥

तत्वमसि विद्या ब्रम्हानंद सांग । तें चि जाला अंगें तुका आतां ॥४॥

४२९१

नीत सांडोनि अवनीत चाले । भंडउभंड भलतें चि बोले ॥१॥

त्यांत कोणाचें काय बा गेलें । ज्याचें तेणें अनहित केलें ॥ध्रु.॥

ज्यासि वंदावें त्यासी निंदी । मैत्री सांडोनि होतसे दंदी ॥२॥

आन यातीचे संगती लागे । संतसज्जनामध्यें ना वागे ॥३॥

केल्याविण पराक्रम सांगे । जेथें सांगे तेथें चि भीक मागे ॥४॥

करी आपुला चि संभ्रम । परि पुढें कठीण फार यम ॥५॥

तुका म्हणे कांहीं नित्यनेम । चित्ती न धरी तो अधम ॥६॥

४२९२

मानूं कांहीं आम्ही आपुलिया स्वइच्छा । नाहीं तरि सरिसा रंकरावो ॥१॥

आपुल्या उदास आहों देहभावीं । मग लज्जाजीवीं चाड नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे खेळों आम्ही सहजलीळे । म्हणोनी निराळे सुख दुःख ॥३॥

४२९३

बोले तैसा चाले । त्याचीं वंदीन पाउलें ॥१॥

अंगें झाडीन अंगण । त्याचें दासत्व करीन ॥ध्रु.॥

त्याचा होईंन किंकर। उभा ठाकेन जोडोनि कर ॥२॥

तुका म्हणे देव । त्याचे चरणीं माझा भाव ॥३॥

४२९४

पाण्या निघाली गुजरी । मन ठेविलें दो घागरीं । चाले मोकऑया पदरीं । परी लक्ष तेथें ॥१॥

वावडी उडाली अंबरीं । हातीं धरोनियां दोरी । दिसे दुरिच्या दुरी । परी लक्ष तेथें ॥ध्रु.॥

चोर चोरी करी । ठेवी वनांतरीं । वर्ततसे चराचरीं । परी लक्ष तेथें ॥२॥

व्यभिचारिणी नारी । घराश्रम करी । परपुरुष जिव्हारीं । परी लक्ष तेथें ॥३॥

तुका म्हणे असों भलतिये व्यापारीं । लक्ष सर्वेश्वरीं । चुकों नेदी ॥४॥

४२९५

जनाचिया मना जावें कासियेसी । माझी वाराणसी पांडुरंग ॥१॥

तेथें भागीरथी येथें भीमरथी । अधिक म्हणती चंद्रभागा ॥ध्रु.॥

तेथें माधवराव येथें यादवराज । जाणोनियां भाव पुंडलिकाचा ॥२॥

विष्णुपद गया ते चि येथें आहे । प्रत्यक्ष हें पाहे विटेवरी ॥३॥

तुका म्हणे हे चि प्रपंच उद्धरी । आतां पंढरपुरी घडो बापा ॥४॥

४२९६

नको येऊं लाजे होय तूं परती । भजों दे श्रीपती सखा माझा ॥१॥

तुझे संगतीनें मोटा जाला घात । जालों मी अंकित दुर्जनाचा ॥२॥

तुका म्हणे रांडे घेइन काठीवरी । धनी सहाकारी राम केला ॥३॥

४२९७

भक्तिॠण घेतलें माझें । चरण गाहाण आहेत तुझे ॥१॥

प्रेम व्याज देई हरी । माझा हिशेब लवकरी करीं ॥ध्रु.॥

माझें मी न सोडीं धन । नित्य करितों कीर्तन ॥२॥

तुझें नाम आहे खत । सुखें करी पंचाईंत ॥३॥

तुका म्हणे गरुडध्वजा । यासी साक्ष श्रीगुरुराजा ॥४॥

४२९८

फिरविलें देऊळ जगामाजी ख्याति । नामदेवा हातीं दुध प्याला ॥१॥

भरियेली हुंडी नरसी महत्याची । धनाजीजाटाचींसेतें पेरी ॥ध्रु.॥

मिराबाईंसाटीं घेतों विष प्याला । दामाजीचा जाला पाढेवार ॥२॥

कबीराचे मागीं विणूं लागे सेले । उठविलें मूल कुंभाराचें ॥३॥

आतां तुम्ही दया करा पंढरिराया । तुका विनवी पायां नमीतसे ॥४॥

४२९९

हे चि वेळ देवा नका मागें घेऊं । तुम्हांविण जाऊं शरण कोणा ॥१॥

नारायणा ये रे पाहें विचारून । तुजविण कोण आहे मज ॥ध्रु.॥

रात्रहि दिवस तुज आठवूनि आहें । पाहातोसी काये सत्व माझें ॥२॥

तुका म्हणे किती येऊं काकुलती । कांहीं माया चित्ती येऊं द्यावी ॥३॥

४३००

इंद्रावणा केलें साकरेचें आळें । न सांडी वेगळें कडुपण ॥१॥

कावळ्याचें पिलूं कौतुकें पोशिलें । न राहे उगलें विष्ठेविण ॥ध्रु.॥

क्षेम देतां अंगा गांधेलाची पोळी । करवी नादाळी महाशब्द ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे न होती ते भले । घालिती ते घाले साधुजना ॥३॥

४३०१

मुसळाचें धनु नव्हे हो सर्वथा । पाषाण पिळितां रस कैंचा ॥१॥

वांझे बाळा जैसें दुध नाहीं स्तनीं । गारा त्या अधणीं न सिजती ॥ध्रु.॥

नवखंड पृथ्वी पिके मृगजळें । डोंगर भेटे बळें असमानासी ॥२॥

नैश्वर ब्रम्ह तेव्हां होय ब्रम्ह । तुका म्हणे श्रम करुनी काय ॥३॥

४३०२

धन्या आतां काय करूं । माझें तान्हुलें लेकरूं ॥१॥

धन्या अवचित मरण आलें । मज कोणासी निरविलें ॥ध्रु.॥

माझें दारवंड नका पाडूं । त्याचे हात पाय तोडूं ॥२॥

एके हातीं धरली दाढी । घे कुर्‍हाडी दुजे हातीं ॥३॥

येरी घाव घालूं पाहे । तंव तो उठोनि उभा राहे ॥४॥

तुका म्हणे अवघीं चोरें । सेकी रामनाम सोइरें ॥५॥

४३०३

निरंजनीं आम्हीं बांधियेलें घर । निराकारीं निरंतर राहिलों आम्ही ॥१॥

निराभासीं पूर्ण जालों समरस । खंड ऐक्यास पावलों आम्ही ॥२॥

तुका म्हणे आतां नाहीं अहंकार । जालों तदाकार नित्य शुद्ध ॥३॥

४३०४

पांडुरंगें सत्य केला अनुग्रह । निरसोनि संदेह बुद्धिभेद ॥१॥

जीवशिवा सेज रचिली आनंदें । औठावे पदीं आरोहण ॥२॥

निजीं निजरूपीं निजविला तुका । अनुहाते बाळका हलरु गाती ॥३॥

४३०५

नाना मतांतरें शब्दाची वित्पत्ति । पाठांतरें होती वाचाळ ते ॥१॥

माझ्या विठोबाचें वर्म आहे दुरी । कैंची तेथें उरी देहभावा ॥ध्रु.॥

यज्ञयाग जप तप अनुष्ठान । राहे ध्येय ध्यान आलीकडे ॥२॥

तुका म्हणे होय उपरति चित्ति । अंगीं सप्रेमता येणें लागें ॥३॥

४३०६

नाहीं शब्दाधीन वर्म आहे दुरी । नव्हे तंत्रीं मंत्रीं अनुभव तो ॥१॥

हर्षामर्षा अंगीं आदळती लाटा । कामक्रोधें तटा सांडियेलें ॥ध्रु.॥

न सरे ते भक्ति विठोबाचे पायीं । उपरति नाहीं जेथें चित्ति ॥२॥

तुका म्हणे सुख देहनिरसनें । चिंतनें चिंतन तद्रूपता ॥३॥

४३०७

शोधूनि अन्वय वंश वंशावळी । परस्परा कुळीं उच्चारण ॥१॥

म्हणविलें मागें पुढें चाले कैसें । केला सामरस्यें अभिषेक ॥ध्रु.॥

एकछत्र झळके उन्मनी निशाणी । अनुहाताच्या ध्वनी गगन गर्जे ॥२॥

तुकया स्वामी स्थापी निजपदीं दासा । करूनि उल्हासा सप्रेमता ॥३॥

४३०८

प्रवृत्तिनिवृत्तीचे आटूनियां भाग । उतरिलें चांग रसायण ॥१॥

ज्ञानाग्निहुताशीं कडशिले वोजा । आत्मसिद्धिकाजा लागूनियां ॥ध्रु.॥

ब्रम्हीं ब्रम्हरस शीघ्र जाला पाक । घेतला रुचक प्रतीतीमुखें ॥२॥

स्वानुभवें अंगीं जाला समरस । साधनी निजध्यास ग्रासोग्रासीं ॥३॥

अरोग्यता तुका पावला अष्टांगीं । मिरविला रंगीं निजात्मरंगें ॥४॥

४३०९

काय बा करिशी सोवळें ओवळें । मन नाहीं निर्मळ वाउगें चि ॥१॥

काय बा करीसी पुस्तकांची मोट । घोकितां हृदयस्फोट हाता नये ॥ध्रु.॥

काय बा करीसी टाळ आणि मृदंग । जेथें पांडुरंग रंगला नाहीं ॥२॥

काय बा करीसी ज्ञानाचिया गोष्टी । करणी नाहीं पोटीं बोलण्याची ॥३॥

काय बा करीसी दंभलौकिकातें । हित नाहीं मातें तुका म्हणे ॥४॥

४३१०

स्वामी तूं ही कैसा न पडसी डोळां । सुंदर सांवळा घवघवीत ॥१॥

चतुर्भुज माळा रुळे एकावळी । कस्तुरी निडळीं रेखिलीसे ॥ध्रु.॥

शंख चक्रा गदा रुळे वैजयंती । कुंडलें तळपती श्रवणीं दोन्ही ॥२॥

तुका म्हणे स्वामी आतां दावीं पाय । पांडुरंग माय कृपावंते ॥३॥

४३११

आणीक कोणापुढें वासूं मुख सांग । कीं माझें अंतरंग कोण जाणे ॥१॥

पाहें तुजकडे येऊनि जाऊनी । पांडुरंगा मनीं विचारावें ॥ध्रु.॥

भय चिंता अवघे उद्योग सांडिले । आठवुनी पाउलें असें तुझीं ॥२॥

नका विसरूं मज वैकुंठनायका । विनवितो तुका बंदीजन ॥३॥

४३१२

सद्ग‍ूचे चरणीं ठेविला मस्तक । देउनियां हस्तक उठविलें ॥१॥

उठविलें मज देऊनियां प्रेम । भावाथॉ सप्रेमे नमस्कारीं ॥२॥

नमस्कारीं त्याला सद्ग‍ुरायाला । तुका म्हणे बोला नाम वाचें ॥३॥

४३१३

सद्ग‍ूने मज आशीर्वाद दिला । हरुष भरला हृदयीं माझे ॥१॥

हृदयींचा भाव कळला गुरूसी । आनंदउल्हासीं बोले मज ॥२॥

बोले मज गुरू कृपा तो करूनि । तुका म्हणे मनीं आनंदलों ॥३॥

४३१४

आनंदाचा कंद गाइयेला गीतीं । पाहियेला चित्ती देवराव ॥१॥

देवराव तो ही आहे नश्चियेसीं । अखंड नामासी बोलवितो ॥२॥

बोलवितो मज कृपा तो करूनि । तुका म्हणे मनीं धरा भाव ॥३॥

४३१५

सातादिवसांचा जरी जाला उपवासी । तरीं कीर्तनासी टाकुं नये ॥१॥

फुटो हा मस्तक तुटो हें शरीर । नामाचा गजर सोडूं नये ॥ध्रु.॥

शरीराचे होत दोनी ते ही भाग । परि कीर्तनाचा रंग सोडों नये ॥२॥

तुका म्हणे ऐसा नामीं ज्या निर्धार । तेथें निरंतर देव असे ॥३॥

४३१६

चला आळंदीला जाऊं । ज्ञानदेवा डोळां पाहूं ॥१॥

होतिल संताचिया भेटी । सुखाचिया सांगों गोष्टी ॥ध्रु.॥

ज्ञानेश्वर ज्ञानेश्वर । मुखीं म्हणतां चुकती फेर ॥२॥

तुम्हां जन्म नाहीं एक । तुका म्हणे माझी भाक ॥३॥

४३१७

चरणीं नमन सद्ग‍ूच्या पूर्ण । नित्य हरिगुण गाऊं सदा ॥१॥

गोवर्धन जेणें नखीं हो धरिला । काळ्या नाथिला महाबळी ॥ध्रु.॥

ऐसे हरिगुण गातो वाचेवरि । पतितासी तारी जनार्दन ॥२॥

तुका म्हणे हें चि सज्जना जीवन । वाचेसी स्मरण गोविंदाचें ॥३॥

४३१८

सद्ग‍ूवांचूनि प्रेतरूप वाणी । बोलती पुराणीं व्यासॠषि ॥१॥

म्हणोनि तयाचें पाहूं नये तोंड । निगुरा अखंड सुतकाळा ॥ध्रु.॥

कोणे परी तया नव्हे चि सुटका । देह त्याचा लटिका जाणा तुम्ही ॥२॥

तुका म्हणे ऐसीं बोलती पुराणें । संतांचीं वचनें मागिलां हो ॥३॥

४३१९

डिवेना डसेना बुझेना निर्मळ । परि अमंगळ स्वीकारीना ॥१॥

परंतु गर्धब अपवित्र जाणा । पर्वकाळीं दाना देऊं नये ॥ध्रु.॥

डिवी लात्री बुजे बहु नेदी दुध । मुखीं नाहीं शुद्ध विष्ठा खाय ॥२॥

परंतु ते गाय पवित्र हो जाणा । पर्वकाळीं दाना देऊजेते ॥३॥

ब्राम्हणें ब्राम्हणा सद्ग‍ू करावा । परि न करावा शूद्रादिक ॥४॥

तुका म्हणे देवें सांगितली सोय । म्हणोनि त्याचे पाय धरिले जीवें ॥५॥

४३२०

संसारींचें ओझें वाहता वाहाविता । तुजविण अनंता नाहीं कोणी ॥१॥

गीतेमाजी शब्द दुंदुभीचा गाजे । योगक्षेमकाज करणें त्याचें ॥ध्रु.॥

चतुर्भुजा करीं वारू शृंगारावे । सारथ्य करावें अर्जुनाचें ॥२॥

श्वपच अंत्यज भक्तिस्नेहें जाला । अचळपदीं केला ध्रुव तुका ॥३॥

४३२१

कवणदिस येइल कैसा । न कळे संपत्तीचा भरंवसा ॥१॥

चौदा चौकडिया लंकापति । त्याची कोण जाली गती ॥ध्रु.॥

लंकेसारिखें भुवन । त्याचें त्यासी पारखें जाण ॥२॥

तेहतीस कोटि बांदवडी । राज्य जातां न लगे घडी ॥३॥

ऐसे अहंतेनें नाडिले । तुका म्हणे वांयां गेले ॥४॥

४३२२

लटिका प्रपंच वांजेची संतति । तत्वज्ञा हे भ्रांति बाधूं नेणे ॥१॥

सूर्यबिंबीं काय अंधार रिघेल । मृगजळें तिंबेल नभ काईं ॥ध्रु.॥

तैसा दृश्यभास नाडळे चि डोळा । प्रकाशसोहळा भोगीतसे ॥२॥

भोग भोग्य भोक्ता नाडळे चि कांहीं । चैतन्यविग्रहीं पूर्णकाम ॥३॥

तुका ब्रम्हानंदीं आहे तुकब्रम्ह । प्रपंचाचें बंड न देखे डोळां ॥४॥

४३२३

न म्हणे वो आम्ही आपुलेनि चित्ती । निःशेष अतिप्रीति विषयीं तो ॥१॥

खोटा तो विटाळ । म्हणोनि गाबाळ सांडियेले ॥ध्रु.॥

भांगतमाखूचा चित्ताचा आदर । कोरडें उत्तर चाटावें तें ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही नव्हों फजितखोर । तुटीचा व्यापार करावया ॥३॥

४३२४

अनाथाचा नाथ पतितपावन । दीनाचें रक्षण करीतसे ॥१॥

ऐसें जाणोनियां नामीं विश्वासलों । भीमातिरा आलों धांवत चि ॥ध्रु.॥

स्नान हें करितां त्रिताप निवाले । महाद्वारा आलें मन माझें ॥२॥

तेथें अनुमात्र रीग नव्हे याचा । परतलों साचा तेथूनियां ॥३॥

पुंडलिकापाशीं येऊनि पुसिलें । चिन्मय दाटलें जनार्दन ॥४॥

तुका म्हणे आतां दुजा देव नाहीं । बाप तरी आईं तो चि विठो ॥५॥

४३२५

ढालतलवारे गुंतले हे कर । म्हणे जुंझणार कैसा जुंझे ॥१॥

पेटी पडदळे सिले टोप ओझें । हें तों जालें दुजें मरणमूळ ॥ध्रु.॥

बैसविलें मला येणें अश्वावरी । धावूं पळूं तरी कैसा आतां ॥२॥

असोनि उपाय म्हणे हे अपाय । म्हणे हायहाय काय करूं ॥३॥

तुका म्हणे हा तों स्वयें परब्रम्ह । मूर्ख नेणे वर्म संतचरण ॥४॥

४३२६

किडा अन्नाचें मानुस । त्याचा म्हणविल्या दास ॥१॥

तें ही त्यासी उपेक्षीना । बोल आपुला सांडीना ॥ध्रु.॥

तो तूं नराचा नरेंद्र । तुजपासूनि इंद्र चंद्र ॥२॥

तुका म्हणे विश्वंभर । तुज वर्णी फणीवर ॥३॥

४३२७

कोटिजन्म पुण्यसाधन साधिलें । तेणें हाता आलें हरिदास्य ॥१॥

रात्रीं दिवस ध्यान हरीचें भजन । कायावाचामन भगवंतीं ॥ध्रु.॥

ऐसिया प्रेमळा म्हणताती वेडा । संसार रोकडा बुडविला ॥२॥

एकवीस कुळें जेणें उद्धरिलीं । हे तों न कळे खोली भाग्यमंदा ॥३॥

तुका म्हणे त्याची पायधुळी मळिे । भवभय पळे वंदितां चि ॥४॥

४३२८

उपजला प्राणी न राहे संसारीं । बैसला सेजारी काळ उसां ॥१॥

पाहा तो उंदीर घेउनि जाय बोका । तैसा काळ लोका नेत असे ॥ध्रु.॥

खाटिकाचे घरीं अजापुत्र पाहें । कसाबाची गाय वांचे कैसी ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं करा काढाकाढी । जाती ऐसी घडी पुन्हा नये ॥३॥

४३२९

पंढरीस जाऊं म्हणती । यम थोर चिंता करि ती ॥१॥

या रे नाचों ब्रम्हानंदें । विठ्ठलनामाचिया छंदें ॥ध्रु.॥

धरिली पंढरीची वाट । पापें रिगालीं कपाट ॥२॥

केलें भीमरेचें स्नान । यमपुरी पडिले खान ॥३॥

दुरोनि देखिली पंढरी । पापें गेलीं दुरच्यादुरी ॥४॥

दुरोनि देखिलें राउळ । हरुषें नाचती गोपाळ ॥५॥

तुका म्हणे नाहीं जाणें । अखंड पंढरिराहणें ॥६॥

४३३०

पय दधि घृत आणि नवनीत । तैसें दृश्यजात एकपणें ॥१॥

कनकाचे पाहीं अलंकार केले । कनकत्वा आले एकपणें ॥ध्रु.॥

मृत्तिकेचे घट जाले नानापरी । मृत्तिका अवधारीं एकपणें ॥२॥

तुका म्हणे एक एक ते अनेक । अनेकत्वीं एक एकपणा ॥३॥

४३३१

पंधरा दिवसांमाजी साक्षात्कार जाला । विठोबा भेटला निराकार ॥१॥

भांबगिरिपाठारीं विस्त जाण केली । वृत्ति थिरावली परब्रम्हीं ॥ध्रु.॥

निर्वाण जाणोनि आसन घातलें । ध्यान आरंभिलें देवाजीचें ॥२॥

सर्प विंचू व्याघ्र आंगासी झोंबले । पीडूं जे लागले सकळिक ॥३॥

दीपकीं कर्पूर कैसा तो विराला । तैसा देह जाला तुका म्हणे ॥४॥

४३३२

अज्ञान हा देह स्वरूपीं मीनला । सर्व वोसावला देहपात ॥१॥

ज्ञानस्वरूपाची सांगड मिळाली । अंतरीं पाहिली ज्ञानज्योती ॥२॥

तुका म्हणे चत्ति स्वरूपीं राहिलें । देह विसावलें तुझ्या पायीं ॥३॥

४३३३

दामाजीपंताची रसद गुदरली । लज्जा सांभाळिली देवरायें ॥१॥

तयाचें चरित्र परिसा हो सादरें । करितों नमस्कार संतजना ॥ध्रु.॥

मंगळवेढा असे विस्त कुटुंबेंसी । व्यापारी सर्वांसी मान्य सदा ॥२॥

कर्म काय करी ठाणाचा हवाला । तों कांहीं पडला कठिण काळ ॥३॥

धान्याचीं भांडारें होतीं तीं फोडिलीं । पंढरी रक्षिली दुष्काळांत ॥४॥

दुबळें अनाथ तें हि वांचविलें । राष्टधांत ते जाली कीर्ति मोठी ॥५॥

मुजुम करीत होता कानडा ब्राम्हण । फिर्याद लिहून पाठविली ॥६॥

अविंदाचें राज्य बेदरीं असतां । कागद पाहतां तलब केली ॥७ ॥

दामाजीपंतासी धरोनि चालविलें । इकडे या विठ्ठलें माव केली ॥८॥

विकते धारणे सवाईंचें मोल । धान्याचें सकळ द्रव्य केलें ॥९॥

दामाजीपंताच्या नांवें अर्जदास्त । लिहून खलेती मुद्रा केली ॥१०॥

विठो पाडेवार भक्तां साहए जाला । वेदरासी गेला रायापासीं ॥११॥

जोहार मायबाप पुसती कोठील । तंव तो म्हणे स्थळ मंगळवेढें ॥१२॥

दामाजीपंतांनीं रसद पाठविली । खलेती ओतिली अर्जदास्त ॥१३॥

देखोनियां राजा संतोष पावला । म्हणे व्यर्थ त्याला तलब केली ॥१४॥

काय तुझें नांव पुसती यंत्रधारी । तो म्हणे बेगारी विठा कां जी ॥१५॥

पावल्याचा जाब द्यावा मायबाप । करोनि घेतों माप म्हणती ते ॥१६॥

पावल्याचा जाब दिधला लिहून । तसरीफ देऊन पाठविला ॥१७॥

छत्री घोडा शिबिका आभरणांसहित । दिला सवें दूत पाठवूनि ॥१८॥

वाटे चुकामुक जाली याची त्यांची । ते आले तैसे चि मंगळवेढा ॥१९॥

दामाजीपंतासी बेदरासी नेलें । राजा म्हणे जालें कवतुक ॥२०॥

काल गेला विठा बेगारी देऊन । तसरीफ देऊन जाब दिला ॥२१॥

काय तुमचें काज बोला जी सत्वर । बोलाजी निर्धार वचनाचा ॥२२॥

कैंचा विठा कोण पाठविला कधीं । काढोनियां आधीं जाब दिला ॥२३॥

पहातां चि जाब हृदय फुटलें । नयन निडारले राजा देखे ॥२४॥

सावळें सकुमार रूप मनोहर । माथां तेणें भार वाहियेला ॥२५॥

दामाजीपंतासी रायें सन्मानिलें । तो म्हणे आपुलें कर्म नव्हे ॥२६॥

आतां तुमची सेवा पुरे जी स्वामिया । शिणविलें सखया विठोबासी ॥२७॥

निरोप घेऊनि आला स्वस्थळासी । उदास सर्वासीं होता जाला ॥२८॥

दामाजीपंतांनीं सेविली पंढरी । ऐसा त्याचा हरि निकटवृत्ति ॥२९॥

तुका म्हणे विठो अनाथ कैवारी । नुपेक्षी हा हरि दासालागीं ॥३०॥

४३३४

पहिली माझी ओवी ओवीन जगत्र । गाईंन पवित्र पांडुरंग ॥१॥

दुसरी माझी ओवी दुजें नाहीं कोठें । जनीं वनीं भेटे पांडुरंग ॥ध्रु.॥

तिसरी माझी ओवी तिळा नाहीं ठाव । अवघा चि देव जनीं वनीं ॥२॥

चवथी माझी ओवी वैरिलें दळण । गाईंन निधान पांडुरंग ॥३॥

पांचवी माझी ओवी ते माझिया माहेरा । गाईंन निरंतरा पांडुरंगा ॥४॥

साहावी माझी ओवी साहा ही आटले । गुरूमूर्त भेटले पांडुरंग ॥५॥

सातवी माझी ओवी आठवे वेळोवेळां । बैसलासे डोळां पांडुरंग ॥६॥

आठवी माझी ओवी आठावीस योग । उभा चंद्रभागे पांडुरंग ॥७॥

नववी माझी ओवी सरलें दळण । चुकलें मरण संसारीचें ॥८॥

दाहावी माझी ओवी दाहा अवतारा । न यावें संसारा तुका म्हणे ॥९॥

४३३५

धरोनियां फरश करी । क्तजनाचीं विघ्नें वारी ॥१॥

ऐसा गजानन महाराजा । त्याचें चरणीं हालो लागो माझा ॥ध्रु.॥

सेंदुर शमी बहुप्रिय ज्याला । तुरा दुर्वांचा शोभला ॥२॥

उंदिर असे जयाचें वहन । माथां जडितमुगुट पूर्ण ॥३॥

नागयज्ञोपवीत रुळे । शुभ्र वस्त्र शोभित साजिरें ॥४॥

भावमोदक हराभरी । तुका भावें हे पूजा करी ॥५॥

४३३६

नाम आहे जयापाशीं । जेथें राहे तेथें चि काशी ॥१॥

ऐसा नामाचा महिमा । जाणे वाल्मीक शंकर उमा ॥ध्रु.॥

नाम प्रल्हादबाळ । जाणे पापी आजामेळ ॥२॥

नाम जाणे तो नारद । नामें ध्रुवा अक्षय पद ॥३॥

नाम गणिकेतें तारी । पशु गजेंद्र उद्धारी ॥४॥

नाम जाणे हणुमंत । जाणताति महासंत ॥५॥

नाम जाणे शुकमूर्ति । जाणे राजा परिक्षिती ॥६॥

नाम जाणे तुका । नाहीं संसाराचा धोका ॥७॥

४३३७

बहुतां जन्मां अंतीं जन्मलासी नरा । देव तूं सोइरा करीं आतां ॥१॥

करीं आतां बापा स्वहिताचा स्वार्थ । अनर्थाचा अर्थ सांडीं आतां ॥ध्रु.॥

सांडि आतां कुडी कल्पनेची वाट । मार्ग आहे नीट पंढरीचा ॥२॥

पंढरीस जावें सर्व सुख घ्यावें । रूप तें पाहावें विटेवरि ॥३॥

विटेवरि नीट आनंदाचा कंद । तुका नाचे छंद नामघोषें ॥४॥

४३३८

किती सांगों तरि नाइकति बटकीचे । पुढें सिंदळीचे रडतील ॥१॥

नका नका करूं रांडेची संगती । नेवोनी अधोपाती घालिल यम ॥२॥

तुका म्हणे जरी देवीं नाहीं चाड । हाणोनि थोबाड फोडिल यम ॥३॥

४३३९

उधानु काटीवरि चोपडुची आस । नवरा राजस मिरवतसे ॥१॥

जिव्हाळ्याचा काठी उबाळ्याच्या मोटा । नवरा चोहटा मिरवतसे ॥ध्रु.॥

तुळसीची माळ नवरीचे कंठीं । नोवरा वैकुंठीं वाट पाहे ॥२॥

तुका म्हणे ऐसी नोवर्‍याची कथा । परमार्थ वृथा बुडविला ॥३॥

४३४०

न कळे महिमा वेद मोनावले । जेथें पांगुळले मनपवन ॥१॥

चंद्र सूर्य ज्याचें तेज वागविती । तेथें माझी मती कोणीकडे ॥ध्रु.॥

काय म्यां वाणावें तुझ्या थोरपणा । सहस्रवदना वर्णवेना ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही बाळ तूं माउली । कृपेची साउली करीं देवा ॥३॥

४३४१

संतचरणरज लागतां सहज । वासनेचें बीज जळोन जाय ॥१॥

मग रामनामीं उपजे आवडी । सुख घडोघडी वाढों लागे ॥ध्रु.॥

कंठीं प्रेम दाटे नयनीं नीर लोटे । हृदयीं प्रगटे रामरूप ॥२॥

तुका म्हणे साधन सुलभ गोमटें । परि उपतिष्ठे पूर्वपुण्यें ॥३॥

४३४२

विधवेसि एक सुत । अहर्निशीं तेथें चत्ति ॥१॥

तैसा तूं मज एकला । नको मोकलूं विठ्ठला ॥ध्रु.॥

सुपुत्रालागीं बाप । अवघे तेथें चि संकल्प ॥२॥

तुका म्हणे चित्ती । पतिव्रते जैसा पति ॥३॥

४३४३

म्हणे विठ्ठल पाषाण । त्याच्या तोंडावरि वाहाण॥१॥

नको नको दर्शन त्याचें । गलितकुष्ट भरो वाचे ॥ध्रु.॥

शाळिग्रामासि म्हणे धोंडा । कोड पडो त्याच्या तोंडा ॥२॥

भावी सद्ग‍ु मनुष्य । त्याचें खंडो का आयुष्य ॥३॥

हरिभक्ताच्या करी चेष्टा । त्याचे तोंडीं पडो विष्ठा ॥४॥

तुका म्हणे किती ऐकों । कोठवरी मर्यादा राखों ॥५॥

४३४४

स्वगाअचे अमर इच्छिताति देवा । मृत्युलोकीं व्हावा जन्म आम्हां ॥१॥

नारायणनामें होऊं जिवनमुक्त । कर्तिनीं अनंत गाऊं गीती ॥ध्रु.॥

वैकुंठींचे जन सदा चिंतिताति । कइं येथें येती हरिचे दास ॥२॥

यमधर्म वाट पाहे निरंतर । जोडोनियां कर तिष्ठतसे ॥३॥

तुका म्हणे पावावया पैल पार । नामंत्र सार भाविकासि ॥४॥

४३४५

व्यापक हा विश्वंभर । चराचर याचेनी ॥१॥

पंढरिराव विटेवरि । त्याचींच धरीं पाउलें ॥ध्रु.॥

अवघियांचा हा चि ठाव । देवोदेवीं सकळ ॥२॥

तुका म्हणें न करीं सोस । भेदें दोष उफराटे ॥३॥

४३४६

पसरोनि मुखें । कैसे धालों बा हारीखें ॥१॥

ब्रम्हादिका दुर्लभ वांटा । आम्हां फावला राणटां ॥ध्रु.॥

गोड लागे काय तरि। कृपावंत जाला हरि ॥२॥

उडती थेंबुटें । अमृताहुनि गोमटें ॥३॥

गोडाहुनि गोड । जिव्हा नाचे वाटे कोड ॥४॥

खुणावुनि तुका । दावी वर्म बोलों नका ॥५॥

४३४७

आमुचि मिरास पंढरी । आमुचें घर भीमातिरीं ॥१॥

पांडुरंग आमुचा पिता । रकुमाबाईं आमुचि माता ॥ध्रु.॥

भाव पुंडलीक मुनि । चंद्रभागा आमुची बहिणी ॥२॥

तुका जुन्हाट मिराशी । ठाव दिला पायांपाशीं ॥३॥

४३४८

गंगा गेली सिंधुपाशीं । जरी तो ठाव नेदी तिशी ॥१॥

तिणें जावें कवण्या ठाया । मज सांगा पंढरिराया ॥ध्रु.॥

जळ क्षोभलें जलचरां । माता बाळा नेदी थारा ॥२॥

तुका म्हणे आलों शरण । देवा त्वां कां धरिलें मौन्य ॥३॥

४३४९

बैसो आतां मनीं । आले तैसें चि वदनीं ॥१॥

मग अवघें चि गोड । पुरे सकळ हि कोड ॥ध्रु.॥

बाहेरील भाव । तैसा अंतरीं हि वाव ॥२॥

तुका म्हणे मणि । शोभा दाखवी कोंदणीं ॥३॥

४३५०

वेठी ऐसा भाव । न करी अहाच उपाव ॥१॥

रूप डसवी न जिवा । अवघा ये च ठायीं हेवा ॥ध्रु.॥

कृपणाचेपरि । लेखा पळनिमिषेवरि ॥२॥

तुका म्हणे आस । संनिध चि जगदीशा ॥३॥

४३५१

सर्वसुखा अधिकारी । मुखें उच्चारी हरिनाम ॥१॥

सर्वांगें तो सर्वोत्तम । मुखीं नाम हरीचें ॥ध्रु.॥

ऐशी उभारिली बाहे। वेदीं पाहें पुराणीं ॥२॥

तुका म्हणे येथें कांही । संदेह नाहीं भरवसा ॥३॥

४३५२

जो का निर्गुण निराकार । तेथें धरियेले अवतार ॥१॥

निर्गुण होता तो सगुणासि आला । भक्तिसाटीं प्रगटला ॥ध्रु.॥

जो का त्रिभुवनचाळक । तो हा नंदाचा बाळक ॥२॥

सोडविलें वसुदेवदेवकीसि । अवतार धरिला तिचे कुशी ॥३॥

मारियेला कंसराणा । राज्यीं स्थापिलें उग्रसेना ॥४॥

तुका म्हणे देवादिदेव । तो हा उभा पंढरिराव ॥५॥

४३५३

जुनाट हें धन अंत नाहीं पार । खात आले फार सरलें नाहीं ॥१॥

नारद हा मुनि शुक सनकादिक । उरलें आमुप तुम्हां आम्हां ॥ध्रु.॥

येथूनियां धना खाती बहु जन । वाल गुंज उणें जालें नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे धना अंत नाहीं पार । कुंटित चार वाचा तेथें ॥३॥

४३५४

कोडियाचें गोरेपण । तैसें अहंकारीज्ञान ॥१॥

त्यासि अंतरीं रिझे कोण । जवळी जातां चळिसवाण ॥ध्रु.॥

प्रेतदेह गौरविलें । तैसें विटंबवाणें जालें ॥२॥

तुका म्हणे खाणें विष्ठा । तैशा देहबुद्धिचेष्टा ॥३॥

४३५५

पाया जाला नारू । तेथें बांधला कापूरु ।

तेथें बिबव्याचें काम । अधमासि तों अधम ॥१॥

रुसला गुलाम । धणी करीतो सलाम ।

तेथें चाकराचें काम । अधमासि तों अधम ॥ध्रु.॥

रुसली घरची दासी । धणी समजावी तियेसि ।

तेथें बटकीचें काम । अधमासि तों अधम ॥२॥

देव्हार्‍यावरि विंचू आला । देवपूजा नावडे त्याला ।

तेथें पैजारेचें काम । अधमासि तों अधम ॥३॥

तुका म्हणे जाती । जातीसाटीं खाती माती ॥४॥

४३५६

ब्राम्हणा न कळे आपुलें तें वर्म । गंवसे परब्रम्ह नामें एका ॥१॥

लहानथोरासि करितों प्रार्थना । दृढ नारायणा मनीं धरा ॥ध्रु.॥

सर्वांप्रति माझी हे चि असे विनंती । आठवा श्रीपती मनामाजी ॥२॥

केशव नारायण करितां आचमन । ते चि संध्या स्नान कर्म क्रिया ॥३॥

नामें करा नित्य भजन भोजन । ब्रम्हकर्म ध्यान याचे पायीं ॥४॥

तुका म्हणे हें चि निर्वाणींचें शस्त्र । म्हणोनि सर्वत्र स्मरा वेगीं ॥५॥

४३५७

नरदेह वांयां जाय । सेवीं सद्ग‍ूचे पाय ॥१॥

सांडोनियां अहंभाव । धरीं भक्ती पूजीं देव ॥ध्रु.॥

थोराचिये वाटे । जातां भवशोक आटे ॥२॥

प्रल्हादातें तारी । तुका म्हणे तो कंठीं धरीं ॥३॥

४३५८

संचित तैशी बुद्धि उपजे मनामधीं । सांगितलें सिद्धि नव जाय ॥१॥

ज्याचा जैसा ठेवा तो त्यापाशीं धांवे । न लगती करावे उपदेश ॥२॥

घेऊन उठती आपुलाले गुण । भविष्याप्रमाणें तुका म्हणे ॥३॥

४३५९

कुरंगीपाडस चुकलेसे वनीं । फुटे दुःखेंकरोनि हृदय त्याचें ॥१॥

तैसा परदेशी जालों तुजविण । नको हो निर्वाण पाहूं माझें ॥ध्रु.॥

अपराध्याच्या कोटि घालीं सर्व पोटीं । नको या शेवटीं उपेक्षूं गा ॥२॥

तुका म्हणे असों द्यावी माझी चिंता । कृपाळु अनंता पांडुरंगा ॥३॥

४३६०

धन्य जालों हो संसारीं । आम्ही देखिली पंढरी ॥१॥

चंद्रभागे करूं स्नान । पुंडलीकाचें दर्शन ॥ध्रु.॥

करूं क्षेत्रप्रदक्षिणा। भेटूं सत या सज्जनां ॥२॥

उभे राहूं गरुडपारीं । डोळेंभरुनी पाहों हरी ॥३॥

तुका म्हणे वाळवंटीं । महालाभ फुकासाटीं ॥४॥

४३६१

पंढरीचा वारकरी । खेपा वैकुंठबंदरीं ॥१॥

तया नाहीं आणखी पेणें । सदा वैकुंठीं राहाणें ॥ध्रु.॥

आला गेला केल्या यात्रा । उद्धरिलें कुळा सर्वत्रा ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं । यासि संदेह कल्पांतीं ही ॥३॥

४३६२

सोडियेल्या गाईं नवलक्ष गोपाळीं । सवें वनमाळी चालियेला ॥१॥

सुदीन समय भाग्याचा उदय । चारावया गाईं वनामाजी ॥ध्रु.॥

गाईंगोपाळांच्या संगें चाली हरि । क्रीडा नानापरि खेळताति ॥२॥

काठी कांबळीया मोहरीया पोंवा । सिदोरी गांजिवा खांद्यावरि ॥३॥

गोधनें संवगडे खेळे नानापरी । आले भीमातीरीं वेणुनादा ॥४॥

तेथें उभा ठेला गोपाळांसहित । सिदोरिया सोडीत बैसे तेथें ॥५॥

तुका म्हणे ज्यांनीं आणिल्या भाकरी । नेऊनियां हरीपुढें देती ॥६॥

४३६३

ज्यां जैसी आवडी त्यां तैसा विभाग । देत पांडुरंग तृप्ति जाली ॥१॥

मुखींचें उच्छष्टि हिरोनियां खात । विस्मित विधाता देखोनियां ॥ध्रु.॥

दिलें जें गोपाळां तें नाहीं कोणासि । विस्मित मानसीं सुरवर ॥२॥

देव ॠषि मुनि सद्धि हे चारण । शिव मरुद्गण चंद्र सूर्य ॥३॥

तुका म्हणे आले सकळ हि सुरवर । आनंदें निर्भर पाहावया ॥४॥

४३६४

आले सुरवर नानापक्षी जाले । सकळ अवतरले श्वापदवेषें ॥१॥

श्वानखररूपी होऊनियां आले । उच्छष्टि कवळ वेचिताति ॥ध्रु.॥

होऊनियां दीन हात पसरिती । मागोनियां घेती उष्टावळी ॥२॥

अभिमान आड घालोनि बाहेरि । तयां म्हणे घ्या रे धणी ॥३॥

तुका म्हणे धणी लाधली अपार । तया सुखा पार काय सांगों ॥४॥

४३६५

एकमेकीं घेती थडका । पाडी धडका देऊनि ॥१॥

एकमेका पाठीवरि । बैसोनि करिती ढवाळी ॥ध्रु.॥

हाता हात हाणे लाही । पळतां घाईं चुकविती ॥२॥

तुका म्हणे लपणी चपणी । एका हाणी पाठीवरी ॥३॥

४३६६

चला वळूं गाईं । दूर अंतरल्या भाईं ॥१॥

खेळ खेळतां जाला शीण । कोण करी वणवण ॥ध्रु.॥

गाईं हकारी कान्हया । म्हणोनि लागती ते पायां ॥२॥

तुका म्हणे द्यावें । नाम संकीर्तन बरवें ॥३॥

४३६७

नाहीं संसाराची चाड । गाऊं हरिचें नाम गोड ॥१॥

हो का प्राणाचा ही घात । परि हा न सोडीं अनंत ॥ध्रु.॥

जन्मोजन्मीं हा चि धंदा । संतसंग राहो सदा ॥२॥

तुका म्हणे भाव । तो हा जाणा पंढरिराव ॥३॥

४३६८

हरीविण जिणें व्यर्थ चि संसारीं । प्रेत अळंकारीं मिरवत ॥१॥

देवाविण शब्द व्यर्थ चि कारण । भांड रंजवण सभेसि गा ॥ध्रु.॥

आचार करणें देवाविण जो गा । सर्पाचिया अंगा मृदुपण ॥२॥

तुका म्हणे काय बहु बोलों फार । भक्तीविण नर अभाग्य कीं ॥३॥

४३६९

जालासि पंडित पुराण सांगसी । परि तूं नेणसी मीं हें कोण ॥१॥

गाढवभरी पोथ्या उलथिशी पानें । परि गुरुगम्यखुणे नेणशी बापा ॥२॥

तुका कुणबियाचा नेणे शास्त्रमत । एक पंढरीनाथ विसंबेना ॥३॥

४३७०

स्वप्नींच्या व्यवहारा काळांतर लेखा । जागृतीसि रुका गांठ नाहीं ॥१॥

तेवीं शब्दज्ञानें करिती चावटी । ज्ञान पोटासाटीं विकों नये ॥ध्रु.॥

बोलाची च कढी बोलाचा ची भात । जेवूनियां तृप्त कोण जाला ॥२॥

कागदीं लिहिली नांवाची साकर । चाटितां मधुर केवीं लागे ॥३॥

तुका म्हणे जळो जळो त्याचें ज्ञान। यमपुरी कोण दंड साहे ॥४॥

४३७१

भूत नावरे कोणासी । पुंडलीकें खिळिलें त्यासी ॥१॥

समचरण असे विटे । कटिकर उभें नीट ॥ध्रु.॥

वाळुवंटीं नाचती संत । प्रेमामृतें डुल्लत ॥२॥

तुका म्हणे पुंडलीका । भक्तिबळें तूं चि निका ॥३॥

४३७२

आपुले वरदळ नेदा । एवढी गोविंदा कृपणता ॥१॥

यावर बा तुमचा मोळा । हा गोपाळा कळेना ॥ध्रु.॥

सेवा तरी घेतां सांग । चोरिलें अंग सहावेना ॥२॥

तुका जरी क्रियानष्ट । तरी कां कष्ट घेतसां ॥३॥

४३७३

भीमातिरींचा नाटक । यानें लावियेलें चेटक ॥१॥

मन बुद्धि जाली ठक । नेणे संसाराची टुक ॥ध्रु.॥

कैशी प्रसंगीक वाणी । प्रत्यादर कडसणी ॥२॥

तुका म्हणे मोठा ठक । जेथें तेथें उभा ठाके ॥३॥

४३७४

कां रे दाटोन होतां वेडे । देव आहे तुम्हांपुढें ॥१॥

ज्यास पाठ नाहीं पोट । करी त्रैलोक्याचा घोंट ॥ध्रु.॥

तुमची तुम्हां नाहीं सोय । कोणाचें काय जाय ॥२॥

तुका गातो नामीं । तेथें नाहीं आम्ही तुम्ही ॥३॥

४३७५

नव्हे हें कवित्व टांकसाळी नाणें । घेती भले जन भले लोक ॥१॥

लागलासे झरा पूर्ण नवनीतें । सेविलियां हित फार होय ॥२॥

तुका म्हणे देवा केला बलात्कार । अंगा आलें फार महंतपण ॥३॥

४३७६

सांवळें सुंदर पाहे दृष्टिभरि । ऐसें कांहीं करीं मन माझें ॥१॥

मना तुज ठाव दिला त्याचे पायीं । राहें विठाबाईंसवें सदा ॥ध्रु.॥

मना नको धरूं आणिकांचा संग । नाहीं पांडुरंग जयां मनीं ॥२॥

वरपंग भाव नको म्हणे तुका । करीं प्राणसखा नारायणा ॥३॥

४३७७

एकली वना चालली राना । चोरुनि जना घराचारी ॥१॥

कोणी नाहीं संगीसवें । देहभावें उदास ॥ध्रु.॥

जाउनि पडे दुर्घटवनीं । श्वापदांनीं वेढिली ॥२॥

मार्ग न चले जातां पुढें । भय गाढें उदेलें ॥३॥

मागील मागें अंतरलीं । पुढील चाली खोळंबा ॥४॥

तुका म्हणे चित्ती यासि । हृदयस्थासी आपुल्या ॥५॥

४३७८

पडली घोर रजनी । संगी कोणी नसे चि ॥१॥

पहा हो कैसें चालविलें । पिसें गोवलें लावूनि ॥ध्रु.॥

कोठें लपविलें तें अंग । होता संग दिला तो ॥ ।२॥

मज कधीं नव्हतें ठावें । दोही भावें वाटोळें ॥३॥

तुका म्हणे कैंची उरी । दोहीपरि नाडिलें ॥४॥

४३७९

उदार कृपाळ पतितपावन । ब्रिदें नारायणा जाती वांयां ॥१॥

वर्णिलासि श्रुति नेणे तुझा पार । राहे मौनाकार नेति ऐसें ॥ध्रु.॥

तेथें माझा धांवा पावे कोणीकडे । अदृष्ट हें पुढें वोडवलें ॥२॥

कोण ऐसा भक्त लाधला भाग्यासी । आठवण ऐसी द्यावी तुज ॥३॥

तुका म्हणे नको पाहों माझा अंत । जाणोनि हे मात उडी घालीं ॥४॥

४३८०

ज्याचें जैसें भावी मन । त्यासि देणें दरुषण ॥१॥

पुरवूं जाणे मनिंची खूण । समाधान करोनि ॥ध्रु.॥

आपणियातें प्रगट करी । छाया वरी कृपेची ॥२॥

तुका म्हणे केले दान । मन उन्मन हरिनामीं ॥३॥

४३८१

कां रे पुंड्या मातलासी । उभें केलें विठ्ठलासि ॥१॥

विस्त क्षीरसागरवासीं । आला उभा पंढरीसि ॥ध्रु.॥

भक्ती देखोनि निकट । देवें सोडिलें वैकुंठ ॥२॥

तुका म्हणे बळी । तूं चि एक भूमंडळीं ॥३॥

४३८२

शेवटींची विनंती । ऐका ऐका कमळापती ॥१॥

काया वाचा मन । चरणीं असे समर्पण ॥ध्रु.॥

जीवपरमात्मा ऐक्यासि । सदा वसो हृदयेंसीं ॥२॥

तुका म्हणे देवा । कंठीं वसावें केशवा॥३॥

४३८३

माझें परिसावें गार्‍हाणें । चत्ति द्यावें नारायणें ॥१॥

माझे हृदयींचें वर्म । देवा जाणशी तूं कर्म ॥ध्रु.॥

सबाह्यअंतरसाक्ष । ऐसा वेदीं केला पक्ष ॥२॥

तुका म्हणे नेणां । काय सांगों नारायणा ॥३॥

४३८४

गुरुचिया मुखें होइल ब्रम्हज्ञान । न कळे प्रेमखुण विठोबाची ॥१॥

वेदातें विचारा पुराणातें पुसा । विठोबाचा कैसा प्रेमभाव ॥२॥

तुका म्हणे सांडा जाणिवेचा शीण । विठोबाची खूण जाणती संत ॥३॥

४३८५

देव आतां आम्हीं केला असे ॠणी । आणिका वांचूनि काय गुंता ॥१॥

एकाचें आर्जव करू एकनिष्ठ । आणिकांचा बोभाट कामा नये ॥ध्रु.॥

बहुतांचे आर्जव केलिया खटपट । नाहीं हा शेवट शुद्ध होत ॥२॥

पुरता विचार आणोनी मानसीं । अंतरलों सर्वासि पई देखा ॥३॥

तुका म्हणे देवा चरणीं असो भाव । तेणें माझा जीव संतोष हा ॥४॥

४३८६

पापाची वासना नको दावूं डोळां । त्याहुनि अंधळा बराच मी ॥१॥

निंदेचें श्रवण नको माझे कानीं । बधिर करोनि ठेवीं देवा ॥ध्रु.॥

अपवित्र वाणी नको माझ्या मुखा । त्याजहुनि मुका बराच मी ॥२॥

नको मज कधीं परस्त्रीसंगति । जनांतुन माती उठतां भली ॥३॥

तुका म्हणे मज अवघ्याचा कांटाळा । तूं एक गोपाळा आवडसी ॥४॥

४३८७

कीर्तनाचा विकरा मातेचें गमन । भाड खाईं धन विटाळ तो ॥१॥

हरिभक्ताचि माता हे हरिगुणकीर्ति । इजवर पोट भरिती चांडाळ ते ॥ध्रु.॥

अंत्यज हा ऐसें कल्पांतीं करीना । भाड हे खाईंना जननीची ॥२॥

तुका म्हणे त्याचें दर्शन ही खोटें । पूर्वजांसि नेटें नरका धाडी ॥३॥

४३८८

पंढरी पावन जालें माझें मन । आतां करूं ध्यान विठोबाचें ॥१॥

आतां ऐसें करूं नाम गाऊं गीतीं । सुखाचा सांगाती विठो करूं ॥ध्रु.॥

संग करूं त्याचा तो सखा आमचा । अनंतां जन्मांचा मायबाप ॥२॥

परतोनि सोईं धरीं कां रे मना । विठ्ठलचरणा घालीं मिठी ॥३॥

घातलीसे मिठी नाही भक्तिभाव । उदार पंढरिराव तुका म्हणे ॥४॥

४३८९

येई गे विठ्ठले विश्वजीवनकले । सुंदर घननीळे पांडुरंगें ॥१॥

येई गे विठ्ठले करुणाकल्लोळे । जीव कळवळे भेटावया ॥ध्रु.॥

न लगती गोड आणीक उत्तरें । तुझें प्रेम झुरे भेटावया ॥२॥

तुका म्हणे धांव घालीं कृष्णाबाईं । क्षेम चाहूंबाही देई मज ॥३॥

४३९०

कटावरी कर कासया ठेविले । जननी विठ्ठले जीवलगे॥१॥

शंखचक्रगदाकमळमंडित । आयुधें मंडित कृष्णाबाईं ॥ध्रु.॥

क्षण एक धीर होत नाहीं चित्ति । केव्हां पंढरिनाथा भेटशील ॥२॥

तुका म्हणे हें चि करीं देई । तई च विश्रामा पावईंन ॥३॥

४३९१

आतां मोकलावें नव्हे हें उचित । तरी कृपावंत म्हणवावें ॥१॥

पूर्वा भक्त जाले सर्व आपंगिले । नाहीं उपेक्षिले तुम्हीं कोणी ॥ध्रु.॥

माझिया वेळेसि कां गा लपालासी । विश्व पोसितोसि लपोनियां ॥२॥

करावी म्हणावी सर्वां भूतीं दया । तरी भेटावया येईंन मी ॥३॥

तरी माझे हाती देई मनबुद्धि । जरि दयानिधि येशील तूं ॥४॥

तुका म्हणे तूं चि अवघा सूत्रधारी । माझी सत्ता हरी काय आहे ॥५॥

४३९२

माझें कोण आहे तुजविण देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥१॥

वाट पाहतसें कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

साच करीं हरी आपुली ब्रिदावळी । कृपेनें सांभाळीं महाराजा ॥२॥

क्षमा करीं सर्व अपराध माझा । लडिवाळ मी तुझा पांडुरंगा ॥३॥

साह्य होसी तरी जाती साही वैरी । मग सुखें अंतरीं ध्यान तुझें ॥४॥

कृपा करोनि देई दया क्षमा शांती । तेणें तुझी भक्ति लाभईंल ॥५॥

माझें हें सामर्थ्य नव्हे नारायणा । जरी कांहीं करुणा येइल तुज ॥६॥

तुका म्हणे मज कैसें आपंगा जी । आपुलेंसें करा जी पांडुरंगा ॥७॥

४३९३

अपराध जाले जरी असंख्यात । तरी कृपावंत नाम तुझें ॥१॥

तुझें लडिवाळ तुज कृपा यावी । म्यां वाट पाहावी कवणाची ॥ध्रु.॥

मायबाप माझा रुक्मादेवीवर । हा दृढ निर्धार अंतरींचा ॥२॥

तुका म्हणे कोणे गोष्टीचें संकष्ट । न घालीं मज भेट नारायणा ॥३॥

४३९४

आधीं कां मज लावियेली सवे । आतां न राहावे तुजविण ॥१॥

पहिलें चि तोंडक कां गा नाहीं केलें । आतां उपेक्षिलें न सोडीं मी ॥ध्रु.॥

कृपेच्या सागरा न पाहें निर्वाण । जालों तुजवीण कासावीस ॥२॥

तुका म्हणे कोठें गुंतलेति हरी । येई झडकरी पांडुरंगा ॥३॥

४३९५

बा रे पांडुरंगा केव्हां येशी भेटी । जाहालों हिंपुटी तुजवीण ॥१॥

तुजवीण सखें न वटे मज कोणी । वाटतें चरणीं घालूं मिठीं ॥ध्रु.॥

ओवाळावी काया चरणांवरोनि । केव्हां चक्रपाणी भेटशील ॥२॥

तुका म्हणे माझी पुरवीं आवडी । वेगीं घालीं उडी नारायणा ॥३॥

४३९६

पंचाग्निसाधन करूं धूम्रपान । काय तीर्थाटण करूं सांग ॥१॥

सांग कोणे देशीं आहे तुझें गांव । घेऊनियां धांव येऊं तेथें ॥ध्रु.॥

सांग कांहीं वृत्त कोण करूं व्रत । जेणें कृपावंत होशील तूं ॥२॥

वाटतें सेवटीं जालासि निष्ठ‍ । न देसी उत्तर तुका म्हणे ॥३॥

४३९७

तुजवीण तीळभरी रिता ठाव । नाहीं ऐसें विश्व बोलतसे ॥१॥

बोलियेले योगी मुनी साधु संत । आहेसि या आंत सर्वांठायीं ॥ध्रु.॥

मी तया विश्वासें आलों शरणागत । पूर्वीचें अपत्य आहें तुझें ॥२॥

अनंत ब्रम्हांडें भरोनि उरलासि । मजला जालासि कोठें नाहीं ॥३॥

अंतपार नाहीं माझिया रूपासि । काय सेवकासि भेट देऊं ॥४॥

ऐसें विचारिलें म्हणोनि न येशी । सांग हृषीकेशी मायबापा ॥५॥

तुका म्हणे काय करावा उपाय । जेणें तुझे पाय आतुडति ॥६॥

४३९८

काम क्रोध आड पडले पर्वत । राहिला अनंत पलीकडे ॥१॥

नुलंघवे मज न सांपडे वाट । दुस्तर हा घाट वैरियांचा ॥ध्रु.॥

आतां कैंचा मज सखा नारायण । गेला अंतरोन पांडुरंगा ॥२॥

तुका म्हणे व्यर्थ मोलाचें शरीर । गेलें हा विचार कळों आला ॥३॥

४३९९

नव्हे निष्ठावंत तुज काय बोल । सेवेविण मोल मागतसें ॥ध्रु.॥

न घडे भजन शुद्ध भावनिष्ठा । आपुल्या अदृष्टावरी बोल ॥ध्रु.॥

पूवाअ जाले भक्त असंख्य विरक्त । काम क्रोध अहंते निर्दाळिलें ॥२॥

ऐसी अंगवण नाहीं मज देवा । करीतसें हेवा भेटावयाचा ॥३॥

कृपा करोनियां पुरवीं असोसी । आपुल्या ब्रिदासी राखावया ॥४॥

तुका म्हणे एक बाळक अज्ञातें । त्यासि हे पोसित मायबापें ॥५॥

नाटाचे २

४४००

अगा ये मधुसूदना माधवा । अगा ये कमळापती यादवा ।

अगा श्रीधरा केशवा । अगा बांधवा द्रौपदीच्या ॥१॥

अगा विश्वव्यापका जनार्दना । गोकुळवासी गोपिकारमणा ।

अगा गुणनिधि गुणनिधाना । अगा मर्दना कंसाचिया ॥ध्रु.॥

अगा सर्वोत्तमा सर्वेश्वरा । गुणातीता विश्वंभरा ।

अगा निर्गुणा निराकारा । अगा आधारा दीनाचिया ॥२॥

अगा उपमन्यसहाकारा । अगा शयना फणिवरा ।

अगा काळकृतांत असुरा । अगा अपारा अलक्षा ॥३॥

अगा वैकुंठनिवासा । अगा अयोध्यापति राजहंसा ।

अगा ये पंढरिनिवासा । अगा सर्वेशा सहजरूपा ॥४॥

अगा परमात्मा परमपुरुषा। अगा अव्यया जगदीशा ।

अगा कृपाळुवा आपुल्या दासा । तोडीं भवपाशा तुका म्हणे ॥५॥

४४०१

कैसी करूं तुझी सेवा । ऐसें सांगावें जी देवा ।

कैसा आणूं अनुभवा । होशी ठावा कैशापरी ॥१॥

कर्मभ्रष्ट माझें मन । नेणें जप तप अनुष्ठान ।

नाहीं इंिद्रयांसि दमन । नव्हे मन एकविध ॥ध्रु.॥

नेणे यातीचा आचार । नेणें भक्तीचा विचार ।

मज नाहीं संतांचा आधार । नाहीं स्थिर बुद्धि माझी ॥२॥

न सुटे मायाजाळ । नाहीं वैराग्याचें बळ ।

न जिंकवती सबळ । काम क्रोध शरीरीं ॥३॥

आतां राख कैसें तरि । मज नुपेक्षावें हरी ।

तुझीं ब्रिदें चराचरीं । तैसीं साच करीं तुका म्हणे ॥४॥

४४०२

भीमातीरवासी । तेथें नश्चियेंसी काशी ॥१॥

मुख्यमुक्तीचें माहेर । ऐसें जाणा पंढरपुर ॥ध्रु.॥

घडे भींवरेशीं स्नान । त्यासि पुन्हा नाहीं जन्म ॥२॥

भाव धरोनि नेटका । मोक्ष जवळी म्हणे तुका ॥३॥

४४०३

जाली गाढवी दुधाळ । महिमा गाईंची पावेल ॥१॥

श्वान जालेंसे चांगलें । तरी कां सांगातें जेवील ॥ध्रु.॥

जाली सिंदळा चांगली । तरि कां पतिव्रता जाली ॥२॥

तुका म्हणे ऐशा जाति । काय उंचपण पावती ॥३॥

४४०४

काशीयात्रा पांच द्वारकेच्या तीन । पंढरीची जाण एक यात्रा ॥१॥

काशी देह विटंबणें द्वारकें जाळणें । पंढरीशी होणें ब्रम्हरूप ॥ध्रु.॥

अठरापगडयाती सकळ हि वैष्णव । दुजा नाहीं भाव पंढरीसि ॥२॥

तुका म्हणे असो अथवा नसो भाव । दर्शनें पंढरिराव मोक्ष देतो ॥३॥

४४०५

हें चि मागणें विठाबाईं । पायीं ठेवूनियां डोईं ॥१॥

शांति दया अंतःकरणीं । रंगो रामनामीं वाणी ॥ध्रु.॥

मूळ द्वंद्वाचें विघडो । निजानंदीं वृत्ति जडो ॥२॥

तुका म्हणे हरी । आतां आपुलेंसें करीं ॥३॥

४४०६

करोनि स्नानविधि आणि देवधर्म । क्रिया नित्यनेम तुजसाटीं ॥१॥

तुजलागीं दानें तुजलागीं तीर्थे । सकळ ही व्रतें तुजलागीं ॥ध्रु.॥

सकळ चित्तवृत्ति दिवस आणि राती । आवडशी प्रीती नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे याहो पवित्राच्या राया । प्राणविसावया पांडुरंगा ॥३॥

४४०७

पहावा नयनीं विठ्ठल चि एक । कांहीं तरी सार्थक संसाराचें ॥१॥

कोठें पाहों तुज कां गा लपालासि । कांहीं बोल मशीं नारायणा ॥ध्रु.॥

वाटते उदास मज दाही दिशा । तुजविण हृषीकेशा वांचोनियां ॥२॥

नको ठेवूं मज आपणा वेगळें । बहुत कळवळें तुजलागीं ॥३॥

तुका म्हणे भेटी देई नारायणा । घडी कंठवेना तुजविण ॥४॥

४४०८

पूर्वा बहुतांचे केले प्रतिपाळ । तें मज सकळ श्रुत आहे ॥१॥

अज अविनाश निर्गुण निरामय । विचारिलें काय त्यांचे वेळे ॥ध्रु.॥

तयांचियें वेळे होशी कृपावंत । माझा चि कां अंत पहातोसि ॥२॥

नारद प्रर्‍हाद उपमन्य धुरू । त्यांचा अंगीकारु कैसा केला ॥३॥

अंबॠषीसाटीं गर्भवास जाले । कां गा मोकलिलें कृपासिंधु ॥४॥

धर्माचें उच्छष्टि अर्जुनाचीं घोडीं । आणीक सांकडीं कितीएक ॥५॥

जालासि लुगडीं तया द्रौपदीचीं । न ये कां आमुची कृपा कांहीं ॥६॥

तुका म्हणे कां गा जालासि कठीण । माझा भाग सीण कोण जाणे ॥७॥

४४०९

कासयासि व्यर्थ घातलें संसारीं । होतें तैसें जरी तुझे चित्ती ॥१॥

तुझिये भेटीची थोर असे आस । दिसोनी निरास आली मज ॥ध्रु.॥

आतां काय जिणें जालें निरर्थक । वैकुंठनायक भेटे चि ना ॥२॥

आडलासि काय कृपेच्या सागरा । रकुमादेवीवरा सोइरिया ॥३॥

तुका म्हणे देई चरणाची सेवा । नुपेक्षीं केशवा मायबापा ॥४॥

४४१०

पक्षीयाचे घरीं नाहीं सामुगरी । त्यांची चिंता करी नारायण ॥१॥

अजगर जनावर वारुळांत राहे । त्याजकडे पाहे पांडुरंग ॥ध्रु.॥

चातक हा पक्षी नेघे भूमिजळ । त्यासाटीं घननीळ नित्य वर्षे ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही पिप्पलिकांची जात । पुरवीं मनोरथ पांडुरंगा ॥३॥

४४११

रामनाम हा चि मांडिला दुकान । आहे वानोवाण घ्यारे कोणी ॥१॥

नका कोणी करूं घेता रे आळस । वांटितों तुम्हांस फुकाचें हें ॥ध्रु.॥

संचितासारिखे पडे त्याच्या हाता । फारसें मागतां तरी न ये ॥२॥

तुका म्हणे आम्हीं सांठविलें सार । उरलिया थार विचारितां ॥३॥

४४१२

बहुजन्मां शेवटीं स्वामी तुझी भेटी । बहु मोह पोटीं थोर जाला ॥१॥

बहु पुरें पाहिलीं बहु दिशा शोधिली । बहु चिंता वाहिली दुर्भराची ॥ध्रु.॥

बहु काळ गेले अनुचित केलें । बहु नाहीं गाइलें नाम तुझें ॥२॥

ऐसा मी अपराधी अगा कृपानिधि । बहु संतां संनिधि ठेवीं तुका ॥३॥

४४१३

कोण उपाव करूं भेटावया । जाळावी हे काया ऐसें वाटे ॥१॥

सोडोनियां गांव जाऊं वनांतरा । रुकुमादेवीवरा पहावया ॥ध्रु.॥

करूं उपवास शोधूं हें शरीर । न धरवे धीर नारायणा ॥२॥

जाती आयुष्याचे दिवस हे चारी । मग केव्हां हरी भेटशील ॥३॥

तुका म्हणे कांहीं सांगा विचारोनि । विठो तुझे मनीं असेल तें ॥४॥

४४१४

माय बाप बंधु सोयरा सांगाती । तूं चि माझी प्रीति गण गोत ॥१॥

शरण आलीं त्यांचीं वारिलीं दुरितें । तारिले पतित असंख्यात ॥ध्रु.॥

इतर कोण जाणे पावलें विश्रांति । न येतां तुजप्रति शरणागत ॥२॥

तयामध्यें मज ठेवीं नारायणा । लक्षुमीरमणा सोइरिया ॥३॥

तुका म्हणे देई दर्शनाचा लाभ । जे पाय दुर्लभ ब्रम्हादिकां ॥४॥

४४१५

पाप ताप माझे गुणदोष निवारीं । कृष्णा विष्णु हरी नारायणा ॥१॥

काम क्रोध वैरी घालोनि बाहेरी । तूं राहें अंतरीं पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

करिशील तरी नव्हे कांइ एक । निर्मिलें त्रैलोक्य हेळामात्रें ॥२॥

समर्थासि काय आम्हीं शिकवावें । तुका म्हणे यावें पांडुरंगा ॥३॥

४४१६

ये गा महाविष्णु अनंतभुजाच्या । आम्हां अनाथांच्या माहेरा ये ॥१॥

भेटावया तुज ओढे माझा जीव । एकवेळा पाय दावीं डोळां ॥ध्रु.॥

आणीक हे आर्त नाहीं नारायणा । ओढे हे वासना भेटावया ॥२॥

वाटे चित्ती काय करावा विचार । चरण सुंदर पहावया ॥३॥

तुका म्हणे माझे पुरवीं मनोरथ । येईं गा न संवरीत पांडुरंगा ॥४॥

४४१७

काय पाहतोसि कृपेच्या सागरा । नराच्या नरेंद्रा पांडुरंगा ॥१॥

नामाचा प्रताप ब्रिदाचा बडिवार । करावा साचार नारायणा ॥ध्रु.॥

कलीमाजी देव बौध्यरूप जाला । जगाचिया बोला लागूं नका ॥२॥

माय पुत्रा काय मारूं पाहे कळी । जगाची ढवाळी काय काज ॥३॥

तुका म्हणे या हो कृपेच्या सागरा । रुकुमादेवीवरा मायबापा ॥४॥

४४१८

रामनामाचे पवाडे । अखंड ज्याची वाचा पढे ॥१॥

धन्य तो एक संसारीं । रामनाम जो उच्चारी ॥ध्रु.॥

रामनाम गर्जे वाचा । काळ आज्ञाधारक त्याचा ॥ २ ॥

तुका म्हणे रामनामीं । कृतकृत्य जालों आम्हीं ॥३॥

४४१९

येइल घरा देव न धरीं संदेहा । फकिराचा यावा व्हावा जेव्हां ॥१॥

होइल फकीर योगी महानुभाव । घडीघडी देव सांभाळील ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें बोलती बहुत । येणे गुणें संत जाले राम ॥३॥

४४२०

भक्तीवीण जिणें जळो लाजिरवाणें । संसार भोगणें दुःखमूळ ॥१॥

वीसलक्ष योनि वृक्षामाजी घ्याव्या । जलचरीं भोगाव्या नवलक्ष ॥ध्रु.॥

अकरालक्ष योनि किड्यामाजी घ्याव्या । दशलक्ष भोगाव्या पर्‍यांमध्ये ॥२॥

तीसलक्ष योनि पशूंचीये घरीं । मानवाभीतरीं चारलक्ष ॥३॥

एकएक योनि कोटिकोटि फेरा । मनुष्यदेहाचा वारा मग लागे ॥४॥

तुका म्हणे तेव्हां नरदेह नरा । तयाचा मातेरा केला मूढें ॥५॥

४४२१

तुजवांचून कोणा शरण । जाऊं आतां कर जोडून ॥१॥

कोण करील माझें साहे । चित्ती विचारूनि पाहें ॥ध्रु.॥

तूं तंव कृपेचा सागर । दीनबंधु जगदोद्धार ॥२॥

तुका म्हणे निका । भवसिंधु तारक नौका ॥३॥

४४२२

हातीं धरिलियाची लाज । देवा असोंदे गा तुज ॥१॥

आहें अमंगळ दुर्बळ । होई दीन तूं दयाळ ॥ध्रु.॥

बाळ सेंबडें मातेसि । काय नावडे तियेसि ॥२॥

तुका म्हणे जाणें । करोनि देहाचें सांडणें ॥३॥

४४२३

जळोजळो तें गुरुपण । जळोजळो तें चेलेपण ॥१॥

गुरु आला वेशीद्वारीं । शिष्य पळतों खिंडोरीं ॥ध्रु.॥

काशासाटीं जालें येणें । त्याचें आलें वर्षासन ॥२॥

तुका म्हणे चेला । गुरू दोघे हि नरकाला ॥३॥

४४२४

अगा पंढरीच्या राया । वेगीं येई तूं सावया ॥१॥

दीनबंधु तुझें नाम । देई आपुलें आम्हां प्रेम ॥ध्रु.॥

जीवनकळा तूं विश्वाची । तूं चि माउली अनाथाची ॥२॥

तुका म्हणे पुंडलिका । ठेवीं मस्तकीं पादुका ॥३॥

४४२५

विटेवरी समचरण । तो हा रुक्मिणीरमण ॥१॥

वेदशास्त्रा माहेर । केले दासा उपकार ॥ध्रु.॥

नामापाशीं चारी मुक्ति । पहा हृदयीं प्रतीति ॥२॥

तुका म्हणे कळा । अंगीं जयाच्या सकळा ॥३॥

४४२६

सकळ हे माया नागवे कवणा । भांबाविलें जना दाही दिशा ॥१॥

आशा तृष्णा दंभ लागलीं हीं पाठी । नेदी बैसों हाटीं मोह ठायीं ॥ध्रु.॥

काम क्रोध घरा लावितील आगी । निंदा हिंसा दोघी पळतां खाती ॥२॥

लाज पुढें उभी राहिली आडवी । ते करी गाढवी थोर घात ॥३॥

तुका म्हणे चिंता घाली गर्भवासीं । ओढोनियां पाशीं चहूंकडे ॥४॥

४४२७

सकळतीर्थाहुनि । पंढरी हें मुगुटमणि ॥१॥

काय सांगों तेथिल शोभा । रमावल्लभ जेथें उभा ॥ध्रु.॥

न लभे व्रततीर्थदानीं । तें या विठ्ठलदर्शनीं ॥२॥

साधु संत गाती नाम । सकळ भूतांचा विश्राम ॥३॥

तुका म्हणे स्तुती । करूं काय सांगों किती ॥४॥

४४२८

गव्हांच्या घुगर्‍या । नाचण्यांच्या पुर्‍या । बर्‍या त्या चि बर्‍या । पाधाणी त्या पाधाणी ॥१॥

काय थोरपण । वांयां जाळावा तो शीण । कारणापें भिन्न । निवडे तें निराळें ॥ध्रु.॥

रुचि वोजेपाशी । गरज ते जैशीतैशी । करूं नका नाशी । खावें खाणें जालें तें ॥२॥

तुका म्हणे मोठा । काय करावा तो ताटा । नाहीं वीण निटा । पाविजेत मारग ॥३॥

४४२९

आपुलिया ऐसें करी । संग धरी ज्याचा हो ॥१ ॥

म्हणउनि परपरते । वरवरते पळतसें ॥ध्रु.॥

लोभिक तें लोभा लावी । बांधल्या गोवी वांचूनि ॥२॥

तुका म्हणे नामगोठी । पुरे भेटी तुझी देवा ॥३॥

४४३०

बरें जालीयाचे अवघें सांगाती । वाइटाचे अंतीं कोणी नाहीं ॥१॥

नोहे मातापिता नोहे कांतासुत । इतरांची मात काय सांगों ॥२॥

तुका म्हणे जन दुतोंडी सावज । सांपडे सहज तिकडे धरी ॥३॥

४४३१

मिथ्या आहे सर्व अवघें हें मायिक । न कळे विवेक मज कांहीं ॥१॥

सर्व बाजागिरी वाटती ही खरी । पहातां येथें उरी कांहीं नाहीं ॥ध्रु.॥

आतां मज दुःख वाटतें अंतरीं । उपाय झडकरी सांग कांहीं ॥२॥

पुढें कोण गति न कळे सर्वथा । तुझे पायीं माथा ठेवियेला ॥३॥

करणें तें करीं सुखें आतां हरी । तुज म्यां निर्धारीं धरियेलें ॥४॥

स्वहित तें काय न कळे सर्वथा । तारीं तूं अनंता तुका म्हणे ॥५॥

४४३२

अवघ्या कोल्ह्यांचें वर्म अंडीं । धरितां तोंडीं खीळ पडे ॥१॥

भुंकुं नका भुंकुं नका । आला तुका विष्णुदास ॥ध्रु.॥

कवणे ठायीं सादर व्हावें । नाहीं ठावें गाढवा ॥२॥

दुर्जनासि पंचानन । तुका रजरेणु संतांचा ॥३॥

४४३३

तुझे म्हणों आम्हां । मग उणें पुरुषोत्तमा ॥१॥

ऐसा धर्म काय । अमृतानें मृत्यु होय ॥ध्रु.॥

कल्पवृक्षा तळीं । गांठी बांधलिया झोळी ॥२॥

तुका म्हणे परीस । सांपडल्या उपवास ॥३॥

४४३४

कोरडिया गोष्टी नावडती मना । नाहीं ब्रम्हज्ञानाविण चाड ॥१॥

दाखवीं आपुलें सगुण रूपडें । वंदीन मी कोडें पाय तुझे ॥ध्रु.॥

न लगे तो मोक्ष मज सायुज्यता । नावडे हे वार्ता शून्याकारी ॥२॥

तुका म्हणे चाड धरीन श्रीमुखें । येशिल कवतुकें जवळीक ॥३॥

४४३५

गणेश सारजा करिती गायना । आणि देवांगना रंभे ऐशा ॥१॥

तेथें आम्हीं मानवांहीं विनवावें तें काय । सुरवर पाय वंदिति जेथें ॥ध्रु.॥

ज्याच्या गायनासी तटस्थ शंकर । त्या हि परि पार न कळे तुझा ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही किंकर ते किती । इंद्राची हि मति नागविशी ॥३॥

४४३६

डोळियांचें दैव आजि उभें ठेलें । निधान देखिलें पंढरीये ॥१॥

काय ते वानावें वाचेचे पालवें । वेदा न बोलवे रूप ज्याचें ॥ध्रु.॥

आनंदाच्या रसें ओंतीव चांगलें । देखतां रंगलें चित्त माझें ॥२॥

तुका म्हणे मी तों सगळाच विरालों । विठ्ठल चि जालों दर्शनानें ॥३॥

४४३७

भोगियेल्या नारी । परि तो बाळब्रम्हचारी ॥१॥

ऐसी ज्याचें अंगीं कळा । पार न कळे वेदाला ॥ध्रु.॥

वळीवळी थोरथोर । मोडोनियां केले चूर ॥२॥

वांकडी कुबज्या । सरसी आणियेली वोजा ॥३॥

मल्ल रगडिला पायीं । गज झुगारिला बाहीं ॥४॥

जिवें मारियेला मामा । धांवें भक्ताचिया कामा ॥५॥

तुका म्हणे पूर्ण । दावी भक्तीचीं विंदानें ॥६॥

४३३८

वृद्धपणीं आली जरा । शरीर कांपे थरथरा ॥१॥

आयुष्य गेलें हें कळेना । स्मरा वेगीं पंढरिराणा ॥ध्रु.॥

दांत दाढा पडिल्या ओस । हनुवटि भेटे नाकास ॥२॥

हात पाय राहिलें कान । नेत्रा पाझर हाले मान ॥३॥

अंगकांति परतली । चिरगुटा ऐसी जाली ॥४॥

आड पडे जिव्हा लोटे । शब्द नये मुखा वाटे॥५॥

लांब लोंबताती अंड । भरभरा वाजे गांड ॥६॥

तुका म्हणे आतां तरी । स्मरा वेगीं हरी हरी ॥७॥

४४३९

वृद्धपणी न पुसे कोणी । विटंबणी देहाची ॥१॥

नव द्वारें जाली मोकळीक । गांड सरली वाजती ॥ध्रु.॥

दंत दाढा गळे थुंका । लागे नाका हनुवटी ॥२॥

शब्द नये मुखावाटा । करिती चेष्टा पोरें ती ॥३॥

तुका म्हणे अजूनि तरी । स्मरें श्रीहरी सोडवील ॥४॥

४४४०

अतित्याईं देतां जीव । नये कींव देवासि ॥१॥

थोड्यासाटीं राग आला । जीव दिला गंगेंत ॥ध्रु.॥

त्यासि परलोकीं नाहीं मुक्ति । अधोगति चुकेना ॥२॥

तुका म्हणे कृष्णराम । स्मरतां श्रम वारती ॥३॥

४४४१

तुझें रूप पाहतां देवा । सुख जालें माझ्या जीवा ॥१॥

हें तों वाचे बोलवेना । काय सांगों नारायणा ॥ध्रु.॥

जन्मोजन्मींचे सुकृत । तुझे पायीं रमे चित्त ॥२॥

जरी योगाचा अभ्यास । तेव्हां तुझा निजध्यास ॥३॥

तुका म्हणे भक्त । गोड गाऊं हरिचें गीत ॥४॥

४४४२

तुजवीण मज कोण आहे देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥१॥

जोडोनियां कर कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

साच करीं हरी आपुली ब्रिदावळी । कृपेनें सांभाळीं मायबापा ॥२॥

साहए होसी जरी जाती सहा वैरी । मग ध्यान करीं आवडीनें ॥३॥

सर्व अपराध क्षमा करीं माझा । लडिवाळ तुझा पांडुरंगा ॥४॥

कृपा करोनियां द्यावी क्षमा शांति । तेणें तुझी भक्ति घडेल देवा ॥५॥

ऐंसें तों सामर्थ्य नाहीं नारायणा । जरी तुज करुणा येइल कांहीं ॥६॥

तुका म्हणे आतां आपंगावें मज । राखें माझी लाज पांडुरंगा ॥७॥

४४४३

नको विद्या वयसा आयुष्य फारसें । नाहीं मज पिसें मुक्तीचें ही ॥१॥

रामकृष्ण म्हणतां जावो माझा प्राण । हें चि कृपादान मागतसें ॥ध्रु.॥

नको धन मान न वाढे संतान । मुखीं नारायण प्राण जावा ॥२॥

तुका म्हणे दीन काकुलती येतों । तुज निरवितों पांडुरंगा ॥३॥

४४४४

शिष्या सांगे उपदेश । गुरुपूजा हे विशेष ॥१॥

दावी आचार सोवळे । दंड कमंडलु माळे ॥ध्रु.॥

छाटी भगवी मानसीं । व्यर्थ म्हणवी संन्यासी ॥२॥

तुका म्हणे लोभ । न सुटे नाहीं लाभ ॥३॥

४४४५

जिकडे पाहें तिकडे उभा । अवघ्या गगनाचा गाभा॥ १ ॥

डोळां बैसलें बैसलें । रूप राहोनि संचलें ॥ध्रु.॥

न वर्जितां दाही दिशा । जिकडे पाहें तिकडे सरिसा ॥२॥

तुका म्हणे समपदीं । उभा दिठीचिये आधीं ॥३॥

४४४६

आपटा संवदड रानचारा । दसर्‍याचा होय तुरा ॥१॥

तैसा देवामुळें मान । नाहीं तरी पुसें कोण ॥ध्रु.॥

मृत्तिकेची ते घागरी । पाण्यासाटीं बैसे शिरी ॥२॥

तुका म्हणे माप जाण । दाण्यासवें घेणें देणें ॥३॥

४४४७

काळ सार्थक केला त्यांणी । धरिला मनीं विठ्ठल ॥१॥

नाम वाचे श्रवण कीर्ति । पाउलें चित्ती समान ॥ध्रु.॥

कीर्तनाचा समारंभ । निर्दंभ सर्वदा ॥२॥

तुका म्हणे स्वरूपसिद्धि । नित्य समाधि हरिनामीं ॥३॥

४४४८

आम्ही जातों आपुल्या गांवा । आमुचा रामराम घ्यावा ॥१॥

तुमची आमची हे चि भेटी । येथुनियां जन्मतुटी॥ध्रु.॥

आतां असों द्यावी दया । तुमच्या लागतसें पायां ॥२॥

येतां निजधामीं कोणी । विठ्ठलविठ्ठल बोला वाणी ॥३॥

रामकृष्ण मुखीं बोला । तुका जातो वैकुंठाला ॥४॥

४४४९

कामधेनूचें वासरूं । खाया न मिळे काय करूं ॥१॥

ऐसें आम्हां मांडियेलें । विठो त्वां कां सांडियेलें ॥ध्रु.॥

बैसोनि कल्पद्रुमातळीं । पोटासाटीं तळमळीं ॥२॥

तुका म्हणे नारायणा । बरें लोकीं हें दीसेना ॥३॥

४४५०

तुझें नाम माझे मुखी असो देवा । विनवितों राघवा दास तुझा ॥१॥

तुझ्या नामबळें तरले पतित । म्हणोनि माझें चत्ति तुझे पायीं ॥२॥

तुका म्हणे तुझें नाम हें सादर । गातां निरंतर सुख वाटे ॥३॥

४४५१

उभय भाग्यवंत तरी च समान । स्थळीं समाधान तरी च राहे ॥१॥

युक्तीचें गौरव नसतां जिव्हाळा । सांचवणी जळा परी नाश ॥ध्रु.॥

लोखंडा परीस ज्ञानिया तो शठ । नांवाचा पालट दगड खरा ॥२॥

तुका म्हणे अवघे विनोदाचे ठाव । एकात्मक भाव नाहीं तेथें ॥३॥

४४५२

दो दिवसांचा पाहुणा चालतो उताणा । कां रे नारायणा न भजसी ॥१॥

तूं अखंड दुश्चित्ता तुज नेती अवचिता । मग पंढरीनाथा भजसी केव्हां ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे आहेत उदंड । तया केशव प्रचंड केवीं भेटे ॥३॥

४४५३

तुझे पाय माझें भाळ । एकत्रता सर्वकाळ ॥१॥

हें चिं देई विठाबाईं । पांडुरंगे माझे आईं ॥ध्रु.॥

नाहीं मोक्ष मुक्ति चाड । तुझी सेवा लागे गोड ॥२॥

सदा संग सज्जनांचा । नको वियोग पंढरीचा ॥३॥

नित्य चंद्रभागे स्नान । करीं क्षेत्रप्रदक्षण ॥४॥

पुंडलीक पाहोन दृष्टी । हर्षो नाचों वाळवंटीं ॥५॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । तुझें स्वरूप चंद्रभागा ॥६॥

४४५४

बाईंल चालिली माहेरा । संगें दिधला म्हातारा ॥१॥

सिधा सामग्री पोटाची । सवें स्वारी बइलाची ॥ध्रु.॥

जाता पाडिली ढोरानें । सिव्या देती अन्योविन्ये ॥२॥

न सावरी आपणातें । नग्न सावलें वरतें ॥३॥

फजित केलें जनलोकीं । मेला म्हणे पडे नरकीं ॥४॥

गोहाची हे गेली लाज । गांजितां कां तुम्ही मज ॥५॥

तुका म्हणे जनीं । छी थू केली विटंबणी ॥६॥

४४५५

तुळसीवृंदावनीं उपजला कांदा । नावडे गोविंदा कांहीं केल्या ॥१॥

तैसे वंशामध्यें जाले जे मानव । जाणावे दानव अक्त ते ॥ध्रु.॥

केवड्यामधील निगपध कणसें । तैशीं तीं माणसें भक्तिहीन ॥२॥

तुका म्हणे जेवीं वंदनांतिल आळी । न चढे निढळीं देवाचिया ॥३॥

४४५६

शिव शक्ति आणि सूर्य गणपति । एक चि म्हणती विष्णूस ही ॥१॥

हिरा गार दोनी मानिती समान । राजस भजनें वांयां जाती ॥ध्रु.॥

अन्य देवतांसि देव म्हणऊन । तामस जीवन तमोयोग्या ॥२॥

वांयां जायासाठीं केलासे हव्यास । अन्य देवतांस देवपण ॥३॥

आपुलिया मुखें सांगतसे धणी । नव्हे माझी वाणी पदरींची ॥४॥

धन्य ते वैष्णव भजती केशव । साित्वक हे जीव मोक्षा योग्य ॥५॥

तुका म्हणे मोक्ष नाहीं कोणापासीं । एका गोविंदासी शरण व्हा रे ॥६॥

४४५७

तुम्ही साधु संत कैवल्यसागर । मोक्षाचे आगर तुम्हां घरीं ॥१॥

तेथें मतिमंद काय बोलों वाणी । अमृताचे धणी पाणी कां घ्या ॥ध्रु.॥

कोटी भानु तेजीं खद्योत बापुडें । तैसा तुम्हांपुढें काय बोलों ॥२॥

तुम्ही अवघे चिंतामणि कल्पतरूचीं वनें । त्यापुढें धांवणें मषकांनीं ॥३॥

वाराणशीक्षेत्र गंगा वाहे कोड । का तेथें पाड कोकणाचे ॥४॥

पल्लवाचा वारा हिमकरीं काय । गगनावरी छाय कोण करी ॥५॥

समुद्राची तृषा हरी ऐसा कोण । जगाची जी तान्ह निववितो ॥६॥

मेरूचा पाठार अवघी ते क्षिति । मषकाचे हातीं मुष्टि फावे ॥७॥

सिंहापुढें काय जंबूक आरोळी । मोतियांचे वोळी कांच काय ॥८॥

कापुरासि काय लावूनि उटावें । काय ओवाळावें दीपकासि ॥९॥

तैशी तुम्ही निरे ज्ञानाचे भरींव । तेथें म्यां बोलावें पाड काय ॥१०॥

कृपानिधि तुम्हीं बोलविलें बोला । सुखें न्याय केला तुमचा मीं ॥११॥

अज्ञान मी वेडें म्हणवितों बाळ । माझा प्रतिपाळ करणें तुम्हां ॥१२॥

बोबडें बोलणें न धरावा कोप । क्षमा करा बाप कृपासिंधु ॥१३॥

तुका म्हणे तुम्ही संत बापमाय । भयें धरिले पाय कृपानिधि ॥१४॥

४४५८

देहीं असोनियां देव । वृथा फिरतो निर्दैव ॥१॥

देव आहे अंतर्यामीं । व्यर्थ हिंडे तीर्थग्रामीं ॥ध्रु.॥

नाभी मृगाचे कस्तुरी । व्यर्थ हिंडे वनांतरीं ॥२॥

साखरेचें मूळ ऊंस । तैसा देहीं देव दिसे ॥३॥

दुधीं असतां नवनीत । नेणे तयाचें मथित ॥४॥

तुका सांगे मूढजना । देहीं देव कां पाहाना ॥५॥

४४५९

जयजय म्हणा राम । हातें टाळी वाचे नाम ॥१॥

आटाआटी नाहीं ज्यास । न वेचे मोल न पडे खांस ॥ध्रु.॥

आपण म्हणे आणिकां हातीं । यज्ञादिकीं नये ते गति ॥२॥

आसन भोजन करितां काम । ध्यानसमाधि म्हणतां राम ॥३॥

मंत्र जपा हा चि सार । वर्णा याती जयजयकार ॥४॥

म्हणतां राम म्हणे तुका । वेळोवेळां चुकों नका ॥५॥

४४६०

शिकवणेसाटीं वाटते तळमळ । पुढें येईंल काळा फोडों डोईं ॥१॥

तेव्हां त्यासि काय देशील उत्तर । मेळउनि अंतर ठेवितोसि ॥ध्रु.॥

येथींचिया सोंगें भोरपियाचे परि । होईंल तें दुरि शृंगारिलें ॥२॥

तुका म्हणे कां रे राखिलें खरकटें । रागेल्याचे तंट रागेलें का ॥३॥

४४६१

होई आतां माझ्या भोगाचा भोगिता । सकळ अनंता शुभाशुभ ॥१॥

आठवुनी पाय राहिलों हृदयीं । निवारली तई सकळ चिंता ॥ध्रु.॥

अचळ न चळे देहाचें चळण । आहे हें वळण प्रारब्धें चि ॥२॥

तुका म्हणे जालें एक चि वचन । केलिया कीर्तन आराणुक ॥३॥

४४६२

लेखी दुखण्यासमान । वेचला नारायणीं क्षण ।

उद्यांचें आजि च मरण । आणोनि म्हणे हरि भोक्ता ॥१॥

नाहीं कांहीं पडों येत तुटी । जाणें तो आहे सेवटीं ।

लाभ विचारोनि पोटीं । होई सेवटीं जागृत ॥ध्रु.॥

आहे ते उरे कटा । लावुनि चळ आपुला फाटा ।

पुरे हें न पुरे सेवटा । तरण्या बळकटा सदा वास ॥२॥

म्हणोनि मोडावा कांटाळा । अविद्यात्मक कोंवळा ।

होतील प्रबळा । आशा तृष्णा माया ॥३॥

क्षण या देहाच्या अंतीं । जड होउनि राहेल माती ।

परदेश ते परवर होती । चिळसविती नाकडोळे ॥४॥

जंव या नाहीं पातल्या विपत्ति । आयुष्य भविष्य आहे हातीं ।

लाभ विचारोनि गुंती । तुका म्हणे अंतीं सर्व पिसुनें ॥५॥

४४६३

आसावलें मन जीवनाचें ओढी । नामरूपीं गोडी लावियेली ॥१॥

काय तुझे पायीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥ध्रु.॥

काय लोखंडाचे पाहे गुणदोष । सिवोन परीस सोनें करी ॥२॥

तुका म्हणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥३॥

४४६४

पंढरीची वारी जयांचिये घरीं । पायधुळी शिरीं वंदिन त्यांची ॥१॥

दासाचा मी दास पोसणा डोंगर । आतां बहु फार काय बोलों ॥ध्रु.॥

जातीचें मी हीन न कळे भजन । म्हणोनि संतचरण इच्छीतसें ॥२॥

तुका म्हणे मज म्हणावें आपुलें । बहुता तारिलें संतजनीं ॥३॥

४४६५

नाम पावन पावन । त्याहून पवित्र आहे कोण ॥१॥

शिव हालाहालें तापला । तो ही नामें शीतळ जाला ॥ध्रु.॥

शिवास नामाचा आधार । केला कळिकाळ किंकर ॥२॥

मरण जालें काशीपुरी । तेथें नाम चि उद्धरी ॥३॥

तुका म्हणे अवघीं चोरें। एक हरिनाम सोइरें ॥४॥

४४६६

अल्प विद्या परि गर्वशिरोमणि । मजहुनि ज्ञानी कोणी आहे ॥१॥

अंगीं भरे ताठा कोणासी मानीना । साधूची हेळणा स्वयें करी ॥ध्रु.॥

सज्जनाच्या देहीं मानी जो विटाळ । त्रैलोकीं चांडाळ तो चि एक ॥२॥

संतांची जो निंदा करी मुखीं जप । खतेलें तें पाप वज्रलेप ॥३॥

तुका म्हणे ऐसे मावेचे मइंद । त्यांपाशीं गोविंद नाहीं नाहीं ॥४॥

४४६७

नाहीं संतांशीं शरण । काय वाचोनि पुराण ॥१॥

म्हणे विठ्ठलाचा दास । देखोनी परनारीस हांसे ॥ध्रु.॥

करिती विठोबाची भक्ति । दयाधर्म नाहीं चित्ती ॥२॥

तेथें नाहीं माझा देव। व्यर्थ श्रमवी हा जीव ॥३॥

अंगीं नाहीं क्षमा दया । म्हणती भेट पंढरीराया ॥४॥

नाहीं धर्माची वासना । काय करोनि प्रदक्षिणा ॥५॥

ऐसें नव्हे भक्तिवर्म । तेथें नाहीं माझा राम ॥६॥

नये कृपा कांहीं केल्या । नये घाम जीव गेल्या ॥७॥

जैसी खड्गाची धार । विठ्ठलचरणीं तुका शूर ॥८॥

४४६८

नाहीं रिकामीक परी वाहे मनीं । तया चक्रपाणि साह्य होय ॥१॥

उद्वेग जीवासि पंढरीचें ध्यान । तया नारायण साह्य करी ॥ध्रु.॥

शरीरासि बळ नाहीं स्वता भाव । तया पंढरिराव साह्य करी ॥२॥

असो नसो बळ राहे पराधीन । तरी अनुमान करूं नका ॥३॥

तुका म्हणे येणें करोनि चिंतनीं । तया नारायण जवळीक ॥४॥

४४६९

दारिद्रानें विप्र पीडिला अपार । तया पोटीं पोर एक असे ॥१॥

बाहेरी मिष्टान्न मिळे एके दिशीं । घेऊनी छंदासि त्या चि बैसे ॥ध्रु.॥

क्षुधाकाळीं रडे देखिलें तें मागे । कांहीं केल्या नेघे दुजें कांहीं ॥२॥

सहज कौतुकें बोले बापमाये । देवापाशीं आहे मागशी तें ॥३॥

तेव्हां तुजलागीं स्मरे नारायणा । जीवींच्या जीवना पांडुरंगा ॥४॥

लागली हे क्षुधा जात असे प्राण । काय हें निर्वाण पाहातोसि ॥५॥

ब्रम्हांडनायक विश्वाचा पाळक । वरी तिन्ही लोक पोसितोसि ॥६॥

प्राण हा उत्कर्ष जाहला विव्हळ । तेव्हां तो कृपाळ धांव घाली ॥७॥

सांडूनि वैकुंठ धांव घाली तई । आळंगिला बाहीं कृपावंतें ॥८॥

तुका म्हणे दिला क्षीराचा सागर । राहे निरंतर तयापासीं ॥९॥

४४७०

अनाथाचा सखा ऐकिला प्रताप । होसि कृपावंत मजवरि ॥१॥

माझिया गा चित्ति करिं शिकवण । जेणें तुझे चरण जोडतील ॥ध्रु.॥

जोडोनियां कर येतों काकुलती । रकुमाईंच्या पति कृपावंता ॥२॥

हरुषें निर्भर करीं माझें मन । दाखवीं चरण पांडुरंगा ॥३॥

तुझे भेटीविण जन्म गेलां वांयां । भजन कराया शक्ति नाहीं ॥४॥

न घडे तुझी सेवा न घडे पूजन । जन्मोनि निष्कारण जाऊं पाहे ॥५॥

तुका म्हणे हरि करावें या काय । भजनासि साहए होई बापा ॥६॥

४४७१

हीनवर बीजवर दोघी त्या गडणी । अखंड कहाणी संसाराची ॥१॥

माझे पति बहु लहान चि आहे । खेळावया जाय पोरांसवें ॥ध्रु.॥

माझें दुःख जरी ऐकशील सईं । म्हातारा तो बाईं खोकतसे ॥२॥

खेळे सांजवरी बाहेरी तो राहे । वाट मी पाहें सेजेवरी ॥३॥

पूर्व पुण्य माझें नाहीं वा नीट । बहु होती कष्ट सांगो कांही ॥४॥

जवळ मी जातें अंगा अंग लावूं । नेदी जवळ येऊं कांटाळतो ॥५॥

पूर्व सुकृताचा हा चि बाईं ठेवा । तुका म्हणे देवा काय बोल ॥६॥

४४७२

स्वामीच्या सामर्थ्या । चाले बोलिला पुरुषार्थ ॥१॥

पाठी देवाचें हें बळ । मग लाभे हातीं काळ ॥ध्रु.॥

देव ज्यासी साह्य । तेणें केलें सर्व होय ॥२॥

तुका म्हणे स्वामीसत्ता । मग नाहीं भय चित्ता ॥३॥

४४७३

नामांचा डांगोरा फिरवीं घरोघरीं । म्हणा हरीहरी सर्वभावें ॥१॥

नामें हरती कर्में वैकुंठींची पै विस्त । संनिध श्रीपति सदोदित ॥ध्रु.॥

नामाचा महिमा बहुतां कळला । नामें उद्धरिला अजामेळ ॥२॥

गजेंद्राची स्थिति पुराणीं बोलती । नामें चि श्रीपति पावलासे ॥३॥

तुका म्हणे घेतां मुक्ति आहे । नामें सर्व पाहें आकळिलें॥४॥

४४७४

यमाचे हे पाश नाटोपती कोणातें । आम्हां दिनानाथें रक्षियेलें ॥१॥

यम नेतां तुम्हां रक्षील हें कोण । तुम्हां धन्यधन्य कोण म्हणती ॥ध्रु.॥

संतसज्जनमेळा पवित्र संतकीर्ति । त्यांनीं उत्तम स्थिति सांगितली ॥२॥

तें चि धरोनि चित्ती तुका हित करी। यमासि पांपरी हाणे आतां ॥३॥

४४७५

देवासी पैं भांडों एकचत्ति करूनि । आम्हांसि सज्जनीं सांगितलें ॥१॥

आम्हां काय आतां देवें आडो परी । भेटी नेदी तरी सुखें नेदो ॥ध्रु.॥

तो चि नांदो सदा हरि पैं वैकुंठीं । आम्हां देशवटी देवो सुखें ॥२॥

देवें अभिमान चित्तांत धरिला । तरी तो एकला राहो आतां ॥३॥

चित्ती धरोनि नाम असों सुखें येथें । हषॉ गाऊं गीत गोविंदाचें ॥४॥

तुका म्हणे सर्व देवाची नष्टाईं । आम्ही सुखें डुलतसों ॥५॥

४४७६

भरणी आली मुH पेठा । करा लाटा व्यापार ॥१॥

उधार घ्या रे उधार घ्या रे । अवघे या रे जातीचे ॥ध्रु.॥

येथें पंक्तिभेद नाहीं । मोठें कांहीं लहान ॥२॥

तुका म्हणे लाभ घ्यावा । मुद्दल भावा जतन ॥३॥

४४७७

ग्रासोग्रासीं भाव । तरी देहिं च जेवी देव ॥१॥

धरीं स्मरण तें सार । नाहीं दुरी तें अंतर ॥ध्रु.॥

भोगितां तूं भावें । देव जेऊं बैसे सवें ॥२॥

तुज पावो देवा । भावें अंतरींची सेवा ॥३॥

गुंतला साधनीं । देव नाहीं त्रिभुवनीं ॥४॥

तुका म्हणे हातीं । न धरितां गमाविती ॥५॥

४४७८

कामिनीसी जैसा आवडे भ्रतार । इच्छीत चकोर चंद्र जैसा ॥१॥

तैसी हे आवडी विठ्ठलाचे पायीं । लागलिया नाहीं गर्भवास ॥ध्रु.॥

दुष्काळें पीडिल्या आवडे भोजन । आणिक जीवन तृषाक्रांता ॥२॥

कामातुर जैसा भय लज्जा सांडोनि । आवडे कामिनी सर्वभावें ॥३॥

तुका म्हणे तैसी राहिली आवडी । पांडुरंग थडी पाववील ॥४॥

४४७९

ॐ तत्सदिति सूत्राचें सार । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥१॥

हरिःॐ सहित उदत अनुदत । प्रचुरीश्वरासहित पांडुरंग ॥२॥

गोब्राम्हणहिता होऊनि निराळे । वेदाचें तें मूळ तुका म्हणे ॥३॥

४४८०

सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥१॥

उष्ण तान भूक एवढिये आकांतीं । ओसंगा लाविती काय म्हुण ॥ध्रु.॥

खांद्यावरि शूळ मरणाचिये वाटे । अन्याय ही मोठे केले साच ॥२॥

हातींचा हिरोनि घातला पोटासी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥३॥

ओंव्या प्रारंभ २३१ अभंग ३

४४८१

पांडुरंगा करूं प्रथम नमन । दुसरें चरणा संतांचिया ॥१॥

याच्या कृपादानें कथेचा विस्तार । बाबाजीसद्ग‍ुदास तुका ॥२॥

काय माझी वाणी मानेल संतांसी । रंजवूं चित्तासी आपुलिया ॥३॥

या मनासी लागो हरिनामाचा छंद । आवडी गोविंद गावयासी ॥४॥

सीण जाला मज संवसारसंभ्रमें । सीतळ या नामें जाली काया ॥५॥

या सुखा उपमा नाहीं द्यावयासी । आलें आकारासी निर्विकार ॥६॥

नित्य धांवे तेथें नामाचा गजर । घोष जयजयकार आइकतां ॥७॥

तांतडी ते काय हरिगुण गाय । आणीक उपाय दुःखमूळ ॥८॥

मूळ नरकाचें राज्यमदेंमाते । अंतरे बहुत देव दुरी ॥९॥

दुरी अंतरला नामनिंदकासी । जैसें गोंचिडासी क्षीर राहे ॥१०॥

हे वाट गोमटी वैकुंठासी जातां । रामकृष्णकथा दिंडी ध्वजा ॥११॥

जाणतयांनीं सांगितलें करा । अंतरासी वारा आडूनियां ॥१२॥

यांसी आहे ठावें परि अंध होती । विषयाची खंती वाटे जना ॥१३॥

नाहीं त्या सुटलीं द्रव्य लोभ माया । भस्म दंड छाया तरुवराची ॥१४॥

चत्ति ज्याचें पुत्रपत्नीबंधूवरी । सुटल हा परि कैसें जाणा ॥१५॥

जाणत नेणत करा हरिकथा । तराल सर्वथा भाक माझी ॥१६॥

माझी मज असे घडली प्रचित । नसेल पतित ऐसा कोणी ॥१७॥

कोणीं तरी कांहीं केलें आचरण । मज या कीर्तनेंविण नाहीं ॥१८॥

नाहीं भय भक्ता तराया पोटाचें । देवासी तयाचें करणें लागे ॥१९॥

लागे पाठोवाटी पाहे पायांकडे । पीतांबर खडे वाट सांडी ॥२०॥

डिंकोनियां कां रे राहिले हे लोक । हें चि कवतुक वाटे मज ॥२१॥

जयानें तारिले पाषाण सागरीं । तो ध्या रे अंतरीं स्वामी माझा ॥२२॥

माझिया जीवाची केली सोडवण । ऐसा नारायण कृपाळु हा ॥२३॥

हा चि माझा नेम हा चि माझा धर्म । नित्य वाचे नाम विठोबाचें ॥२४॥

चेतवला अग्नि तापत्रयज्वाळ । तो करी शितळ रामनाम ॥२५॥

मना धीर करीं दृढ चिता धरीं । तारील श्रीहरि मायबाप ॥२६॥

बाप हा कृपाळु भक्ता भाविकांसी । घरीं होय दासी कामारी त्या ॥२७॥

त्याचा भार माथां चालवी आपुला । जिहीं त्या दिधला सर्व भाव ॥२८॥

भावेंविण त्याची प्राप्ति । पुराणें बोलती ऐसी मात ॥२९॥

मात त्याची जया आवडे जीवासी । तया गर्भवासीं नाहीं येणें ॥३०॥

यावें गर्भवासीं तरी च विष्णुदासीं। उद्धार लोकांसी पूज्य होती ॥३१॥

होती आवडत जीवाचे ताइत । त्यां घडी अच्युत न विसंभे ॥३२॥

भेदाभेद नाहीं चिंता दुःख कांहीं । वैकुंठ त्या ठायीं सदा वसे ॥३३॥

वसे तेथें देव सदा सर्वकाळ । करिती निर्मळ नामघोष ॥३४॥

संपदा तयांची न सरे कल्पांतीं । मेळविला भक्ती देवलाभ ॥३५॥

लाभ तयां जाला संसारा येऊनी । भगवंत ॠणी भक्ती केला ॥३६॥

लागलेंसे पिसें काय मूढजनां । काय नारायणा विसरलीं ॥३७॥

विसरलीं तयां थोर जाली हाणी । पचविल्या खाणी चौर्‍यासी ॥३८॥

शिकविलें तरी नाहीं कोणा लाज । लागलीसे भाज धन गोड ॥३९॥

गोड एक आहे अविट गोविंद । आणीक तो छंद नासिवंत ॥४०॥

तळमळ त्याची कांहीं तरी करा । कां रे निदसुरा बुडावया ॥४१॥

या जनासी भय यमाचें नाहीं । सांडियेलीं तिहीं एकराज्यें ॥४२॥

जेणें अग्निमाजी घातलासे पाव । नेणता तो राव जनक होता ॥४३॥

तान भूक जिहीं साहिले आघात । तया पाय हात काय नाहीं ॥४४॥

नाहीं ऐसा तिहीं केला संवसार । दुःखाचे डोंगर तोडावया ॥४५॥

याच जन्में घडे देवाचें भजन । आणीक हें ज्ञान नाहीं कोठें ॥४६॥

कोठें पुढें नाहीं घ्यावया विसांवा । फिरोनि या गांवा आल्याविण ॥४७॥

विनवितां दिवस बहुत लागती । म्हणउनि चित्ती देव धरा ॥४८॥

धरा पाय तुम्ही संतांचे जीवासी । वियोग तयांसी देवा नाहीं ॥४९॥

नाहीं चाड देवा आणीक सुखाची । आवडी नामाची त्याच्या तया ॥५०॥

त्याची च उच्छष्टि बोलतों उत्तरें । सांगितलें खरें व्यासादिकीं ॥५१॥

व्यासें सांगितलें भक्ति हे विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥५२॥

तरावया जना केलें भागवत । गोवळ गोपी क्त माता पिता ॥५३॥

तारुनियां खरे नेली एक्यासरें । निमित्ति उत्तरें रुसिया ॥५४॥

यासी वर्म ठावें भक्तां तरावया । जननी बाळ माया राख तान्हें ॥५५॥

तान्हेलें भुकेलें म्हणे वेळोवेळां । न मगतां लळा जाणोनियां ॥५६॥

जाणोनियां वर्म देठ लावियेला । द्रौपदीच्या बोलासवें धांवे ॥५७॥

धांवे सर्वता धेनु जैसी वत्सा । भक्तालागीं तैसा नारायण ॥५८॥

नारायण व्होवा हांव ज्याच्या जीवा । धन्य त्याच्या दैवा पार नाहीं ॥५९॥

पार नाहीं सुखा तें दिलें तयासी । अखंड वाचेसी रामनाम ॥६०॥

रामनाम दोनी उत्तम अक्षरें । भवानीशंकरें उपदेशिलीं ॥६१॥

उपदेश करी विश्वनाथ कानीं । वाराणसी प्राणी मध्यें मरे ॥६२॥

मरणाचे अंतीं राम म्हणे जरी । न लगे यमपुरी जावें तया ॥६३॥

तयासी उत्तम ठाव वैकुंठीं । वसे नाम चित्ती सर्वकाळ ॥६४॥

सर्वकाळ वसे वैष्णवांच्या घरीं । नसे क्षणभरी थिर कोठें ॥६५॥

कोठें नका पाहों करा हरिकथा । तेथें अवचिता सांपडेल ॥६६॥

सांपडे हा देव भाविकांचे हातीं । शाहाणे मरती तरी नाहीं ॥६७॥

नाहीं भलें भक्ती केलियावांचूनि। अहंता पापिणी नागवण ॥६८॥

नागवलों म्हणे देव मी आपणा । लाभ दिला जना ठकलों तो ॥६९॥

तो चि देव येर नव्हे ऐसें कांहीं । जनार्दन ठायीं चहूं खाणी ॥७०॥

खाणी भरूनियां राहिलासे आंत । बोलावया मात ठाव नाहीं ॥७१॥

ठाव नाहीं रिता कोणी देवाविण । ऐसी ते सज्जन संतवाणी ॥७२॥

वाणी बोलूनियां गेलीं एक पुढें । तयासी वांकुडें जातां ठक ॥७३॥

ठका नाहीं अर्थ ठाउका वेदांचा । होऊनि भेदाचा दास ठेला ॥७४॥

दास ठेला पोट अर्थ दंभासाटीं । म्हणउनि तुटी देवासवें ॥७५॥

सवें देव द्विजातीही दुराविला । आणिकांचा आला कोण पाड ॥७६॥

पाड करूनियां नागविलीं फार । पंडित वेव्हार खळवादी ॥७७॥

वादका निंदका देवाचें दरुशन । नव्हे जाला पूर्ण षडकर्मा ॥७८॥

षडकर्मा हीन रामनाम कंठीं । तयासवें भेटी सवें देवा ॥७९॥

देवासी आवड भाविक जो भोळा । शुद्ध त्या चांडाळा करुनि मानी ॥८०॥

मानियेल्या नाहीं विश्वास या बोला । नाम घेतां मला युक्ति थोडी ॥८१॥

युक्त थोडी मज दुर्बळाची वाचा । प्रताप नामाचा बोलावया ॥८२॥

बोलतां पांगल्या श्रुति नेति नेति । खुंटलिया युक्ति पुढें त्यांच्या ॥८३॥

पुढें पार त्याचा न कळे चि जातां । पाउलें देखतां ब्रम्हादिकां ॥८४॥

काय भक्तीपिसें लागलें देवासी । इच्छा ज्याची जैसी तैसा होय ॥८५॥

होय हा सगुण निर्गुण आवडी । भक्तिप्रिय गोडी फेडावया ॥८६॥

या बापासी बाळ बोले लाडें कोडें । करुनि वांकुडें मुख तैसें ॥८७॥

तैसें याचकाचें समाधान दाता । होय हा राखता सत्वकाळीं ॥८८॥

सत्वकाळीं कामा न येती आयुधें । बळ हा संबंध सैन्यलोक ॥८९॥

सैन्यलोक तया दाखवी प्रताप । लोटला हा कोप कोपावरी ॥९०॥

कोपा मरण नाहीं शांत होय त्यासी । प्रमाण भल्यासी सत्वगुणीं ॥९१॥

सत्वरजतमा आपण नासती । करितां हे भक्ति विठोबाची ॥९२॥

चित्त रंगलिया चैतन्य चि होय । तेथें उणें काय निजसुखा ॥९३॥

सुखाचा सागरु आहे विटेवरी । कृपादान करी तो चि एक ॥९४॥

एक चित्त धरूं विठोबाचे पायीं । तेथें उणें कांहीं एक आम्हां ॥९५॥

आम्हांसी विश्वास याचिया नामाचा । म्हणउनि वाचा घोष करूं ॥९६॥

करूं हरिकथा सुखाची समाधि । आणिकाची बुद्धी दुष्ट नास ॥९७॥

नासे संवसार लोकमोहो माया । शरण जा रे तया विठोबासी ॥९८॥

सिकविलें मज मूढा संतजनीं । दृढ या वचनीं राहिलोंसे ॥९९॥

राहिलोंसे दृढ विठोबाचे पायीं । तुका म्हणे कांहीं न लगे आंता ॥१००॥

गाईंन ओंविया पंढरिचा देव । आमुचा तो जीव पांडुरंग ॥१॥

रंगलें हें चत्ति माझें तया पायीं । म्हणउनि घेई हा चि लाहो ॥२॥

लाहो करीन मी हा चि संवसारीं । राम कृष्ण हरि नारायण ॥३॥

नारायण नाम घालितां तुकासी । न येती या रासी तपतीर्था ॥४॥

तीर्था रज माथां वंदिती संतांचे । जे गाती हरिचे गुणवाद ॥५॥

गुणवाद ज्याचे गातां पूज्य जाले । बडिवार बोले कोण त्यांचा ॥६॥

त्याचा नाहीं पार कळला वेदांसी । आणीक ही ॠषि विचारितां ॥७॥

विचारितां तैसा होय त्यांच्या भावें । निजसुख ठावें नाहीं कोणा ॥८॥

कोणा कवतुक न कळे हे माव । निजलिया जिवें करी धंदा ॥९॥

करुनि कवतुक खेळे हा चि लीळा । व्यापूनि वेगळा पाहातुसे ॥१०॥

सेवटीं आपण एकला चि खरा । सोंग हा पसारा नट केला ॥११॥

लावियेलें चाळा मीपणें हें जन । भोग-तया कोण भोगविशी ॥१२॥

विषयीं गुंतलीं विसरलीं तुज । कन्या पुत्र भाज धनलोभा ॥१३॥

लोभें गिळी फांसा आविसाच्या आशा । पडोनि मासा तळमळी ॥१४॥

तळमळ याची तरी शम होईंल । जरी हा विठ्ठल आठविती ॥१५॥

आठव हा तरी संतांच्या सांगातें । किंवा हें संचित जन्मांतरें ॥१६॥

जन्मांतरें तीन भोगितां कळती । केलें तें पावती करितां पुढें ॥१७॥

पुढें जाणोनियां करावें संचित । पुजावे अतीत देव द्विज ॥१८॥

जन्म तुटे ऐसें नव्हे तुम्हां जना । पुढिल्या पावना धर्म करा ॥१९॥

करा जप तप अनुष्ठान याग । संतीं हा मारग स्थापियेला ॥२०॥

लावियेलीं कर्में शुद्ध आचरणें । कोणा एका तेणें काळें पावे ॥२१॥

पावला सत्वर निष्काम उदार। जिंकिली अपार वासना हे ॥२२॥

वासनेचें मूळ छेदिल्या वांचून । तरलेंसें कोणी न म्हणावें ॥२३॥

न म्हणावें जाला पंडित वाचक । करूं मंत्रघोष अक्षरांचा ॥२४॥

चाळविलीं एकें ते चि आवडीनें । लोक दंभमानें देहसुखें ॥२५॥

सुख तरी च घडे भजनाचें सार । वाचे निरंतर रामनाम ॥२६॥

राम हा उच्चार तरी च बैसे वाचे । अनंता जन्माचें पुण्य होय ॥२७॥

पुण्य ऐसें काय रामनामापुढें । काय ते बापुडे यागयज्ञ ॥२८॥

यागयज्ञ तप संसार दायकें । न तुटती एके नामेंविण ॥२९॥

नामेंविण भवसिंधु पावे पार । अइसा विचार नाहीं दुजा ॥३०॥

जाणती हे क्तराज महामुनि । नाम सुखधणी अमृताची ॥३१॥

अमृताचें सार निजतत्व बीज । गुह्याचें तें गुज रामनाम ॥३२॥

नामें असंख्यात तारिले अपार । पुराणीं हें सार प्रसद्धि हे ॥३३॥

हें चि सुख आम्ही घेऊं सर्वकाळ । करूनि निर्मळ हरिकथा ॥३४॥

कथाकाळीं लागे सकळा समाधि । तात्काळ हे बुद्धि दुष्ट नासे ॥३५॥

नासे लोभ मोहो आशा तृष्णा माया । गातां गुण तया विठोबाचे ॥३६॥

विठोबाचे गुण मज आवडती । आणीक हे चित्ती न लगे कांहीं ॥३७॥

कांहीं कोणी नका सांगों हे उपाव । माझा मनीं भाव नाहीं दुजा ॥३८॥

जाणोनियां आम्ही दिला जीवभाव । दृढ याचे पाये धरियेले ॥३९॥

धरियेले आतां न सोडीं जीवेंसी । केला ये च विशीं निरधार ॥४०॥

निरधार आतां राहिलों ये नेटीं । संवसारतुटी करूनियां ॥४१॥

येणें अंगीकार केला पांडुरंगें । रंगविला रंगें आपुलिया ॥४२॥

आपुली पाखर घालुनियां वरि । आम्हांसी तो करी यत्न देव ॥४३॥

देव राखे तया आणिकांचें काय । करितां उपाय चाले तेथें ॥४४॥

तेथें नाहीं रिघ कळिकाळासी जातां । दास म्हणवितां विठोबाचे ॥४५॥

विठोबाचे आम्ही लाडिके डिंगर । कांपती असुर काळ धाकें ॥४६॥

धाक तिहीं लोकीं जयाचा दरारा । स्मरण हें करा त्याचें तुम्ही ॥४७॥

तुम्ही निदसुर नका राहूं कोणी । चुकावया खाणी गर्भवास ॥४८॥

गर्भवासदुःख यमाचें दंडणें । थोर होय शीण येतां जातां ॥४९॥

तान भूक पीडा जीतां ते आगात । मेल्या यमदूत जाच करिती ॥५०॥

जाच करिती हे म्हणसी कोणा आहे ठावें । नरकीं कौरवें बुडी दिली ॥५१॥

बुडी दिली कुंभपाकीं दुर्योधनें । दाविना लाजेनें मुख धर्मा ॥५२॥

धर्म हा कृपाळू आलासे जवळी । बैसला पाताळीं वरि नये ॥५३॥

न ये वरि कांहीं करितां उपाव । भोगवितो देव त्याचे त्यासी ॥५४॥

त्यांसी अभिमान गर्व या देहाचा । नुच्चारिती वाचा नारायण ॥५५॥

नारायण विसरलीं संवसारीं । तया अघोरीं वास सत्य ॥५६॥

सत्य मानूनियां संतांच्या वचना । जा रे नारायणा शरण तुम्ही ॥५७॥

तुम्ही नका मानूं कोणी विसवास । पुत्र पत्नी आस धन वित्त ॥५८॥

धन वित्त लोभ माया मोहपाश । मांडियले फासे यमदूतीं ॥५९॥

दूतीं याच्या मुखा केलेंसे कुडण । वाचे नारायण येऊं नेदी ॥६०॥

नेदी शुद्धबुद्धि आतळों चित्तीसी । नाना कर्म त्यासी दुरावती ॥६१॥

दुराविलीं एकें जाणतीं च फार । निंदा अहंकार वादभेद ॥६२॥

वाद भेद निंदा हे फंद काळाचें । गोवितील वाचे रिकामिकें ॥६३॥

रिकामिक देवा होय नव्हे मना । चिंतेचिये घाणा जुंपिजेसी ॥६४॥

सेवटीं हे गळा लावुनियां दोरी । सांभाळ ये करी वासनेचा ॥६५॥

वासनेचा संग होय अंतकाळीं । तरी तपोबळी जन्म धरी ॥६६॥

धरूनियां देव राहतील चित्ती । आधींचिया गती आठवाया ॥६७॥

आठवावा देव मरणाचे काळीं । म्हणउनि बळी जीव दिले ॥६८॥

दिले टाकूनियां भोग ॠषेश्वरीं । खाती वनांतरीं कंदमूळें ॥६९॥

मुळें सुखाचिया देव अंतरला । अल्पासाटीं नेला अधोगती ॥७०॥

गति हे उत्तम व्हावया उपाव । आहे धरा पाव विठोबाचे ॥७१॥

विठोबाचे पायीं राहिलिया भावें । न लगे कोठें जावें वनांतरा ॥७२॥

तरती दुबळीं विठोबाच्या नांवें। संचित ज्या सवें नाहीं शुद्ध ॥७३॥

शुद्ध तरी याचे काय तें नवल । म्हणतां विठ्ठल वेळोवेळां ॥७४॥

वेळा कांहीं नाहीं कवणाचे हातीं । न कळे हे गति भविष्याची ॥७५॥

भविष्य न सुटे भोगिल्यावांचूनि । संचित जाणोनि शुद्ध करा ॥७६॥

करावे सायास आपुल्या हिताचे । येथें आलियाचे मनुष्यपण ॥७७॥

मनुष्यपण तरी साधी नारायण । नाहीं तरी हीन पशुहूनी ॥७८॥

पशु पाप पुण्य काय ते जाणती । मनुष्या या गति ठाउकिया ॥७९॥

ठाउकें हें असे पाप पुण्य लोका । देखती ते एकां भोगितिया ॥८०॥

भोगतील एक दुःख संवसारीं । काय सांगों परी वेगळाल्या ॥८१॥

ल्यावें खावें बरें असावें सदैव । हे चि करी हांव संवसारीं ॥८२॥

संवसारें जन गिळिले सकळ । भोगवितो फळ गर्भवासा ॥८३॥

वासनेचें मूळ छेदिल्यावांचून । नव्हे या खंडण गर्भवासा ॥८४॥

सायास केलियावांचुनि तें कांहीं । भोगावरी पाहीं घालूं नये ॥८५॥

नये बळें धड घालूं कांट्यावरि । जाये जीवें धरी सर्प हातीं ॥८६॥

हातीं आहे हित करील तयासी । म्हणउनि ॠषीं सांगितलें ॥८७॥

सांगती या लोकां फजित करूनि । आपण जे कोणी तरले ते ॥८८॥

तेणें वाळवंटीं उभारिले कर । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥८९॥

गंगाचरणीं करी पातकांची धुनी । पाउलें तीं मनीं चिंतिलिया ॥९०॥

चिंतनें जयाच्या तारिले पाषाण । उद्धरी चरण लावूनियां ॥९१॥

लावूनियां टाळी नलगे बैसावें । प्रेमसुख घ्यावें संतसंगें ॥९२॥

संतसंगें कथा करावें कीर्तन । सुखाचें साधन रामराम ॥९३॥

मग कोठें देव जाऊं न सके दुरी । बैसोनि भीतरी राहे कंठीं ॥९४॥

राहे व्यापुनियां सकळ शरीर । आपुला विसर पडों नेदी ॥९५॥

नेदी दुःख देखों आपुलिया दासा । वारी गर्भवासा यमदूता ॥९६॥

तान भूक त्यासी वाहों नेदी चिंता । दुश्चिंत हे घेतां नाम होती ॥९७॥

होती जीव त्यांचे सकळ ही जंत । परि ते अंकित संचिताचे ॥९८॥

चेवले जे कोणी देहअभिमानें । त्यांसी नारायणें कृपा केली ॥९९॥

कृपाळू हा देव अनाथा कोंवसा । आम्ही त्याच्या आशा लागलोंसों ॥१००॥

लावियेले कासे येणें पांडुरंगें । तुका म्हणे संगें संतांचिया ॥१०१॥

४४८३

विचार करिती बैसोनि गौळणी । ज्या कृष्णकामिनी कामातुरा ॥१॥

एकांत एकल्या एका च सुखाच्या । आवडती त्यांच्या गोष्टी त्यांला ॥२॥

तर्कवितर्किणी दुराविल्या दुरी । मौन त्या परिचारी आरंभिलें ॥३॥

कुशळा कवित्या कथित्या लोभिका । त्या ही येथें नका आम्हांपाशीं ॥४॥

बोलक्या वाचाळा कृष्णरता नाहीं । यां चोरोनि तींहीं खेट केली ॥५॥

भेऊनियां जना एकी सवा जाल्या । वाती विझविल्या दाटोबळें ॥६॥

कृष्णसुख नाहीं कळलें मानसीं । निंदिती त्या त्यासी कृष्णरता ॥७॥

तो नये जवळी देखोनि कोल्हाळ । म्हणउनि समेळ मेळविला ॥८॥

अंतरीं कोमळा बाहेरी निर्मळा । तल्लीन त्या बाळा कृष्णध्यानीं ॥९॥

हरिरूपीं दृष्टि कानीं त्या च गोष्टी । आळंगिती कंठीं एका एकी ॥१०॥

न साहे वियोग करिती रोदना । भ्रमष्टि भावना देहाचिया ॥११॥

विसरल्या मागें गृह सुत पती । अवस्था याचिती गोविंदाची ॥१२॥

अवस्था लागोनि निवळ चि ठेल्या । एका एकी जाल्या कृष्णरूपा ॥१३॥

कृष्णा म्हणोनियां देती आलिंगन । विरहताप तेणें निवारेना ॥१४॥

ताप कोण वारी गोविंदावांचूनि । साच तो नयनीं न देखतां ॥१५॥

न देखतां त्यांचा प्राण रिघों पाहे । आजि कामास ये उसिर केला ॥१६॥

रित्या ज्ञानगोष्टी तयां नावडती । आळिंगण प्रीती कृष्णाचिया ॥१७॥

मागें कांहीं आम्ही चुकलों त्याची सेवा । असेल या देवा राग आला ॥१८॥

आठविती मागें पापपुण्यदोष । परिहार एकीस एक देती ॥१९॥

अनुतापें जाल्या संतप्त त्या बाळा । टाकुनि विव्हळा धरणी अंग ॥२०॥

जाणोनि चरित्र जवळी च होता । आली त्या अनंता कृपा मग ॥२१॥

होउनी प्रगट दाखविलें रूप । तापत्रय ताप निवविले ॥२२॥

निवालेया देखोनि कृष्णाचें श्रीमुख । शोक मोह दुःख दुरावला ॥२३॥

साच भाव त्यांचा आणुनियां मना । आळंगितो राणा वैकुंठींचा ॥२४॥

हरिअंगसंगें हरिरूप जाल्या । बोलों विसरल्या तया सुखा ॥२५॥

व्यभिचारभावें भोगिलें अनंता । वर्तोनि असतां घराचारी ॥२६॥

सकळा चोरोनि हरि जयां चित्ती । धन्य त्या नांदती तयामध्यें ॥२७॥

उणें पुरें त्यांचें पडों नेंदी कांहीं । राखे सर्वां ठायीं देव तयां ॥२८॥

न कळे लाघव ब्रम्हादिकां भाव । भक्तिभावें देव केला तैसा ॥२९॥

तुका म्हणे त्यांचा धन्य व्यभिचार । साधिलें अपार निजसुख ॥३०॥

बाळक्रीडा प्रारंभ अभंग - १००

४४८४

देवा आदिदेवा जगत्रया जीवा । परियेसीं केशवा विनंती माझी ॥१॥

माझी वाणी तुझे वर्णी तुझे वर्णी गुण नाम । ऐसी देई प्रेम कांहीं कळा ॥२॥

कळा तुजपाशीं आमचें जीवन । उचित करून देई आम्हां ॥३॥

आम्हां शरणागतां तुझा चि आधार । तूं तंव सागर कृपासिंधु ॥४॥

सिंधु पायावाट होय तुझ्या नामें । जाळीं महाकर्में दुस्तरें तीं ॥५॥

तीं फळें उत्तमें तुझा निजध्यास । नाहीं गर्भवास सेविलिया ॥६॥

सेविंलिया राम कृष्ण नारायण । नाहीं त्या बंधन संसाराचें ॥७॥

संसार तें काय तृणवतमय । अग्नि त्यासी खाय क्षणमात्रें ॥८॥

क्षणमात्रें जाळी दोषांचिया रासी । निंद्य उत्तमासी वंद्य करी ॥९॥

करीं ब्रिदें साच आपलीं आपण । पतितपावन दिनानाथ ॥१०॥

नाथ अनाथाचा पति गोपिकांचा । पुरवी चित्तीचा मनोरथ ॥११॥

चित्ती जें धरावें तुका म्हणे दासीं । पुरविता होसी मनोरथ ॥१२॥

४४८५

मनोरथ जैसे गोकुळींच्या जना । पुरवावी वासना तयापरी ॥१॥

रिण फेडावया अवतार केला । अविनाश आला आकारासी ॥२॥

सीण जाला वसुदेवदेवकीस । वधी बाळें कंस दुराचारी ॥३॥

दुराचारियासी नाहीं भूतदया । आप पर तया पाप पुण्य ॥४॥

पुण्यकाळ त्याचा राहिलासे उभा । देवकीच्या गर्भा देव आले ॥५॥

गर्भासी तयांच्य आला नारायण । तुटलें बंधन आपेंआप ॥६॥

आपेंआप बेड्या तुटल्या शंकळा । बंदाच्या आगळा किलिया कोंडे ॥७॥

कोंडमार केला होता बहु दिस । सोडवी निमिष्य नलगतां ॥८॥

न कळे तो त्यासी सांगितला भाव । आपणासी ठाव नंदाघरीं ॥९॥

नंदाघरीं जातां येतां वसुदेवा । नाहीं जाला गोवा सवें देव ॥१०॥

सवें देव तया आड नये कांहीं । तुका म्हणे नाहीं भय चिंता ॥११॥

४४८६

चिंता ते पळाली गोकुळाबाहेरी । प्रवेश भीतरी केला देवें ॥१॥

देव आला घरा नंदाचिया गांवा । धन्य त्याच्या दैवा दैव आलें ॥२॥

आलें अविनाश धरूनि आकार । दैत्याचा संहार करावया ॥३॥

करावया क्तजनाचें पालण । आले रामकृष्ण गोकुळासी ॥४॥

गोकुळीं आनंद प्रगटलें सुख । निर्भर हे लोक घरोघरीं ॥५॥

घरोघरीं जाला लक्ष्मीचा वास । दैन्यदाळिद्रास त्रास आला ॥६॥

आला नारायण तयांच्या अंतरा । दया क्षमा नरा नारीलोकां ॥७॥

लोकां गोकुळींच्या जालें ब्रम्हज्ञान । केलियावांचून जपतपें ॥८॥

जपतपें काय करावीं साधनें । जंवें नारायणें कृपा केली ॥९॥

केलीं नारायणें आपुलीं अंकित । तो चि त्यांचें हित सर्व जाणे ॥१०॥

सर्व जाणे एक विष्णु साच खरा । आणीक दुसरा नाहींनाहीं ॥११॥

नाहीं भक्ता दुजें तिहीं त्रिभुवनीं । एका चक्रपाणीवांचूनियां ॥१२॥

याच्या सुखसंगें घेती गर्भवास । तुका म्हणे आस त्यजूनियां ॥१३॥

४४८७

यांच्या पूर्वपुण्या कोण लेखा करी । जिंहीं तो मुरारी खेळविला ॥१॥

खेळविला जिंहीं अंतर्बाह्यसुखें । मेळवूनि मुखें चुंबन दिलें ॥२॥

दिलें त्यांसी सुख अंतरीचें देवें । जिंहीं एका भावें जाणितला ॥३॥

जाणितला तिहीं कामातुर नारी । कृष्णभोगावरी चित्त ज्यांचें ॥४॥

ज्यांचें कृष्णीं तन मन जालें रत । गृह पति सुत विसरल्या ॥५॥

विष तयां जालें धन मान जन । वसविती वन एकांतीं त्या ॥६॥

एकांतीं त्या जाती हरीसी घेउनि । भोगइच्छाधणी फेडावया ॥७॥

वयाच्या संपन्ना तैसा त्यांकारणें । अंतरींचा देणें इच्छाभोग ॥८॥

भोग त्याग नाहीं दोन्ही जयापासीं । तुका म्हणे जैसी स्पटिकशिळा ॥९॥

४४८८

शिळा स्फटिकाची न पालटे भेदें । दाउनियां छंदे जैसी तैसी ॥१॥

जैसा केला तैसा होय क्षणक्षणा । फेडावी वासना भक्तिभावें ॥२॥

फेडावया आला अवघियांची धणी । गोपाळ गौळणी मायबापा ॥३॥

मायबापा सोडविलें बंदीहुनि । चाणूर मर्दुनी कंसादिक ॥४॥

दिक नाहीं देणें अरिमित्रा एक । पूतना कंटक मुक्त केली ॥५॥

मुक्त केला मामा कंस महादोषी । बाळहत्या रासी पातकांच्या ॥६॥

पाप कोठें राहे हरी आठवितां । भक्ती द्वेषें चिंता जैसा तैसा ॥७॥

साक्षी तयापाशीं पूर्वीलकर्माच्या । बांधला सेवेच्या रुणी देव ॥८॥

देव भोळा धांवे भक्ता पाठोवाठी । उच्चारितां कंठीं मागेंमागें ॥९॥

मानाचा कंटाळा तुका म्हणे त्यासी । धांवे तो घरासी भाविकांच्या ॥१०॥

४४८९

चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । बांधवी तो हातीं गौळणीच्या ॥१॥

गौळणिया गळा बांधिती धारणीं । पायां चक्रपाणी लागे तया ॥२॥

तयाघरीं रिघे चोरावया लोणी । रितें पाळतूनि शिरे माजी ॥३॥

माजी शिरोनियां नवनीत खाये । कवाड तें आहे जैसें तैसें ॥४॥

जैसा तैसा आहे अंतर्बाह्यात्कारीं । म्हणउनि चोरी नसंपडे ॥५॥

नसंपडे तयां करितां खटपट । वाउगे बोभाट वर्माविण ॥६॥

वर्म जाणती त्या एकल्या एकटा । बैसतील वाटा निरोधूनि ॥७॥

निवांत राहिल्या निःसंग होऊनि । निश्चळि ज्या ध्यानीं कृष्णध्यान ॥८॥

न ये क्षणभरी योगियांचे ध्यानीं । धरिती गौळणी भाविका त्या ॥९॥

भाविका तयांसी येतो काकुलती । शाहाण्या मरती नसंपडे ॥१०॥

नलगे वेचावी टोळी धनानांवें । तुका म्हणें भावें चाड एका ॥११॥

४४९०

चाड अनन्याची धरी नारायण । आपणासमान करी रंका ॥१॥

रंक होती राजे यमाचिये घरीं । आचरणें बरी नाहीं म्हणवोनि ॥२॥

नसंपडे इंद्रचंद्रब्रम्हादिकां । अभिमानें एका तळिमात्रें ॥३॥

तळिमात्र जरी होय अभिमान । मेरु तो समान भार देवा ॥४॥

भार पृथिवीचा वाहिला सकळ । जड होती खळ दुष्ट लोक ॥५॥

दुष्ट अक्त जे निष्ठ‍ मानसीं । केली हे तयांसी यमपुरी ॥६॥

यमदूत त्यांसी करिती यातना । नाहीं नारायणा भजिजेलें ॥७॥

जे नाहीं भजले एका भावें हरी । तयां दंड करी यमधर्म ॥८॥

यमधर्म म्हणे तयां दोषियांसी । कां रे केशवासी चुकलेती ॥९॥

चुकलेती कथा पुराणश्रवण । होते तुम्हां कान डोळे मुख ॥१०॥

कान डोळे मुख संतांची संगति । न धरा च चित्ती सांगितलें ॥११॥

सांगितलें संतीं तुम्हां उगवूनि । गर्भाद येऊनि यमदंड ॥१२॥

दंडूं आम्हीं रागें म्हणे यमधर्म । देवा होय श्रम दुर्जनाचा ॥१३॥

दुर्जनाचा याणें करूनि संहार । पूर्णअवतार रामकृष्ण ॥१४॥

रामकृष्णनामें रंगले जे नर । तुका म्हणे घर वैकुंठी त्यां ॥१५॥

४४९१

वैकुंठीच्या लोकां दुर्लभ हरिजन । तया नारायण समागमें ॥१॥

समागम त्यांचा धरिला अनंतें । जिहीं चत्तिवत्ति समर्पिलें ॥२॥

समर्था तीं गाती हरीचे पवाडे । येर ते बापुडे रावराणे ॥३॥

रामकृष्णें केलें कौतुक गोकुळीं । गोपाळांचे मेळीं गाईं चारी ॥४॥

गाईं चारी मोहोरी पांवा वाहे पाठीं । धन्य जाळी काठी कांबळीचें ॥५॥

काय गौळियांच्या होत्या पुण्यरासी । आणीक त्या म्हैसी गाईं पशु ॥६॥

सुख तें अमुप लुटिलें सकळीं । गोपिका गोपाळीं धणीवरि ॥७॥

धणीवरि त्यांसी सांगितली मात । जयाचें जें आर्त तयापरी ॥८॥

परी याचि तुम्ही आइका नवळ । दुर्गम जो खोल साधनासि ॥९॥

शिक लावूनियां घालिती बाहेरी । पाहाती भीतरी सवें चि तो ॥१०॥

तोंडाकडे त्यांच्या पाहे कवतुकें । शिव्या देतां सुखें हासतुसे ॥११॥

हांसतसे शिव्या देतां त्या गौळणी । मरतां जपध्यानीं न बोले तो ॥१२॥

तो जेंजें करिल तें दिसे उत्तम । तुका म्हणे वर्म दावी सोपें ॥१३॥

४४९२

दावी वर्म सोपें भाविकां गोपाळां । वाहे त्यांच्या गळां पाले माळा ॥१॥

मान देती आधीं मागतील डाव । देवा तें गौरव माने सुख ॥२॥

मानती ते मंत्र हमामा हुंबरी । सिंतोडिती वरि स्नान तेणें ॥३॥

वस्त्रें घोंगडिया घालुनियां तळीं । वरी वनमाळी बैसविती ॥४॥

तिंहीं लोकांसी जो दुर्लभ चिंतना । तो धांवे गोधना वळतियां ॥५॥

यांच्या वचनाचीं पुष्पें वाहे शिरीं । नैवेद्य त्यांकरीं कवळ मागे ॥६॥

त्यांचिये मुखींचें हिरोनियां घ्यावें । उच्छष्टि तें खावें धणीवरी ॥७॥

वरी माथां गुंफे मोरपिसांवेटी । नाचे टाळी पिटी त्यांच्या छंदें ॥८॥

छंदें नाचतील जयासवें हरी । देहभाव वरी विसरलीं ॥९॥

विसरली वरी देहाची भावना । ते चि नारायणा सर्वपूजा ॥१०॥

पूजा भाविकांची न कळतां घ्यावी । न मागतां दावी निज ठाव ॥११॥

ठाव पावावया हिंडे मागें मागें । तुका म्हणे संगें भक्तांचिया ॥१२॥

४४९३

भक्तजनां दिलें निजसुख देवें । गोपिका त्या भावें आळंगिल्या ॥१॥

आळंगिल्या गोपी गुणवंता नारी । त्यांच्या जन्मांतरीं हरि ॠणी ॥२॥

रुसलिया त्यांचें करी समाधान । करविता आण क्रिया करी ॥३॥

क्रिया करी तुम्हां न वजे पासुनि । अवघियाजणी गोपिकांसी ॥४॥

गोपिकांसी म्हणे वैकुंठींचा पति । तुम्हीं माझ्या चित्ती सर्वभावें ॥५॥

भाव जैसा माझ्याठायीं तुम्ही धरा । तैसा चि मी खरा तुम्हांलागीं ॥६॥

तुम्हां कळों द्या हा माझा साच भाव । तुमचा चि जीव तुम्हां ग्वाही ॥७॥

ग्वाही तुम्हां आम्हां असे नारायण । आपली च आण वाहातसे ॥८॥

सत्य बोले देव भक्तिभाव जैसा । अनुभवें रसा आणूनियां ॥९॥

यांसी बुझावितो वेगळाल्या भावें । एकीचें हें ठावें नाहीं एकी ॥१०॥

एकी क्रिया नाहीं आवघियांचा भाव । पृथक हा देव घेतो तैसें ॥११॥

तैसें कळों नेदी जो मी कोठें नाहीं । अवघियांचे ठायीं जैसा तैसा ॥१२॥

जैसा मनोरथ जये चित्ती काम । तैसा मेघशाम पुरवितो ॥१३॥

पुरविले मनोरथ गोपिकांचे । आणीक लोकांचे गोकुळींच्या ॥१४॥

गोकुळींच्या लोकां लावियेला छंद । बैसला गोविंद त्याचा चित्ती ॥१५॥

चित्ते ही चोरूनि घेतलीं सकळा । आवडी गोपाळांवरी तयां ॥१६॥

आवडे तयांसी वैकुंठनायक । गेलीं सकळिक विसरोनि ॥१७॥

निंदा स्तुती कोणी न करी कोणाची । नाहीं या देहाची शुद्धि कोणा ॥१८॥

कोणासी नाठवे कन्या पुत्र माया । देव म्हणुनि तया चुंबन देती ॥१९॥

देती या टाकून भ्रतारांसी घरीं । लाज ते अंतरीं आथी च ना ॥२०॥

नाहीं कोणा धाक कोणासी कोणाचा । तुका म्हणे वाचा काया मनें ॥२१॥

४४९४

मनें हरिरूपीं गुंतल्या वासना । उदास या सुना गौळियांच्या ॥१॥

यांच्या भ्रतारांचीं धरूनियां रूपें । त्यांच्या घरीं त्यांपें भोग करी ॥२॥

करी कवतुक त्याचे तयापरी । एकां दिसे हरि एकां लेंक ॥३॥

एक भाव नाहीं सकळांच्या चित्ती । म्हणऊनि प्रीति तैसें रूप ॥४॥

रूप याचें आहे अवघें चि एक । परि कवतुक दाखविलें ॥५॥

लेंकरूं न कळे स्थूल कीं लहान । खेळे नारायण कवतुकें ॥६॥

कवतुक केलें सोंग बहुरूप । तुका म्हणे बाप जगाचा हा ॥७॥

४४९५

जगाचा हा बाप दाखविलें माये । माती खातां जाये मारावया ॥१॥

मारावया तिणें उगारिली काठी । भुवनें त्या पोटीं चौदा देखे ॥२॥

देखे भयानक झांकियेले डोळे । मागुता तो खेळे तयेपुढे ॥३॥

पुढें रिघोनियां घाली गळां कव । कळों नेदी माव मायावंता ॥४॥

मायावंत विश्वरूप काय जाणे । माझें माझें म्हणे बाळ देवा ॥५॥

बाळपणीं रीठा रगडिला दाढे । मारियेले गाढे कागबग ॥६॥

गळां बांधऊनि उखळासी दावें । उन्मळी त्या भावें विमळार्जुन ॥७॥

न कळे जुनाट जगाचा जीवन । घातलें मोहन गौळियांसी ॥८॥

सिंकीं उतरूनि खाय नवनीत । न कळे बहुत होय तरी ॥९॥

तरीं दुधडेरे भरले रांजण । खाय ते भरून दावी दुणी ॥१०॥

दुणी जालें त्याचा मानिती संतोष । दुभत्याची आस धरूनियां ॥११॥

आशाबद्धा देव असोनि जवळी । नेणती ते काळीं स्वार्थामुळें ॥१२॥

मुळें याच देव न कळे तयांसी । चत्ति आशापाशीं गोवियेलें ॥१३॥

लेंकरूं आमचें म्हणे दसवंती । नंदाचिये चित्ती तो चि भाव ॥१४॥

भाव जाणावया चरित्र दाखवी। घुसळितां रवी डेरियांत ॥१५॥

डेरियांत लोणी खादलें रिघोनि । पाहे तों जननी हातीं लागे ॥१६॥

हातीं धरूनियां काढिला बाहेरी। देखोनियां करी चोज त्यासी ॥१७॥

सिकवी विचार नेणे त्याची गती । होता कोणे रीती डेरियांत ॥१८॥

यांसी पुत्रलोभें न कळे हा भाव । कळों नेदी माव देव त्यांसी ॥१९॥

त्यांसी मायामोहजाळ घाली फांस । देर आपणास कळों नेदी ॥२०॥

नेदी राहों भाव लोभिकांचे चित्ती । जाणतां चि होती अंधळीं तीं ॥२१॥

अंधळीं तीं तुका म्हणे संवसारीं । जिहीं नाहीं हरि ओळखिला ॥२२॥

४४९६

ओळखी तयांसी होय एका भावें । दुसरिया देवें न पविजे ॥१॥

न पविजे कदा उन्मत्त जालिया । डंबु तो चि वांयां नागवण ॥२॥

वनवास देवाकारणें एकांत । करावीं हीं व्रततपें याग ॥३॥

व्रत याग यांसी फळलीं बहुतें । होतीं या संचितें गौळियांची ॥४॥

यांसी देवें तारियेलें न कळतां । मागील अनंता ठावें होतें ॥५॥

होतें तें द्यावया आला नारायण । मायबापां रीण गौळियांचें ॥६॥

गौळियांचें सुख दुर्लभ आणिकां । नाहीं ब्रम्हादिकां तुका म्हणे ॥७॥

४४९७

नेणतियांसाटीं नेणता लाहान । थिंकोनि भोजन मागे माये ॥१॥

माया दोनी यास बाप नारायणा । सारखी भावना तयांवरी ॥२॥

तयांवरी त्याचा समचित्त भाव । देवकीवसुदेव नंद दोघे ॥३॥

घेउनियां एके ठायीं अवतार । एकीं केला थोर वाढवूनि ॥४॥

उणा पुरा यासी नाहीं कोणी ठाव । सारिखा चि देव अवघियांसी ॥५॥

यासी दोनी ठाव सारिखे अनंता । आधील मागुता वाढला तो ॥६॥

वाढला तो सेवाभक्तिचिया गुणें । उपचारमिष्टान्नें करूनियां ॥७॥

करोनियां सायास मेळविलें धन । तें ही कृष्णार्पण केलें तीहीं ॥८॥

कृष्णासी सकळ गाईं घोडे म्हैसी । समर्पिल्या दासी जीवें भाव ॥९॥

जीवें भावें त्याची करितील सेवा । न विसंबती नांवा क्षणभरी ॥१०॥

क्षणभरी होतां वेगळा तयांस । होती कासावीस प्राण त्यांचे ॥११॥

त्यांचे ध्यानीं मनीं सर्वभावें हरि । देह काम करी चत्ति त्यापें ॥१२॥

त्याचें चि चिंतन कृष्ण कोठें गेला । कृष्ण हा जेविला नाहीं कृष्ण ॥१३॥

कृष्ण आला घरा कृष्ण गेला दारा । कृष्ण हा सोयरा भेटों कृष्णा ॥१४॥

कृष्ण गातां ओंव्या दळणीं कांडणीं । कृष्ण हा भोजनीं पाचारिती ॥१५॥

कृष्ण तयां ध्यानीं आसनीं शयनीं । कृष्ण देखे स्वपनीं कृष्णरूप ॥१६॥

कृष्ण त्यांस दिसे आभास दुश्चितां । धन्य मातापिता तुका म्हणे ॥१७॥

४४९८

कृष्ण हा परिचारी कृष्ण हा वेव्हारी । कृष्ण घ्या वो नारी आणिकी म्हणे ॥१॥

म्हणे कृष्णाविण कैसें तुम्हां गमे । वळि हा करमे वांयांविण ॥२॥

वांयांविण तुम्हीं पिटीत्या चाकटी । घ्या गे जगजेठी क्षणभरी ॥३॥

क्षणभरी याच्या सुखाचा सोहळा । पहा एकवेळा घेऊनियां ॥४॥

याचें सुख तुम्हां कळलियावरि । मग दारोदारीं न फिराल ॥५॥

लटिकें हें तुम्हां वाटेल खेळणें । एका कृष्णाविणें आवघें चि ॥६॥

अवघ्यांचा तुम्हीं टाकाल सांगात । घेऊनि अनंत जाल राना ॥७॥

नावडे तुम्हांस आणीक बोलिलें । मग हें लागलें हरिध्यान ॥८॥

न करा हा मग या जीवा वेगळा । टोंकवाल बाळा आणिका ही ॥९॥

आणिका ही तुम्हा येती काकुलती । जवळी इच्छिती क्षण बैसों ॥१०॥

बैसों चला पाहों गोपाळाचें मुख। एकी एक सुख सांगतील ॥११॥

सांगे जंव ऐसी मात दसवंती । तंव धरिती चित्ती बाळा ॥१२॥

बाळा एकी घरा घेउनियां जाती । नाहीं त्या परती तुका म्हणे ॥१३॥

४४९९

तुका म्हणे पुन्हा न येती मागुत्या । कृष्णासीं खेळतां दिवस गमे ॥१॥

दिवस राती कांहीं नाठवे तयांसी । पाहातां मुखासी कृष्णाचिया ॥२॥

याच्या मुखें नये डोळयासी वीट । राहिले हे नीट ताटस्थ चि ॥३॥

ताटस्थ राहिलें सकळ शरीर । इंद्रियें व्यापार विसरलीं ॥४॥

विसरल्या तान भुक घर दार । नाहीं हा विचार आहों कोठें ॥५॥

कोठें असों कोण जाला वेळ काळ । नाठवे सकळ विसरल्या ॥६॥

विसरल्या आम्हीं कोणीये जातीच्या । वर्णा ही चहूंच्या एक जाल्या ॥७॥

एक जाल्या तेव्हां कृष्णाचिया सुखें । निःशंकें भातुकें खेळतील ॥८॥

खेळता भातुकें कृष्णाच्या सहित । नाहीं आशंकित चत्ति त्यांचें ॥९॥

चित्ती तो गोविंद लटिकें दळण । करिती हें जन करी तैसें ॥१०॥

जन करी तैसा खेळतील खेळ । अवघा गोपाळ करूनियां ॥११॥

करिती आपला आवघा गोविंद । जना साच फंद लटिका त्या ॥१२॥

त्याणीं केला हरि सासुरें माहेर । बंधु हे कुमर दीर भावें ॥१३॥

भावना राहिली एकाचिये ठायीं । तुका म्हणे पायीं गोविंदाचे ॥१४॥

४५००

गोविंद भ्रतार गोविंद मुळहारी । नामें भेद परि एक चि तो ॥१॥

एकाचीं च नामें ठेवियेलीं दोनी । कल्पितील मनीं यावें जावें ॥२॥

जावें यावें तिहीं घरऴिचया घरीं । तेथिची सिदोरी तेथें न्यावी ॥३॥

विचारितां दिसे येणें जाणें खोटें । दाविती गोमटें लोका ऐसें ॥४॥

लोक करूनियां साच वर्तताती । तैशा त्या खेळती लटिक्याची ॥५॥

लटिकीं करिती मंगळदायकें । लटिकीं च एकें एकां व्याही ॥६॥

व्याही भाईं हरि सोयरा जावायी । अवघियांच्या ठायीं केला एक ॥७॥

एकासि च पावे जें कांहीं करिती । उपचार संपत्ति नाना भोग ॥८॥

भोग देती सर्व एका नारायणा । लटिक्या भावना व्याही भाईं ॥९॥

लटिका च त्यांणीं केला संवसार । जाणती साचार वेगळा त्या ॥१०॥

त्यांणीं मृत्तिकेचें करूनि अवघें । खेळतील दोघें पुरुषनारी ॥११॥

पुरुषनारी त्यांणीं ठेवियेलीं नावें । कवतुकभावें विचरती ॥१२॥

विचरती जैसे साच भावें लोक । तैसें नाहीं सुख खेळतीया ॥१३॥

यांणीं जाणितलें आपआपणया । लटिकें हें वांयां खेळतों तें ॥१४॥

खेळतों ते आम्हीं नव्हों नारीनर । म्हणोनि विकार नाहीं तयां ॥१५॥

तया ठावें आहे आम्ही अवघीं एक । म्हणोनि निःशंक खेळतील ॥१६॥

तयां ठावें नाहीं हरिचिया गुणें । आम्ही कोणकोणें काय खेळों ॥१७॥

काय खातों आम्ही कासया सांगातें । कैसें हें लागतें नेणों मुखी ॥१८॥

मुखीं चवी नाहीं वरी अंगीं लाज । वरणा याती काज न धरिती ॥१९॥

धरितील कांहीं संकोच त्या मना । हांसतां या जना नाइकती ॥२०॥

नाइकती बोल आणिकांचे कानीं । हरि चित्ती मनीं बैसलासे ॥२१॥

बैसलासे हरि जयांचिये चित्ती । तयां नावडती मायबापें ॥२२॥

मायबापें त्यांचीं नेती पाचारुनि । बळें परि मनीं हरि वसे ॥२३॥

वसतील बाळा आपलाले घरीं । ध्यान त्या अंतरीं गोविंदाचें ॥२४॥

गोविंदाचें ध्यान निजलिया जाग्या । आणीक वाउग्या न बोलती ॥२५॥

न बोलती निजलिया हरिविण । जागृति सपन एक जालें ॥२६॥

एकविध सुख घेती नित्य बाळा । भ्रमर परिमळालागीं तैशा ॥२७॥

तैसा त्यांचा भाव घेतला त्यांपरी । तुका म्हणे हरि बाळलीला ॥२८॥

४५०१

लीलाविग्रही तो लेववी खाववी । यशोदा बैसवी मांडीवरी ॥१॥

मांडीवरी भार पुष्पाचिये परी । बैसोनियां करी स्तनपान ॥२॥

नभाचा ही साक्षी पाताळापरता । कुर्वाळिते माता हातें त्यासि ॥३॥

हातें कुर्वाळुनी मुखीं घाली घांस । पुरे म्हणे तीस पोट धालें ॥४॥

पोट धालें मग देतसे ढेंकर । भक्तीचें तें फार तुळसीदळ ॥५॥

तुळसीदळ भावें सहित देवापाणी । फार त्याहुनि क्षीरसागरा ॥६॥

क्षीराचा कांटाळा असे एकवेळ । भक्तीचें तें जळ गोड देवा ॥७॥

देवा भक्त जिवाहुनि आवडती । सकळ हि प्रीति त्यांच्याठायीं ॥८॥

त्यांचा हा अंकित सर्व भावें हरि । तुका म्हणे करी सर्व काज ॥९॥

४५०२

जयेवेळीं चोरूनियां नेलीं वत्सें । तयालागीं तैसें होणें लागे ॥१॥

लागे दोहीं ठायी करावें पाळण । जगाचा जीवन मायबाप ॥२॥

माय जाल्यावरी अवघ्या वत्सांची । घरीं वत्सें जीचीं तैसा जाला ॥३॥

जाला तैसा जैसे घरिंचे गोपाळ । आणिक सकळ मोहरी पांवे ॥४॥

मोहरी पांवे सिंगें वाहिल्या काहाळा । देखिला सोहाळा ब्रम्हादिकीं ॥५॥

ब्रम्हांदिकां सुख स्वपनीं ही नाहीं । तैसें दोहीं ठायीं वोसंडलें ॥६॥

वोसंडल्या क्षीर अमुप त्या गायी । जैसी ज्याची आईं तैसा जाला ॥७॥

लाघव कळलें ब्रम्हयासी याचें । परब्रम्ह साचें अवतरलें ॥८॥

तरले हे जन सकळ ही आतां । ऐसें तो विधाता बोलियेला ॥९॥

लागला हे स्तुती करूं अनंताची । चतुर्मुख वाची भक्ती स्तोत्रें ॥१०॥

भक्तिकाजें देवें केला अवतार । पृथ्वीचा भार फेडावया ॥११॥

पृथिवी दाटीली होती या असुरीं । नासाहावे वरीभार तये ॥१२॥

तया काकुलती आपल्या दासांची । तयालागीं वेची सर्वस्व ही ॥१३॥

स्वहित दासांचें करावयालागीं । अव्यक्त हें जगीं व्यक्ती आलें ॥१४॥

लेखा कोण करी यांचिया पुण्याचा । जयांसवें वाचा बोले हरी ॥१५॥

हरी नाममात्रें पातकांच्या रासी । तो आला घरासि गौळियांच्या ॥१६॥

गौळिये अवघीं जालीं कृष्णमय । नामें लोकत्रय तरतील ॥१७॥

तरतील नामें कृष्णाचिया दोषी । बहुत ज्यांपाशीं होइल पाप ॥१८॥

पाप ऐसें नाहीं कृष्णनामें राहे । धन्य तो चि पाहे कृष्णमुख ॥१९॥

मुख माझें काय जो मी वर्णू पार । मग नमस्कार घाली ब्रम्हा ॥२०॥

ब्रम्हा नमस्कार घाली गोधनासी । कळला तयासि हा चि देव ॥२१॥

देव चि अवगा जालासे सकळ । गाईं हा गोपाळ वत्सें तेथें ॥२२॥

तेथें पाहाणें जें आणीक दुसरें । मूर्ख त्या अंतरें दुजा नाहीं ॥२३॥

दुजा भाव तुका म्हणे जया चित्ती । रवरव भोगिती कुंभपाक ॥२४॥

४५०३

कुंभपाक लागे तयासि भोगणें । अवघा चि नेणे देव ऐसा ॥१॥

देव ऐसा ठावा नाहीं जया जना । तयासि यातना यमकरी ॥२॥

कळला हा देव तया साच खरा । गाईं वत्सें घरा धाडी ब्रम्हा ॥३॥

ब्रम्हादिकां ऐसा देव अगोचर । कैसा त्याचा पार जाणवेल ॥४॥

जाणवेल देव गौळियांच्या भावें । तुका म्हणे सेवे संचित हें ॥५॥

४५०४

संचित उत्तम भूमि कसूनियां । जाऊं नेणे वांयां परि त्याचें ॥१॥

त्याचिया पिकासि आलिया घुमरी । आल्या गाईंवरी आणिक गाईं ॥२॥

गाईं दवडुनि घालिती बाहेरी । तंव म्हणे हरि बांधा त्या ही ॥३॥

त्याही तुम्ही बांधा तुमच्या सारिख्या । भोवंडा पारिख्या वाड्यातुनि ॥४॥

पारिख्या न येती कोणाचिया घरा । सूत्रधारी खरा नारायण ॥५॥

नारायण नांदे जयाचिये ठायीं । सहज तेथें नाहीं घालमेली ॥६॥

मेलीं हीं शाहाणीं करितां सायास । नाहीं सुखलेश तुका म्हणे ॥७॥

४५०५

तुका म्हणे सुख घेतलें गोपाळीं । नाचती कांबळीं करुनि ध्वजा ॥१॥

करूनियां टिरी आपुल्या मांदळ । वाजविती टाळ दगडाचे ॥२॥

दगडाचे टाळ कोण त्यांचा नाद । गीत गातां छंद ताल नाहीं ॥३॥

नाही ताळ गातां नाचतां गोपाळां । घननीळ सावळा तयामध्यें ॥४॥

मधीं जयां हरि तें सुख आगळें । देहभाव काळें नाहीं तयां ॥५॥

तयांसि आळंगी आपुलिया करीं । जाती भूमीवरी लोटांगणीं ॥६॥

निजभाव देखे जयांचिये अंगीं । तुका म्हणे संगीं क्रीडे तयां ॥७॥

४५०६

तयांसवें करी काला दहींभात । सिदोर्‍या अनंत मेळवुनी ॥१॥

मेळवुनी अवघियांचे एके ठायीं । मागें पुढें कांहीं उरों नेदी ॥२॥

नेदी चोरी करूं जाणे अंतरींचें । आपलें हीं साचें द्यावें तेथें ॥३॥

द्यावा दहींभात आपले प्रकार । तयांचा वेव्हार सांडवावा ॥४॥

वांटी सकळांसि हातें आपुलिया । जैसें मागे तया तैसें द्यावें ॥५॥

द्यावें सांभाळुनी सम तुकभावें । आपण हि खावें त्यांचें तुक ॥६॥

तुक सकळांचे गोविंदाचे हातीं । कोण कोणे गति भला बुरा ॥७॥

राखे त्यासि तैसें आपलाल्या भावें । विचारुनि द्यावें जैसें तैसें ॥८॥

तैसें सुख नाहीं वैकुंठींच्या लोकां । तें दिलें भाविकां गोपाळांसि ॥९॥

गोपाळांचे मुखीं देउनी कवळ । घांस माखे लाळ खाय त्यांची ॥१०॥

त्यांचिये मुखींचे काढूनियां घांस । झोंबतां हातांस खाय बळें ॥११॥

बळें जयाचिया ठेंगणें सकळ । तयातें गोपाळ पाडितील ॥१२॥

पाठी उचलूनि वाहातील खांदीं । नाचतील मांदीं मेळवुनी ॥१३॥

मांदीं मेळवुनी धणी दिली आम्हां । तुका म्हणे जमा केल्या गाईं ॥१४॥

४५०७

केला पुढें हरि अस्तमाना दिसा । मागें त्यासरिसे थाट चाले ॥१॥

थाट चाले गाईं गोपाळांची धूम । पुढें कृष्ण राम तयां सोयी ॥२॥

सोयी लागलिया तयांची अनंती । न बोलवितां येती मागें तया ॥३॥

तयांचिये चित्ती बैसला अनंत । घेती नित्यनित्य तें चि सुख ॥४॥

सुख नाहीं कोणा हरिच्या वियोगें । तुका म्हणे जुगें घडी जाय ॥५॥

४५०८

जाय फाकोनियां निवडितां गाईं । आपलाल्या सोयी घराचिये ॥१॥

घराचिये सोयी अंतरला देव । गोपाळांचे जीव गोविंदापे ॥२॥

गोविंदे वेधिलें तुका म्हणे मन । वियोगें ही ध्यान संयोगाचें ॥३॥

४५०९

संयोग सकळां असे सर्वकाळ । दुश्चित्त गोपाळ आला दिसे ॥१॥

गोपाळ गुणाचा म्हणे गुणमय । निंबलोण माये उतरिलें ॥२॥

उतरूनि हातें धरि हनूवठी । ओवाळूनि दिठी सांडियेली ॥३॥

दिठी घाली माता विश्वाच्या जनका । भक्तिचिया सुखा गोडावला ॥४॥

लहान हा थोर जीवजंत भूतें । आपण दैवतें जाला देवी ॥५॥

देवी म्हैसासुर मुंजिया खेचर । लहान हि थोर देव हरि ॥६॥

हरि तुका म्हणे अवघा एकला । परि या धाकुला भक्तासाटीं ॥७॥

४५१०

भक्तीसाटीं केली यशोदेसी आळी । थिंकोनिया चोळी डोळे देव ॥१॥

देव गिळुनियां धरिलें मोहन । माय म्हणे कोण येथें दुजें ॥२॥

दुजें येथें कोणी नाहीं कृष्णाविण । निरुते जाणोन पुसे देवा ॥३॥

देवापाशीं पुसे देव काय जाला । हांसें आलें बोला याचें हरि ॥४॥

यांचे मी जवळी देव तो नेणती । लटिकें मानिती साच खरें ॥५॥

लटिकें तें साच साच तें लटिके । नेणती लोभिकें आशाबद्ध ॥६॥

सांग म्हणे माय येरु वासी तोंड । तंव तें ब्रम्हांड देखे माजी ॥७॥

माजी जया चंद्र सूर्य तारांगणें । तो भक्तांकारणें बाळलीला ॥८॥

लीळा कोण जाणे याचें महिमान । जगाचें जीवन देवादिदेव ॥९॥

देवें कवतुक दाखविलें तयां । लागतील पायां मायबापें ॥१०॥

मायबाप म्हणे हा चि देव खरा । आणीक पसारा लटिका तो ॥११॥

तो हि त्यांचा देव दिला नारायणें । माझें हें करणें तो हि मी च ॥१२॥

मीं च म्हणउनि जें जें जेथें ध्याती । तेथें मी श्रीपति भोगिता तें ॥१३॥

तें मज वेगळें मी तया निराळा । नाहीं या सकळा ब्रम्हांडांत ॥१४॥

ततभावना तैसें भविष्य तयाचें । फळ देता साचें मी च एक ॥१५॥

मी च एक खरा बोलें नारायण । दाविलें निर्वाण निजदासां ॥१६॥

निजदासां खूण दाविली निरुती । तुका म्हणे भूतीं नारायण ॥१७॥

४५११

नारायण भूतीं न कळे जयांसि । होय गर्भवासीं येणें जाणें ॥१॥

येणें जाणें होय भूतांच्या मत्सरें । न कळतां खरें देव ऐसा ॥२॥

देव ऐसा जया कळला सकळ । गेली तळमळ द्वेषबुद्धि ॥३॥

बुद्धीचा पालट नव्हे कोणे काळीं । हरि जळीं स्थळीं तया चित्ती ॥४॥

चित्त तें निर्मळ जैसें नवनीत । जाणिजे अनंत तयामाजी ॥५॥

तयामाजी हरि जाणिजे त्या भावें । आपलें परावें सारिखें चि ॥६॥

चिंतनें तयाच्या तरती आणीक । जो हें सकळिक देव देखे ॥७॥

देव देखे तो ही कसा देव नव्हे । उरला संदेहे काय त्यासि ॥८॥

काया वाचा मनें पूजावे वैष्णव । म्हणउनि भाव धरूनियां ॥९॥

यांसि कवतुक दाखविलें रानीं । वोणवा गिळूनि गोपाळांसि ॥१०॥

गोपाळांसि डोळे झांकविले हातें । धरिलें अनंतें विश्वरूप ॥११॥

पसरूनि मुख गिळियेलें ज्वाळ । पहाती गोपाळ बोटां सांदी ॥१२॥

संधि सारूनियां पाहिलें अनंता । म्हणती ते आतां कळलांसी ॥१३॥

कळला हा तुझा देह नव्हे देवा । गिळिला वोणवा आणीक तो ॥१४॥

तो तयां कळला आरुषां गोपाळां । दुर्गम सकळां साधनांसि ॥१५॥

सीण उरे तुका म्हणे साधनाचा । भाविकांसि साचा भाव दावी ॥१६॥

४५१२

भाव दावी शुद्ध देखोनियां चित्त । आपल्या अंकित निजदासां ॥१॥

सांगे गोपाळांसि काय पुण्य होतें । वांचलों जळते आगी हातीं ॥२॥

आजि आम्हां येथें राखियेलें देवें । नाहीं तरी जीवें न वंचतों ॥३॥

न वंचत्या गाईं जळतों सकळें । पूर्वपुण्यबळें वांचविलें ॥४॥

पूर्वपुण्य होतें तुमचिये गांठी । बोले जगजेठी गोपाळांसि ॥५॥

गोपाळांसि म्हणे वैकुंठनायक । भले तुम्ही एक पुण्यवंत ॥६॥

करी तुका म्हणे करवी आपण । द्यावें थोरपण सेवकांसि ॥७॥

४५१३

काय आम्हां चाळविसी वायांविण । म्हणसी दुरून देखिलासि ॥१॥

लावूनियां डोळे नव्हतों दुश्चित । तुज परचत्ति माव होती ॥२॥

होती दृष्टि आंत उघडी आमची । बाहेरी ते वांयां चि कुंची झाकुं ॥३॥

जालासि थोरला थोरल्या तोंडाचा । गिळियेला वाचा धूर आगी ॥४॥

आगी खातो ऐसा आमचा सांगाती । आनंदें नाचती भोंवताली ॥५॥

भोंवतीं आपणा मेळविलीं देवें । तुका म्हणे ठावें नाहीं ज्ञान ॥६॥

४५१४

नाहीं त्याची शंका वैकुंठनायका । नेणती ते एकाविण दुजा ॥१॥

जाणतियां सवें येऊं नेदी हरि । तर्कवादी दुरी दुराविले ॥२॥

वादियासि भेद निंदा अहंकार । देऊनियां दूर दुराविले ॥३॥

दुरावले दूर आशाबद्ध देवा । करितां या सवा कुटुंबाची ॥४॥

चित्ती द्रव्यदारा पुत्रादिसंपत्ती । समान ते होती पशु नर ॥५॥

नरक साधिले विसरोनि देवा । बुडाले ते भवा नदीमाजी ॥६॥

जीहीं हरिसंग केला संवसारीं । तुका म्हणे खरी खेप त्यांची ॥७॥

४५१५

खेळींमेळीं आले घरा गोपीनाथ । गोपाळांसहित मातेपाशीं ॥१॥

मातेपाशीं एक नवल सांगती । जाली तैसी ख्याती वोणव्याची ॥२॥

ओवाळिलें तिनें करूनि आरती । पुसे दसवंती गोपाळांसि ॥३॥

पुसे पडताळुनी मागुती मागुती । गोपाळ सांगती कवतुक ॥४॥

कवतुका कानीं आइकतां त्यांचे । बोलतां ये वाचे वीट नये ॥५॥

नयन गुंतले श्रीमुख पाहतां । न साहे लवतां आड पातें ॥६॥

तेव्हां कवतुक कळों आलें कांहीं । हळुहळु दोहीं मायबापां ॥७॥

हळुहळु त्यांचें पुण्य जालें वाड । वारलें हें जाड तिमिराचें ॥८॥

तिमिर हें तेथें राहों शके कैसें । जालियां प्रकाशें गोविंदाच्या ॥९॥

दावी तुका म्हणे देव ज्या आपणा । पालटे तें क्षणामाजी एका ॥१०॥

४५१६

काय आतां यासि म्हणावें लेंकरूं । जगाचा हा गुरु मायबाप ॥१॥

माया याची यासि राहिली व्यापून । कळों नये क्षण एक होतां ॥२॥

क्षण एक होतां विसरलीं त्यासि । माझेंमाझें ऐसें करी बाळा ॥३॥

करी कवतुक कळों नेदी कोणा । योजूनि कारणा तें चि खेळे ॥४॥

तें सुख लुटिलें घरिचिया घरीं । तुका म्हणे परी आपुलाल्या ॥५॥

४५१७

आपुलाल्यापरी करितील सेवा । गीत गाती देवा खेळवूनि ॥१॥

खेळु मांडियेला यमुने पाबळीं । या रे चेंडुफळी खेळूं आतां ॥२॥

आणविल्या डांगा चवगुणां काठी । बैसोनिया वांटी गडिया गडी ॥३॥

गडी जंव पाहे आपणासमान । नाहीं नारायण म्हणे दुजा ॥४॥

जाणोनि गोविंदें सकळांचा भाव । तयांसि उपाव तो चि सांगे ॥५॥

सांगे सकळांसि व्हा रे एकीकडे । चेंडू राखा गडे तुम्ही माझा ॥६॥

मज हा न लगे आणीक सांगाती । राखावी बहुतीं हाल माझी ॥७॥

माझे हाके हाक मेळवा सकळ । नव जा बरळ एकमेकां ॥८॥

एका समतुकें अवघेचि राहा । जाईंल तो पाहा धरा चेंडू ॥९॥

चेंडू धरा ऐसें सांगतो सकळां । आपण निराळा एकला चि ॥१०॥

चिंडुनियां चेंडू हाणे ऊर्ध्वमुखें । ठेलीं सकळिक पाहात चि ॥११॥

पाहात चि ठेलीं न चलतां कांहीं । येरू लवलाहीं म्हणे धरा ॥१२॥

धरावा तयानें त्याचें बळ ज्यासि । येरा आणिकांसि लाग नव्हे ॥१३॥

नव्हे काम बळ बुद्धि नाहीं त्याचें । न धरवे निंचें उंचाविण ॥१४॥

विचारीं पडिले देखिले गोपाळ । या म्हणे सकळ मजमागें ॥१५॥

मार्ग देवाविण न दिसे आणिका । चतुर होत का बहुत जन ॥१६॥

चतुर चिंतिती बहुत मारग । हरि जाय लाग पाहोनियां ॥१७॥

या मागें जे गेले गोविंदा गोपाळ । ते नेले सीतळ पंथ ठायां ॥१८॥

पंथ जे चुकले आपले मतीचे । तयांमागें त्यांचे ते चि हाल ॥१९॥

हाल दोघां एक मोहरां मागिलां । चालतां चुकलां वाट पंथ ॥२०॥

पंथ पुढिलांसी चालतां न कळे । मागिलांनीं डोळे उघडावे ॥२१॥

वयाचा प्रबोध विचार ज्या नाहीं । समान तो देहीं बाळकांसी ॥२२॥

सिकविलें हित नायिके जो कानीं । त्यामागें भल्यांनीं जाऊं नये ॥२३॥

नये तें चि करी श्रेष्ठाचिया मना । मूर्ख एक जाणा तो चि खरा ॥२४॥

रानभरी जाले न कळे मारग । मग तो श्रीरंग आठविला ॥२५॥

लाज सांडूनियां मारितील हाका । कळलें नायका वैकुंठींच्या ॥२६॥

चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणीती । तया अति प्रीति गोपाळांची॥२७॥

गोपाळांचा धांवा आइकिला कानीं । सोयी चक्रपाणि पालविलें॥२८॥

साया धरूनियां आले हरिपासीं । लहान थोरांसी सांभाळिलें ॥२९॥

सांभाळिलें तुका म्हणे सकळ हि । सुखी जाले ते ही हरिमुखें ॥३०॥

४५१८

मुखें सांगे त्यांसि पैल चेंडू पाहा । उदकांत डोहाचिये माथां ॥१॥

माथां कळंबाचे अवघडा ठायीं । दावियेला डोहीं जळामाजी ॥२॥

जळांत पाहातां हाडति या दृष्टि । म्हणे जगजेठी ऐसें नव्हे ॥३॥

नव्हे साच चेंडू छाया दिसे आंत । खरा तेथें चत्ति लावा वरी ॥४॥

वरी देखियेला अवघ्यांनीं डोळां । म्हणती गोपाळा आतां कैसें ॥५॥

कैसें करूनियां उतरावा खालीं । देखोनियां भ्यालीं अवघीं डोहो ॥६॥

डोहो बहु खोल काळया भीतरी । सरलीं माघारीं अवघीं जणें ॥७॥

जयाचें कारण तयासी च ठावें । पुसे त्याच्या भावें त्यास हरि ॥८॥

त्यासि नारायण म्हणे राहा तळीं । चढे वनमाळी झाडावरी ॥९॥

वरि जातां वरि पाहाती गोपाळ । म्हणति सकळ आम्ही नेणों ॥१०॥

नेणों म्हणती हें करितोसि काईं । आम्हां तुझी आईं देइल सिव्या ॥११॥

आपुलिया कानां देउनियां हात । सकळीं निमित्य टाळियेलें ॥१२॥

निमित्याकारणें रचिलें कारण । गेला नारायण खांदीवरी ॥१३॥

खांदीवरी पाव ठेवियेला देवें । पाडावा त्या भावें चेंडू तळीं ॥१४॥

तळील नेणती तुका म्हणे भाव । अंतरींचा देव जाणों नेदी ॥१५॥

४५१९

नेदी कळों केल्याविण तें कारण । दाखवी आणून अनुभवा ॥१॥

न पुरेसा हात घाली चेंडूकडे । म्हणीतलें गडे सांभाळावें ॥२॥

सांभाळ करितां सकळां जिवांचा । गोपाळांसि वाचा म्हणे बरें ॥३॥

बरें विचारुनी करावें कारण । म्हणे नारायण बर्‍या बरें ॥४॥

बरें म्हणउनि तयांकडे पाहे । सोडविला जाय चेंडू तळा ॥५॥

तयासवें उडी घातली अनंतें । गोपाळ रडते येती घरा ॥६॥

येतां त्यांचा लोकीं देखिला कोल्हाळ । सामोरीं सकळ आलीं पुढें ॥७॥

पुसतील मात आपआपल्यासि । हरिदुःखें त्यांसी न बोलवे ॥८॥

न बोलवे हरि बुडालासें मुखें । कुटितील दुःखें उर माथे ॥९॥

मायबापें तुका म्हणे न देखती । ऐसें दुःख चित्ती गोपाळांच्या ॥१०॥

४५२०

गोपाळां उभडु नावरे दुःखाचा । कुंटित हे वाचा जाली त्यांची ॥१॥

जालें काय ऐसें न कळे कोणासी । म्हणती तुम्हांपासीं देव होता ॥२॥

देवासवें दुःख न पवते ऐसें । कांहीं अनारिसें दिसे आजी ॥३॥

आजि दिसे हरि फांकला यांपाशीं । म्हणउनि ऐशी परि जाली ॥४॥

जाणविल्याविण कैसें कळे त्यांसि । शाहाणे तयांसि कळों आले ॥५॥

कळों आलें तीहीं काफुंदे शांत केला । ठायींचा च त्यांला थोडा होता ॥६॥

होता तो विचार सांगितला जना । गोपाळ शाहाणा होता त्याणें ॥७॥

सांगे आतां हरि तुम्हां आम्हां नाहीं । बुडाला तो डोहीं यमुनेच्या ॥८॥

यासी अवकाश नव्हे चि पुसतां । जालिया अनंता कोण परि ॥९॥

परि त्या दुःखाची काय सांगों आतां । तुका म्हणे माता लोकपाळ ॥१०॥

४५२१

पाषाण फुटती तें दुःख देखोनि । करितां गौळणी शोक लोकां ॥१॥

काय ऐसें पाप होतें आम्हांपासीं । बोलती एकासी एक एका ॥२॥

एकांचिये डोळां असुं बाह्यात्कारी । नाहीं तीं अंतरीं जळतील ॥३॥

जळतील एकें अंतर्बाह्यात्कारें । टाकिलीं लेकुरें कडियेहूनि ॥४॥

निवांत चि एकें राहिलीं निश्चिंत । बाहेरी ना आंत जीव त्यांचे ॥५॥

त्यांचे जीव वरी आले त्या सकळां । एका त्या गोपाळांवांचूनियां ॥६॥

वांचणें तें आतां खोटें संवसारीं । नव्हे भेटी जरी हरिसवें ॥७॥

सवें घेऊनियां चालली गोपाळां । अवघीं च बाळा नर नारी ॥८॥

नर नारी नाहीं मनुष्याचें नावें । गोकुळ हें गांव सांडियेलें ॥९॥

सांडियेलीं अन्नें संपदा सकळ । चित्ती तो गोपाळ धरुनि जाती ॥१०॥

तिरीं माना घालूनियां उभ्या गाईं । तटस्थ या डोहीं यमुनेच्या ॥११॥

यमुनेच्या तिरीं झाडें वृक्ष वल्ली । दुःखें कोमाइलीं कृष्णाचिया ॥१२॥

यांचें त्यांचें दुःख एक जालें तिरीं । मग शोक करी मायबाप ॥१३॥

मायबाप तुका म्हणे सहोदर । तोंवरी च तीर न पवतां ॥१४॥

४५२२

तीर देखोनियां यमुनेचें जळ । कांठीं च कोल्हाळ करिताती ॥१॥

कइवाड नव्हे घालावया उडी । आपणासि ओढी भय मागें ॥२॥

मागें सरे माय पाउला पाउलीं । आपल्या च घाली धाकें अंग ॥३॥

अंग राखोनियां माय खेद करी । अंतरीचें हरी जाणवलें ॥४॥

जाणवलें मग देवें दिली बुडी । तुका म्हणे कुडी भावना हे ॥५॥

४५२३

भावनेच्या मुळें अंतरला देव । शिरला संदेह भयें पोटीं ॥१॥

पोटीं होतें मागें जीव द्यावा ऐसें । बोलिल्या सरिसें न करवे ॥२॥

न करवे त्याग जीवाचा या नास । नारायण त्यास अंतरला ॥३॥

अंतरला बहु बोलतां वाउगें । अंतरींच्या त्यागेंविण गोष्टी ॥४॥

गोष्टी सकळांच्या आइकिल्या देवें । कोण कोण्याभावें रडती तीं ॥५॥

तीं गेलीं घरास आपल्या सकळ । गोधनें गोपाळ लोक माय ॥६॥

मायबापांची तों ऐसी जाली गति । तुका म्हणे अंतीं कळों आलें ॥७॥

४५२४

आला यांचा भाव देवाचिया मना । अंतरीं कारणांसाठीं होता ॥१॥

होता भाव त्यांचा पाहोनि निराळा । नव्हता पाताळा गेला आधीं ॥२॥

आधीं पाठीमोरीं जालीं तीं सकळें । मग या गोपाळें बुडी दिली ॥३॥

दिली हाक त्याणें जाऊनि पाताळा । जागविलें काळा भुजंगासि ॥४॥

भुजंग हा होता निजला मंदिरीं । निर्भर अंतरीं गर्वनिधि ॥५॥

गर्व हरावया आला नारायण । मिस या करून चेंडुवाचें ॥६॥

चेंडुवाचे मिसें काळया नाथावा । तुका म्हणे देवा कारण हें ॥७॥

४५२५

काळयाचे मागे चेंडु पत्नीपाशीं । तेजःपुंज राशी देखियेला ॥१॥

लावण्यपूतळा मुखप्रभाराशी । कोटि रवि शशी उगवले ॥२॥

उघवला खांब कर्दळीचा गाभा । ब्रीदें वांकी नभा देखे पायीं ॥३॥

पाहिला सकळ तिनें न्याहाळूनि । कोण या जननी विसंबली ॥४॥

विसरु हा तीस कैसा याचा जाला । जीवाहुनि वाल्हा दिसतसे ॥५॥

दिसतसे रूप गोजिरें लाहान । पाहातां लोचन सुखावले ॥६॥

पाहिलें पर्तोनि काळा दुष्टाकडे । मग म्हणे कुडें जालें आतां ॥७॥

आतां हा उठोनि खाईंल या बाळा । देईंल वेल्हाळा माय जीव ॥८॥

जीव याचा कैसा वांचे म्हणे नारी । मोहिली अंतरीं हरिरूपें ॥९॥

रूपे अनंताचीं अनंतप्रकार । न कळे साचार तुका म्हणे ॥१०॥

४५२६

म्हणे चेंडू कोणें आणिला या ठाया । आलों पुरवाया कोड त्याचें ॥१॥

त्याचें आइकोन निष्ठ‍ वचन । भयाभीत मन जालें तीचें ॥२॥

तिची चित्तवृत्ती होती देवावरी । आधीं ते माघारी फिरली वेगीं ॥३॥

वेगीं मन गेलें भ्रताराचे सोयी । विघ्न आलें कांहीं आम्हांवरीं ॥४॥

वरि उदकास अंत नाहीं पार । अक्षोभ सागर भरलासे ॥५॥

संचार करूनि कोण्या वाटे आला । ठायीं च देखिला अवचिता ॥६॥

अवचिता नेणों येथें उगवला । दिसे तो धाकुला बोल मोठे ॥७॥

मोठ्यानें बोलतो भय नाहीं मनीं । केला उठवूनी काळ जागा ॥८॥

जागविला काळसर्प तये वेळीं । उठिला कल्लोळीं विषाचिये ॥९॥

यमुनेच्या डोहावरी आला ऊत । कार्‍याकृतांतधूदकारें ॥१०॥

कारणें ज्या येथें आला नारायण । जालें दरुषण दोघांमधीं ॥११॥

दोघांमध्यें जाले बोल परस्परें । प्रसंग उत्तरें युद्धाचिया ॥१२॥

चिंतावला चित्ती तोंडे बोले काळ । करीन सकळ ग्रास तुझा ॥१३॥

जाला सावकाश झेंप घाली वरी । तंव म्हणे हरि मुष्टिघातें ॥१४॥

तेणें काळें त्यासि दिसे काळ तैसा । हरावया जैसा जीव जाला ॥१५॥

आठवले काळा हाकारिलें गोत । मिळालीं बहुतें नागकुळें ॥१६॥

कल्हारीं संधानीं धरियेला हरि । अवघा विखारीं व्यापियेला ॥१७॥

यांस तुका म्हणे नाहीं भक्तीविण । गरुडाचें चिंतन केलें मनीं ॥१८॥

४५२७

निजदास उभा तात्काळ पायापें । स्वामी देखे सर्पें वेष्टियेला ॥१॥

लहानथोरें होतीं मिळालीं अपारें । त्याच्या धुदकारें निवारिलीं ॥२॥

निघतां आपटी धरूनि धांवामधीं । एकाचें चि वधी माथें पायें ॥३॥

एकीं जीव दिले येतां च त्या धाकें । येतील तीं एकें काकूलती ॥४॥

यथेष्ट भक्षिलीं पोट धाये वरी । तंव म्हणे हरि पुरे आतां ॥५॥

आतां करूं काम आलों जयासाटीं । हरी घाली मिठी काळयासि ॥६॥

यासि नाथूनियां नाकीं दिली दोरी । चेंडू भार शिरीं कमळांचा ॥७॥

चालविला वरी बैसे नारायण । गरुडा आळंगुन बहुडविलें ॥८॥

विसरु न पडे संवगड्या गाईं । यमुनेच्या डोहीं लक्ष त्यांचें ॥९॥

त्याच्या गोष्टी कांठीं बैसोनि सांगती । बुडाला दाविती येथें हरि ॥१०॥

हरीचें चिंतन करितां आठव । तुका म्हणे देव आला वरी ॥११॥

४५२८

अवचित त्यांणीं देखिला भुजंग । पळतील मग हाउ आला ॥१॥

आला घेऊनियां यमुनेबाहेरी । पालवितो करीं गडियांसि ॥२॥

गडियांसि म्हणे वैकुंठनायक । या रे सकळिक मजपाशीं ॥३॥

मजपाशीं तुम्हां भय काय करी । जवळि या दुरी जाऊं नका ॥४॥

कानीं आइकिले गोविंदाचे बोल । म्हणती नवल चला पाहों ॥५॥

पाहों आले हरीजवळ सकळ । गोविंदें गोपाळ आळिंगिले ॥६॥

आल्या गाईं वरी घालितील माना । वोरसलें स्तना क्षीर लोटें ॥७॥

लोटती सकळें एकावरी एक । होउनि पृथक कुर्वाळलीं ॥८॥

कुर्वाळलीं आनंदें घेती चारापाणी । तिहीं चक्रपाणी देखियेला ॥९॥

त्यां च पाशीं होता परि केली माव । न कळे संदेह पडलिया ॥१०॥

याति वृक्ष वल्ली होत्या कोमेलिया । त्यांसि कृष्णें काया दिव्य दिली ॥११॥

दिलें गोविंदें त्या पदा नाहीं नाश । तुका म्हणे आस निरसली ॥१२॥

४५२९

आस निरसली गोविंदाचे भेटी । संवसारा तुटी पुढिलिया ॥१॥

पुढें पाठविलें गोविंदें गोपाळां । देउनि चपळां हातीं गुढी ॥२॥

हाका आरोळिया देउनि नाचती । एक सादाविती हरि आले ॥३॥

आरंधीं पडिलीं होतीं तयां घरीं । संकीर्ण त्या नारी नरलोक ॥४॥

लोका भूक तान नाहीं निद्रा डोळा । रूप वेळोवेळां आठविती ॥५॥

आहाकटा मग करिती गेलिया । आधीं ठावा तयां नाहीं कोणा ॥६॥

आधीं चुकी मग घडे आठवण । तुका म्हणे जन परिचयें ॥७॥

४५३०

जननी हे म्हणे आहा काय जालें । शरीर रक्षिलें काय काजें ॥१॥

काय काज आतां हरिविण जिणें । नित्य दुःख कोणें सोसावें हें ॥२॥

हें दुःख न सरे हरि न भेटे तों । त्यामागें चि जातों एका वेळे ॥३॥

एकवेळ जरी देखतें मी आतां । तरी जीवापरता न करितें ॥४॥

करितां हे मात हरीचें चिंतन । शुभ तो शकुन तुका म्हणे ॥५॥

४५३१

शुभ मात तिहीं आणिली गोपाळीं । चेंडू वनमाळी घेउनि आले ॥१॥

आली दारा देखे हरुषाची गुढी । सांगितली पुढी हरुषें मात ॥२॥

हरुषलीं माता केलें निंबलोण । गोपाळांवरून कुरवंडी ॥३॥

गोपाळां भोवतें मिळालें गोकुळ । अवघीं सकळ लहान थोरें ॥४॥

थोर सुख जालें ते काळीं आनंद । सांगती गोविंद वरि आला ॥५॥

आले वरि बैसोनियां नारायण । काळया नाथून वहन केलें ॥६॥

नगराबाहेरी निघाले आनंदें । लावूनियां वाद्यें नाना घोष ॥७॥

नारायणापुढें गोपाळ चालती । आनंदें नाचती गाती गीत ॥८॥

तंव तो देखिला वैकुंठींचा पती । लोटांगणीं जाती सकळ ही ॥९॥

सकळ ही एका भावें आलिंगिले । अवघियां जाले अवघे हरि ॥१०॥

हरि आलिंगनें हरिरूप जालीं । आप विसरलीं आपणास ॥११॥

सकळांसी सुख एक दिलें देवें । मायबापां भावें लोकपाळां ॥१२॥

मायबाप देवा नाहीं लोकपाळ । सारिखीं सकळ तुका म्हणे ॥१३॥

४५३२

नेणें वर्ण धर्म जीं आलीं सामोरीं । अवघीं च हरी आळिंगिलीं ॥१॥

हरि लोकपाळ आले नगरांत । सकळांसहित मायबाप ॥२॥

पारणें तयांचें जालें एका वेळे । देखिलें सावळें परब्रम्ह ॥३॥

ब्रम्हानंदें लोक सकळ नाचती । गुढिया उभविती घरोघरीं ॥४॥

घरोघरीं सुख आनंद सोहळा । सडे रंग माळा चौकदारीं ॥५॥

दारीं वृंदावनें तुळसीचीं वनें । रामकृष्णगाणें नारायण ॥६॥

नारायण तिहीं पूजिला बहुतीं । नाना पुष्पयाती करूनियां ॥७॥

यांचें ॠण नाहीं फिटलें मागील । पुढें भांडवल जोडिती हीं ॥८॥

हीं नव्हतीं कधीं या देवा वेगळीं । केला वनमाळी सेवाॠणी ॥९॥

सेवाॠणें तुका म्हणे रूपधारी । भक्तांचा कैवारी नारायणा ॥१०॥

४५३३

नारायण आले निजमंदिरासि । जाले या लोकांसि बहुडविते ॥१॥

बहुडविले बहु केलें समाधान । विसरु तो क्षण नका माझा ॥२॥

मात सांगितली सकळ वृत्तांत । केलें दंडवत सकळांनीं ॥३॥

सकळां भातुकें वांटिल्या साखरा । आपलाल्या घरा लोक गेले ॥४॥

लोक गेले कामा गाईंपें गोपाळ । वारली सकळ लोभापाठी ॥५॥

लोभ दावुनियां आपला विसर । पाडितो कुमर धनआशा ॥६॥

आशेचे बांधले तुका म्हणे जन । काय नारायण ऐसा जाणे ॥७॥

४५३४

जाला कवतुक करितां रोकडें । आणीक ही पुढें नारायण ॥१॥

येउनियां पुढें धरिला मारग । हरावया भाग इंद्रापाशीं॥२॥

इंद्रा दहीं दुध तूप नेतां लोणी । घेतलें हिरोनि वाटे त्यांचें ॥३॥

हिरोनि घेतल्या कावडी सकळा । म्हणती गोपाळा बरें नव्हे ॥४॥

नव्हे तें चि करी न भे कळिकाळा । तुका म्हणे लीळा खेळे देव ॥५॥

४५३५

खेळ नव्हे बरा इंद्र कोपलिया । देव म्हणे तयां भेऊं नका ॥१॥

नका धरू भय धाक कांहीं मनीं । बोले चक्रपाणि गौळियांसि ॥२॥

गौळियांसि धीर नाहीं या वचनें । आशंकितमनें वेडावलीं ॥३॥

वेडावलीं त्यांसि न कळतां भाव । देवआदिदेव नोळखतां ॥४॥

नोळखतां दुःखें वाहाती शरीरीं । तुका म्हणे वरि भारवाही ॥५॥

४५३६

भारवाही नोळखती या अनंता । जवळी असतां अंगसंगें ॥१॥

अंगसंगें तया न कळे हा देव । कळोनि संदेह मागुताला ॥२॥

मागुती पडती चिंतेचिये डोहीं । जयाची हे नाहीं बुद्धि स्थिर ॥३॥

बुद्धि स्थिर होउं नेदी नारायण । आशबद्ध जन लोभिकांची ॥४॥

लोभिकां न साहे देवाचें करणें । तुका म्हणे तेणें दुःखी होती ॥५॥

४५३७

दुःखी होती लोभें करावें तें काईं । उडतील गाईं म्हैसी आतां ॥१॥

आणीकही कांहीं होईंल अरष्टि । नायिके हा धीट सांगितलें ॥२॥

सांगों चला याच्या मायबापांपाशीं । निघाले घरासि देवा रागें ॥३॥

रागें काला देतां न घेती कवळ । टोकवी गोपाळ क्रोधियांसि ॥४॥

क्रोध देवावरि धरियेला राग । तुका म्हणे भाग न लभती ॥५॥

४५३८

भाग त्या सुखाचे वांकड्या बोबड्या । आपलिया गड्या भाविकांसि ॥१॥

भारवाही गेले टाकुनि कावडी । नवनीतगोडी भाविकांसि ॥२॥

काला करूनियां वांटिलां सकळां । आनंदें गोपाळांमाजी खेळे ॥३॥

खेळेंमेळें दहीं दुध तूप खाती । भय नाहीं चित्ती कवणाचें ॥४॥

कवणाचें चाले तुका म्हणे बळ । जयासी गोपाळ साह्य जाला ॥५॥

४५३९

जाणवलें इंद्रा चरित्र सकळ । वांकुल्या गोपाळ दाविताती ॥१॥

तातडिया मेघां आज्ञा करी राव । गोकुळींचा ठाव उरों नेदा ॥२॥

नेदाविया काईं म्हसी वांचों लोक । पुरा सकळिक सिळाधारीं ॥३॥

धाक नाहीं माझा गोवळियां पोरां । सकळिक मारा म्हणे मेघां ॥४॥

म्हणविती देव आपणां तोंवरी । जंव नाहीं वरी कोपलों मी ॥५॥

मीपणें हा देव न कळे चि त्यांसी । अभिमानें रासि गर्वाचिया ॥६॥

अभिमानरासि जयाचिये ठायीं । तुका म्हणे तई देव दुरी ॥७॥

४५४०

देव त्यां फावला गोपाळां । नाहीं तेथें कळा अभिमान ॥१॥

नाडलीं आपल्या आपण चि एकें । संदेहदायकें बहुफारें ॥२॥

फारें चाळविलीं नेदी कळों माव । देवाआदिदेव विश्वंभर ॥३॥

विश्वासावांचुनि कळों नये खरा । अभक्तां अधीरा जैसा तैसा ॥४॥

जैसा भाव तैसा जवळि त्या दुरि । तुका म्हणे हरि देतो घेतो ॥५॥

४५४१

तो या साच भावें न कळे चि इंद्रा । म्हणउनि धारा घाली सिळा ॥१॥

घाली धारा मेघ कडाडिला माथा । वरि अवचिता देखियेला ॥२॥

देखती पाऊस वोळला गोपाळ । भ्याले हे सकळ विचारिती ॥३॥

विचार पडला विसरले खेळ । अन्याय गोपाळ म्हणती केला ॥४॥

लागलेंसे गोड न कळे ते काळीं । भेणें वनमाळी आठविती ॥५॥

आतां कायकैसा करावा विचार । गोधनासि थार आपणिया ॥६॥

यांचिया विचारें होणार ते काईं । तुका म्हणे ठायीं वेडावलीं ॥७॥

४५४२

वेडावलीं काय करावें या काळीं । म्हणे वनमाळी गोपाळांसि ॥१॥

शिरी धरूं गोवर्धन उचलूनि । म्हणे तुम्ही कोणी भिऊं नका ॥२॥

नका सांडूं कोणी आपला आवांका । मारितां या हाका आरोळिया ॥३॥

अशंकित चित्ते न वटे त्यां खरें । धाकें च ते बरें म्हणती चला ॥४॥

चित्ती धाक परि जवळी अनंत । तुका म्हणे घात होऊं नेदी ॥५॥

४५४३

नेदी दुःख देखों दासा नारायण । ठेवी निवारून आल्या आधीं ॥१॥

आधीं पुढें शुद्ध करावा मारग । दासांमागें मग सुखरूप ॥२॥

पर्वतासि हात लाविला अनंतें । तो जाय वरतें आपेंआप ॥३॥

आपल्याआपण उचलिला गिरी । गोपाळ हे करी निमित्यासि ॥४॥

निमित्य करूनि करावें कारण । करितां आपण कळों नेदी ॥५॥

दिनाचा कृपाळु पतितपावन । हें करी वचन सांच खरें ॥६॥

सांगणें न लगे सुखदुःख दासा । तुका म्हणे ऐसा कृपावंत ॥७॥

४५४४

कृपावंतें हाक दिली सकळिकां । माजिया रे नका राहों कोणी ॥१॥

निघाले या भेणे पाउसाच्या जन । देखे गोवर्धन उचलिला ॥२॥

लाविले गोपाळ फेरीं चहूंकडे । हांसे काफुंदे रडे कोणी धाकें ॥३॥

धाकें हीं सकळ निघालीं भीतरी । उचलिला गिरी तयाखालीं ॥४॥

तयाखालीं गाईं वत्सें आलीं लोक । पक्षी सकळिक जीवजाति ॥५॥

जिहीं म्हणविलें हरीचे अंकित । जातीचे ते होत कोणी तरी ॥६॥

जाति कुळ नाहीं तयासि प्रमाण । अनन्या अनन्य तुका म्हणे ॥७॥

४५४५

त्यांसि राखे बळें आपुले जे दास । कळिकाळासि वास पाहों नेदी ।१॥

पाउस न येतां केली यांची थार । लागला तुषार येऊं मग ॥२॥

येउनि दगड बैसतील गिरी । वरुषला धारीं शिळाचिये ॥३॥

शळिांचिये धारीं वरुषला आकांत । होता दिवस सात एक सरें ॥४॥

एक सरें गिरि धरिला गोपाळीं । होतों भाव बळी आम्ही ऐसे ॥५॥

ऐसें कळों आलें देवाचिया चित्ता । म्हणे तुम्हीं आतां हात सोडा ॥६॥

हांसती गोपाळ करूनि नवल । आइकोनि बोल गोविंदाचे ॥७॥

दावितील डोया गुडघे कोपर । फुटले ते भार उचलितां ॥८॥

भार आम्हांवरि घालुनि निराळा । राहिलासी डोळा चुकवुनि ॥९॥

निमित्य अंगुळी लावियेली बरी । पाहों कैसा गिरी धरितोसि ॥१०॥

सिणले हे होते ठायींच्या त्या भारें । लटिकें चि खरें मानुनियां ॥११॥

यांणीं अंत पाहों आदरिला याचा । तुका म्हणे वाचा वाचाळ ते ॥१२॥

४५४६

वाचाळ लटिके अक्त जे खळ । आपुलें तें बळ वाखाणीती ॥१॥

बळें हुंबरती सत्य त्यां न कळे । नुघडती डोळे अंधळ्यांचे ॥२॥

आसुडिल्या माना हात पाय नेटें । तंव भार बोटें उचलिला ॥३॥

लटिका चि आम्हीं सीण केला देवा । कळों आलें तेव्हां सकळांसि ॥४॥

आलें कळों तुका म्हणे अनुभवें । मग अहंभावें सांडवलीं ॥५॥

४५४७

सांडवले सकळांचे अभिमान । आणिले शरण लोटांगणीं ॥१॥

लोटांगणीं आले होऊनियां दीन । मग नारायण म्हणे भलें ॥२॥

भला आजि तुम्ही केला साच पण । गिरि गोवर्धन उचलिला ॥३॥

लागती चरणा सकळ ते काळीं । आम्हांमध्यें बळी तूं चि एक ॥४॥

एका तुजविण न यों आम्ही कामा । कळों कृष्णा रामा आलें आजी ॥५॥

आजिवरि आम्हां होता अभिमान । नेणतां चरणमहिमा तुझा ॥६॥

तुझा पार आम्ही नेणों नारायणा । नखीं गोवर्धना राखियेलें ॥७॥

राखियेलें गोकुळ आम्हां सकळांसि । दगडाच्या राशी वरुषतां ॥८॥

वर्णावें तें काय तुझें महिमान । धरिती चरण सकळिक ॥९॥

सकळ ही तान विसरलीं भूक । सकळ ही सुख दिलें त्यांसि ॥१०॥

त्यासि कळों आला वैकुंठनायका । तुका म्हणे लोक निर्भर ते ॥११॥

४५४८

लोकां कळों आला देव आम्हांमधीं । टाकिली उपाधि तिहीं शंका ॥१॥

शंका नाहीं थोरां लाहानां जीवांसि । कळला हा हृषीकेशी मग ॥२॥

मग मनीं जाले निर्भर सकळ । संगें लोकपाळ कृष्णाचिया ॥३॥

कृष्णाचिया ओंव्या गाणें गाती गीत । कृष्णमय चत्ति जालें त्यांचें ॥४॥

त्यांसि ठावा नाहीं बाहेरिल भाव । अंतरीं च वाव सुख जालें ॥६॥

सुखें तया दीस न कळे हे राती । अखंड या ज्योती गोविंदाची ॥६॥

चिंतनें चि धालीं न लगे अन्नपाणी । तुका म्हणे मनीं समाधान ॥७॥

४५४९

समाधान त्यांचीं इंद्रियें सकळ । जयां तो गोपाळ समागमें ॥१॥

गोविंदाचा जाला प्रकाश भीतरी । मग त्यां बाहेरी काय काज ॥२॥

काज काम त्यांचें सरले व्यापार । नाहीं आप पर माझें तुझें ॥३॥

माया सकळांची सकळां ही वरी । विषय तें हरि दिसों नेदी ॥४॥

दिसे तया आप परावें सारिखें । तुका म्हणे सुखें कृष्णाचिया ॥५॥

४५५०

कृष्णाचिया सुखें भुक नाहीं तान । सदा समाधान सकळांचें ॥१॥

कळलें चि नाहीं जाले किती दिस । बाहेरिल वास विसरलीं ॥२॥

विसरु कामाचा तुका म्हणे जाला । उद्वेग राहिला जावें यावें ॥३॥

४५५१

जावें बाहेरी हा नाठवे विचार । नाहीं समाचार ठावा कांहीं ॥१॥

कांहीं न कळे तें कळों आलें देवा । मांडिला रिघावा कवतुक ॥२॥

कवतुकासाठीं क्त देहावरि । आणिताहे हरि बोलावया ॥३॥

यासि नांव रूप नाहीं हा आकार । कळला साचार भक्ता मुखें ॥४॥

मुखें भक्तांचिया बोलतो आपण । अंगसंगें भिन्न नाहीं दोघां ॥५॥

दोघे वेगळाले लेखिल जो कोणी । तयाचा मेदिनी बहु भार ॥६॥

तयासी घडलीं सकळ ही पापें । भक्तांचिया कोपें निंदा द्वेषें ॥७॥

द्वेषियाचा संग न घडावा कोणा । विष जेंवी प्राणां नाश करी ॥८॥

करितां आइके निंदा या संतांची । तया होती ते चि अधःपात ॥९॥

पतन उद्धार संगाचा महिमा । त्यजावें अधमा संत सेवीं ॥१०॥

संतसेवीं जोडे महालाभरासी । तुका म्हणे यासि नाश नाहीं ॥११॥

४५५२

नाहीं नाश हरि आठवितां मुखें । जोडतील सुखें सकळ ही ॥१॥

सकळी ही सुखें वोळलीं अंतरीं । मग त्याबाहेरी काय काज ॥२॥

येऊं विसरलीं बाहेरी गोपाळें । तल्लीन सकळें कृष्णसुखें ॥३॥

सुख तें योगियां नाहीं समाधीस । दिलें गाईं वत्स पशु जीवां ॥४॥

वारला पाऊस केव्हां नाहीं ठावा । तुका म्हणे देवावांचूनियां ॥५॥

४५५३

यांसि समाचार सांगतों सकळा । चलावें गोकुळा म्हणे देव ॥१॥

देव राखे तया आडलिया काळें । देव सुखफळें देतो दासां ॥२॥

दासां दुःख देखों नेदी आपुलिया । निवारी आलिया न कळतां ॥३॥

नाहीं मेघ येतां जातां देखियेला । धारीं वरुषला शिळांचिये ॥४॥

एवढें भक्तांचें सांकडें अनंता । होय निवारिता तुका म्हणे ॥५॥

४५५४

काकुलती एकें पाहाती बाहेरी । तया म्हणे हरि वोसरला ॥१॥

वोसरला मेघ आला होता काळ । बाहेरी सकळ आले लोक ॥२॥

कवतुक जालें ते काळीं आनंद । कळला गोविंद साच भावें ॥३॥

भावें तयापुढें नाचती सकळें । गातील मंगळें ओंव्या गीत ॥४॥

गीत गाती ओंव्या रामकृष्णावरी । गोपाळ मोहोरी वाती पांवे ॥५॥

वत्सें गाईं पशू नाचती आनंदें । वेधलिया छंदें गोविंदाच्या ॥६॥

चत्ति वेधियेलें गोविंदें जयाचें । कोण तें दैवाचें तयाहुनि ॥७॥

तयाहुनि कोणी नाहीं भाग्यवंत । अखंड सांगात गोविंदाचा ॥८॥

गोविंदाचा संग तुका म्हणे ध्यान । गोविंद ते जन गोकुळींचे ॥९॥

४५५५

गोकुळींची गती कोण जाणे परि । पाहों आला वरी इंद्रराव ॥१॥

इंद्रापाशीं मेघ बोलती बडिवार । सकळ संहार करुनि आलों ॥२॥

आतां जीव नाहीं सांगाया ते रानीं । पुरिलें पाषाणीं शिळाधारीं ॥३॥

रिता कोठें नाहीं राहों दिला ठाव । जल्पती तो भाव न कळतां ॥४॥

न कळतां देव बळें हुंबरती । साच ते पावती अपमान ॥५॥

माव न कळतां केली तोंडपिटी । इंद्र आला दृष्टी पाहावया ॥६॥

पाहतां तें आहे जैसें होतें तैसें । नाचती विशेषें तुका म्हणे ॥७॥

४५५६

नाचतां देखिलीं गाईं वत्सें जन । विस्मित होऊन इंद्र ठेला ॥१॥

लागला पाऊस शिळांचिये धारीं । वांचलीं हीं परी कैसीं येथें ॥२॥

येथें आहे नारायण संदेह नाहीं । विघ्न केलें ठायीं निर्विघ्न तें ॥३॥

विचारितां उचलिला गोवर्धन । अवतार पूर्ण कळों आला ॥४॥

आला गौळियांच्या घरा नारायण । करितो स्तवन इंद्र त्यांचें ॥५॥

त्यांच्या पुण्या पार कोण करी लेखा । न कळे चतुर्मुखा ब्रम्हयासि ॥६॥

सीणतां जो ध्याना न ये एकवेळा । तो तया गोपाळां समागमें ॥७॥

समागमें गाईं वत्स पुण्यवंता । देह कुर्वाळितां अंगसंग ॥८॥

संग जाला मायबापां लोकपाळां । आळिंगिती गळा कंठाकंठ ॥९॥

करिते हे जाले स्तुती सकळिक । देव इंद्रादिक गोविंदाची ॥१०॥

करितील वृष्टी पुष्पवरुषाव । देवआदिदेव पूजियेला ॥११॥

पुष्पांजुळी मंत्र घोष जयजयकार । दुमदुमी अंबर नेणें नादें ॥१२॥

नामाचे गजर गंधर्वांचीं गाणीं । आनंद भुवनीं न माये तो ॥१३॥

तो सुखसोहळा अनुपम्य रासी । गोकुळीं देवासी दोहीं ठायीं ॥१४॥

दोहीं ठायीं सुख दिलें नारायणें । गेला दरुषणें वैरभाव ॥१५॥

भावना भेदाची जाय उठाउठी । तुका म्हणे भेटी गोविंदाचे ॥१६॥

४५५७

गोविंदाचें नाम गोड घेतां वाचे । तेथें हे कइंचे वैरभाव ॥१॥

भावें नमस्कार घातले सकळीं । लोटांगणें तळीं महीवरि ॥२॥

वरि हातबाहे उभारिली देवें । कळलीया भावें सकळांच्या ॥३॥

सकळ ही वरि बहुडविले स्थळा । चलावें गोपाळा म्हणे घरा ॥४॥

राहिलीं हीं नाचों गोविंदाच्या बोलें । पडिलीया डोलें छंदें हो तीं ॥५॥

छंद तो नावरे आपणा आपला । आनंदाचा आला होता त्यांसि ॥६॥

त्यांच्या तुका म्हणे आनंदें सकळ । ठेंगणें गोपाळ समागमें ॥७॥

४५५८

समागमें असे हरि नेणतियां । नेदी जाऊं वांयां अंकितांसि ॥१॥

अंकितां सावध केलें नारायणें । गोपाळ गोधनें सकळिकां ॥२॥

सकळही जन आले गोकुळासि । आनंद मानसीं सकळांच्या ॥३॥

सकळांचा केला अंगीकार देवें । न कळतां भावें वांचवी त्यां ॥४॥

त्यां जाला निर्धार हरि आम्हांपासीं । निवांत मानसीं निर्भर तीं ॥५॥

निर्भर हे जन गोकुळींचे लोक । केले सकळिक नारायणें ॥६॥

नारायण भय येऊं नेदी गांवा । तुका म्हणे नांवा अनुसरे त्या ॥७॥

४५५९

ये दशे चरित्र केलें नारायणें । रांगतां गोधनें राखिताहे ॥१॥

हें सोंग सारिलें या रूपें अनंतें । पुढें हि बहु तें करणें आहे ॥२॥

आहे तुका म्हणे धर्म संस्थापणें । केला नारायणें अवतार ॥३॥

४५६०

अवतार केला संहारावे दुष्ट । करिती हे नष्ट परपीडा ॥१॥

परपीडा करी दैत्य कंसराव । पुढें तो ही भाव आरंभिला ॥२॥

लाविलें लाघव पाहोनियां संधी । सकळांही वधी दुष्टजना ॥३॥

दुष्टजन परपीडक जे कोणी । ते या चक्रपाणी न साहति ॥४॥

न साहवे दुःख भक्तांचें या देवा । अवतार घ्यावा लागे रूप ॥५॥

रूप हें चांगलें रामकृष्ण नाम । हरे भवश्रम उच्चारितां ॥६॥

उच्चारितां नाम कंस वैरभावें । हरोनियां जीवें कृष्ण केला ॥७॥

कृष्णरूप त्यासि दिसे अवघें जन । पाहे तों आपण कृष्ण जाला ॥८॥

पाहिलें दर्पणीं आधील मुखासि । चतुर्भुज त्यासि तो चि जाला ॥९॥

जालीं कृष्णरूप कन्या पुत्र भाज । तुका म्हणे राज्य सैन्य जन ॥१०॥

४५६१

सैन्य जन हांसे राया जालें काईं । वासपे तो ठायीं आपणासि ॥१॥

आपणा आपण जयास तीं तैसीं । वैरभाव ज्यांसि भक्ति नाहीं ॥२॥

नाहीं याचा त्याचा भाव एकविध । म्हणउनि छंद वेगळाले ॥३॥

वेगळाल्या भावें ती तया हांसती । तयास दिसती अवघीं हरि ॥४॥

हरिला कंसाचा जीव भाव देवें । द्वेषाचिया भावें तुका म्हणे ॥५॥

४५६२

द्वेषाचिया ध्यानें हरिरूप जाले । भाव हारपले देहादिक ॥१॥

देहादिक कर्में अभिमान वाढे । तया कंसा जोडे नारायण ॥२॥

नारायण जोडे एकविध भावें । तुका म्हणे जीवें जाणें लागे ॥३॥

४५६३

जीवभाव त्याचा गेला अभिमान । म्हणऊनि जन हांसे कंसा ॥१॥

सावध करितां नये देहावरि । देखोनियां दुरि पळे जन ॥२॥

जन वन हरि जालासे आपण । मग हे लोचन झांकियेले ॥३॥

झांकुनि लोचन मौन्यें चि राहिला । नाहीं आतां बोलायाचें काम ॥४॥

बोलायासि दुजें नाहीं हें उरलें । जन कृष्ण जाले स्वयें रूप ॥५॥

रूप पालटलें गुण नाम याति । तुका म्हणे भूतीं देव जाला ॥६॥

४५६४

जालों स्वयें कृष्ण आठव हा चित्ती । भेद भयवृत्ति उरली आहे ॥१॥

उरली आहे रूप नांव दिसे भिन्न । मी आणि हा कृष्ण आठवतो ॥२॥

तोंवरि हा देव नाहीं तयापासीं । आला दिसे त्यासि तो चि देव ॥३॥

देवरूप त्याची दिसे वरी काया । अंतरीं तो भयाभीत भेदें ॥४॥

भेदें तुका म्हणे अंतरे गोविंद । साचें विण छंद वांयां जाय ॥५॥

४५६५

वांयां तैसे बोल हरिशीं अंतर । केले होती चार भयभेदें ॥१॥

भेदभय गेलें नोळखे आपणा । भेटी नारायणा कंसा जाली ॥२॥

जाली भेटी कंसा हरिशीं निकट । सन्मुख चि नीट येरयेरां ॥३॥

येरयेरां भेटी युद्धाच्या प्रसंगीं । त्याचें शस्त्र अंगीं हाणितलें ॥४॥

त्याचें वर्म होतें ठावें या अनंता । तुका म्हणे सत्तानायक हा ॥५॥

४५६६

नारायणें कंस चाणूर मदिला । रार्ज्यीं बैसविला उग्रसेन ॥१॥

उग्रसेन स्थापियेला शरणागत । पुरविला अंत अभक्ताचाम ॥२॥

अवघें चि केलें कारण अनंतें । आपुलिया हातें सकळ ही ॥३॥

सकळ ही केलीं आपुलीं अंकित । राहे गोपीनाथ मथुरेसि ॥४॥

मथुरेसि आला वैकुंठनायक । जालें सकळिक एक राज्य ॥५॥

राज्य दिलें उग्रसेना शरणागता । सोडविलीं माता पिता दोन्हीं ॥६॥

सोडवणे धांवे भक्ताच्या कैवारें । तुका म्हणे करें शस्त्र धरी ॥७॥

४५६७

धरी दोही ठायीं सारखा चि भाव । देवकी वसुदेव नंद दोघे ॥१॥

दोन्ही एके ठायीं केल्या नारायणें । वाढविला तिणें आणि व्याली ॥२॥

व्याला वाढला हा आपल्या आपण । निमित्या कारणें मायबापा ॥३॥

माय हा जगाची बाप नारायणा । दुजा करी कोण यत्न यासि ॥४॥

कोण जाणे याचे अंतरींचा भाव । कळों नेदी माव तुका म्हणे ॥५॥

४५६८

दिनाचा कृपाळु दुष्टजना काळ । एकला सकळ व्यापक हा ॥१॥

हांसे बोले तैसा नव्हे हा अनंत । नये पराकृत म्हणों यासि ॥२॥

यासि कळावया एक भक्तिभाव । दुजा नाहीं ठाव धांडोळितां ॥३॥

धांडोळितां श्रुति राहिल्या निश्चित । तो करी संकेत गोपींसवें ॥४॥

गोपिकांची वाट पाहे द्रुमातळीं । मागुता न्याहाळी न देखतां ॥५॥

न देखतां त्यांसि उठे बैसे पाहे । वेडावला राहे वेळोवेळां ॥६॥

वेळोवेळां पंथ पाहे गोपिकांचा । तुका म्हणे वाचा नातुडे तो ॥७॥

४५६९

तो बोले कोमळ निष्ठ‍ साहोनि । कोपतां गौळणी हास्य करी ॥१॥

करावया दास्य भक्तांचें निर्लज्ज । कवतुकें रज माथां वंदी ॥२॥

दिलें उग्रसेना मथुरेचें राज्य । सांगितलें काज करी त्याचें ॥३॥

त्यासि होतां कांहीं अरिष्टनिर्माण । निवारी आपण शरणागता ॥४॥

शरणागतां राखे सर्व भावें हरि । अवतार धरी तयांसाटीं ॥५॥

तयांसाटीं वाहे सुदर्शन गदा । उभा आहे सदा सांभाळित ॥६॥

तळमळ नाहीं तुका म्हणे चत्तिा । भक्तांचा अनंता भार माथां ॥७॥

४५७०

मारिले असुर दाटले मेदिनी । होते कोणाकोणी पीडित ते ॥१॥

ते हा नारायण पाठवी अघोरा । संतांच्या मत्सरा घातावरी ॥२॥

वरिले ते दूतीं यमाचिया दंडीं । नुच्चरितां तोंडीं नारायण ॥३॥

नारायण नाम नावडे जयासि । ते जाले मिरासी कुंभपाकीं ॥४॥

कुंभपाकीं सेल मान तो तयांचा । तुका म्हणे वाचा संतनिंदा ॥५॥

४५७१

वास नारायणें केला मथुरेसि । वधूनि दुष्टांसि तये ठायीं ॥१॥

ठायीं पितियाचे मानी उग्रसेना । प्रतिपाळ जनांसहित लोकां ॥२॥

लोकां दुःख नाहीं मागील आठव । देखियेला देव दृष्टी त्यांणीं ॥३॥

देखोनियां देवा विसरलीं कंसा । ठावा नाहीं ऐसा होता येथें ॥४॥

येथें दुजा कोणी नाहीं कृष्णाविणें । ऐसें वाटे मनें काया वाचा ॥५॥

काया वाचा मन कृष्णीं रत जालें । सकळां लागलें कृष्णध्यान ॥६॥

ध्यान गोविंदाचें लागलें या लोकां । निर्भर हे तुका म्हणे चित्ती ॥७॥

४५७२

चिंतले पावलीं जयां कृष्णभेटी । एरवीं ते आटी वांयांविण ॥१॥

वासना धरिती कृष्णाविणें कांहीं । सीण केला तिहीं साधनांचा ॥२॥

चाळविले डंबें एक अहंकारें । भोग जन्मांतरें न चुकती ॥३॥

न चुकती भोग तपें दानें व्रतें । एका त्या अनंतेंवांचूनियां॥४॥

चुकवुनि जन्म देईंल आपणा । भजा नारायणा तुका म्हणे ॥५॥

४५७३

भजल्या गोपिका सर्व भावें देवा । नाहीं चित्ती हेवा दुजा कांहीं ॥१॥

दुजा छंदु नाहीं तयांचिये मनीं । जागृति सपनीं कृष्णध्यान ॥२॥

ध्यान ज्यां हरीचें हरीसि तयांचें । चित्त ग्वाही ज्यांचें तैशा भावें ॥३॥

भाग्यें पूर्वपुण्यें आठविती लोक । अवघे सकळिक मथुरेचे ॥४॥

मथुरेचे लोक सुखी केले जन । तेथें नारायण राज्य करी ॥५॥

राज्य करी गोपीयादवांसहित । कमिऩलें बहुतकाळ तेथें ॥६॥

तेथें दैत्यीं उपसर्ग केला लोकां । रचिली द्वारका तुका म्हणे ॥७॥

४५७४

रचियेला गांव सागराचे पोटीं । जडोनि गोमटीं नानारत्नें ॥१॥

रत्न खणोखणी सोनियाच्या भिंती । लागलिया ज्योति रविकळा ॥२॥

कळा सकळ ही गोविंदाचे हातीं । मंदिरें निगुतीं उभारिलीं ॥३॥

उभारिलीं दुगॉ दारवंठे फांजी । कोटी चर्या माजी शोभलिया ॥४॥

शोभलें उत्तम गांव सागरांत । सकळांसहित आले हरि ॥५॥

आला नारायण द्वारका नगरा । उदार या शूरा मुगुटमणि ॥६॥

निवडीना याति समान चि केलीं । टणक धाकुलीं नारायणें ॥७॥

नारायणें दिलीं अक्षईं मंदिरें । अभंग साचारें सकळांसि ॥८॥

सकळ ही धर्मशीळ पुण्यवंत । पवित्र विरक्त नारीनर ॥९॥

रचिलें तें देवें न मोडे कवणा । बळियांचा राणा नारायण ॥१०॥

बळबुद्धीनें तीं देवा च सारिखीं । तुका म्हणे मुखीं गाती ओंव्या ॥११॥

४५७५

गाती ओंव्या कामें करितां सकळें । हालवितां बाळें देवावरि ॥१॥

ॠद्धिसिद्धी दासी दारीं ओळंगती । सकळ संपत्ति सर्वां घरीं ॥२॥

घरीं बैसलिया जोडलें निधान । करिती कीर्तन नरनारी ॥३॥

नारीनर लोक धन्य त्यांची याति । जयांसि संगति गोविंदाची ॥४॥

गोविंदें गोविंद केले लोकपाळ । चिंतनें सकळ तुका म्हणे ॥५॥

४५७६

कांहीं चिंता कोणा नाहीं कोणेविशीं । करी द्वारकेसि राज्य देव ॥१॥

द्वारकेसि राज्य करी नारायण । दुष्ट संहारून धर्म पाळी ॥२॥

पाळी वेदआज्ञा ब्राम्हणांचा मान । अतीतपूजन वैष्णवांचें ॥३॥

अतीत अलिप्त अवघियां वेगळा । नाहीं हा गोपाळा अभिमान ॥४॥

अभिमान नाहीं तुका म्हणे त्यासि । नेदी आणिकांसि धरूं देव ॥५॥

४५७७

धरियेलें रूप कृष्ण नाम बुंथी । परब्रम्ह क्षिती उतरलें ॥१॥

उत्तम हें नाम राम कृष्ण जगीं । तरावयालागीं भवनदी ॥२॥

दिनानाथब्रिदें रुळती चरणी । वंदितील मुनि देव ॠषि ॥३॥

ॠषीं मुनीं भेटी दिली नारायणें । आणीक कारणें बहु केलीं ॥४॥

बहु कासावीस जाला भक्तांसाटीं । तुका म्हणे आटी सोसियेली ॥५॥

४५७८

सोसियेला आटी गर्भवास फेरे । आयुधांचे भारे वागवितां ॥१॥

वाहोनि सकळ आपुलिये माथां । भार दासां चिंता वाहों नेदी ॥२॥

नेदी काळाचिये हातीं सेवकांसि । तुका म्हणे ऐसी ब्रिदावळी ॥३॥

४५७९

ब्रिदावळी ज्याचे रुळते चरणीं । पाउलें मेदिनी सुखावे त्या ॥१॥

सुखावे मेदिनी कृष्णाचिये चालीं । कुंकुमें शोभलीं होय रेखा ॥२॥

होउनि भ्रमर पाउलांचें सुख । घेती क्त मुख लावूनियां ॥३॥

याचसाटीं धरियेला अवतार । सुख दिलें फार निजदासां ॥४॥

निज सुख तुका म्हणे भक्तां ठावें । तींहीं च जाणावें भोगूं त्यासि ॥५॥

४५८०

भोगिला गोपिकां यादवां सकळां । गौळणीगोपाळां गाईंवत्सां ॥१॥

गाती धणीवरी केला अंगसंग । पाहिला श्रीरंग डोळेभरि ॥२॥

भक्ति नवविधा तयांसि घडली । अवघीं च केली कृष्णरूप ॥३॥

रूप दाखविलें होतां भिन्न भाव । भक्त आणि देव भिन्न नाहीं ॥४॥

नाहीं राहों दिलें जातां निजधामा । तुका म्हणे आम्हांसहित गेला ॥५॥

४५८१

गेला कोठें होता कोठुनियां आला । सहज व्यापला आहे नाहीं ॥१॥

आहे साच भावें सकळव्यापक । नाहीं अभाविक लोकां कोठें ॥२॥

कोठे नाहीं ऐसा नाहीं रिता ठाव । अनुभवी देव स्वयें जालें ॥३॥

जातों येतों आम्ही देवाचे सांगांतें । तुका म्हणे गात देवनाम ॥४॥

४५८२

मना वाटे तैसीं बोलिलों वचनें । केली धिटपणें सलगी देवा ॥१॥

वाणी नाहीं शुद्ध याति एक ठाव । भक्ति नेणें भाव नाहीं मनीं ॥२॥

नाहीं जालें ज्ञान पाहिलें अक्षर । मानी जैसें थोर थोरी नाहीं ॥३॥

नाहीं मनीं लाज धरिली आशंका । नाहीं भ्यालों लोकां चतुरांसि ॥४॥

चतुरांच्या राया मी तुझें अंकित । जालों शरणागत देवदेवा ॥५॥

देवा आतां करीं सरतीं हीं वचनें । तुझ्या कृपादानें बोलिलों तीं ॥६॥

तुझें देणें तुझ्या समर्पूनि पायीं । जालों उतरायी पांडुरंगा ॥७॥

रंकाहुनि रंक दास मी दासांचें । सामर्थ्य हें कैचें बोलावया ॥८॥

बोलावया पुरे वाचा माझी कायी । तुका म्हणे पायीं ठाव द्यावा ॥९॥

४५८३

चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । प्रत्यक्ष ये मूर्ति विठोबाची ॥१॥

चहुंयुगांचें हें साधन साधिलें । अनुभवा आलें आपुलिया ॥२॥

एवढें करूनि आपण निराळा । प्रत्यक्ष डोळां दाखविलें ॥३॥

दावुनि सकळ प्रमाणाच्या युक्ति । जयजयकार करिती अवघे भक्त ॥४॥

भक्ति नवविधा पावली मुळची । जनार्दननामाची संख्या जाली ॥५॥

नवसें ओंव्या आदरें वाचितां । त्याच्या मनोरथा कार्यसिद्धि ॥६॥

सीमा न करवे आणीक ही सुखा। तुका म्हणे देखा पांडुरंगा ॥७॥